Γιατί στις κάρτες υπήρχαν αυστηροί κανόνες πρωτοκόλλου και οι γυναίκες δεν μπορούσαν να αναγράφουν τη διεύθυνσή τους

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Οι γνωστές σε όλους κάρτες επισκέψεων (carte de visite), καθιερώθηκαν προκειμένου να εξυπηρετήσουν στο παρελθόν κοινωνικούς σκοπούς.

Καθόριζαν επίσης την κοινωνική θέση κάποιου μέσω επίδειξης του τίτλου του.

Αποστολή μόνο με υπηρέτες

Οι κάρτες αυτές κατά κύριο λόγο προηγούνταν μιας επίσκεψης στο σπίτι. Ανήγγειλαν την άφιξη του επισκέπτη.

Η αποστολή κάρτας, «έδειχνε» τη θέση του αποστολέα που δεν την έστελνε με το ταχυδρομείο αλλά με απεσταλμένο. Και αυτή τη δυνατότητα την είχαν εύποροι και ευγενείς που διέθεταν υπηρετικό προσωπικό.

Σπανιότερα οι κάρτες, ανταλλάσσονταν μεταξύ των κατόχων τους. Για αυτό το λόγο ονομάστηκαν κάρτες επισκέψεων, γιατί αυτό τον σκοπό εξυπηρετούσαν.

Οι ευγενείς των καρτών

Στην Ευρώπη οι επισκεπτήριες κάρτες εκλαϊκεύθηκαν κατά τον 18^ο αιώνα φτάνοντας να ικανοποιήσουν κοινωνικές φιλοδοξίες ανθρώπων, που δεν διέθεταν τίτλους ευγενείας και αξιώματα.

Όλο και περισσότερος κόσμος άρχισε να τυπώνει το όνομά του σε λιθογραφημένα μπριστόλ, παραθέτοντας δίπλα σε αυτό, ανύπαρκτους τίτλους. Για αυτό και οι εφημερίδες της εποχής άρχισαν να κάνουν λόγο για τους «ευγενείς των καρτών».

Η αλήθεια ήταν ότι η βιομηχανική εποχή δημιούργησε μια νέα τάξη με λόγο και επιρροή στην κοινωνία.

Τους εμπόρους και τους βιομήχανους που διέθεταν χρήματα αλλά όχι “ευγενική” καταγωγή και τον αντίστοιχο τίτλο ευγενείας.

Κανόνες καρτών

Οι κάρτες επισκέψεων, αντίθετα με τη σύγχρονη εποχή, καθορίζονταν από ένα περίπλοκο σύστημα άγραφων κανόνων.

Σε μια εποχή που η επικοινωνία ήταν δύσκολη και τα τηλέφωνα σπάνιζαν, τον πρώτο λόγο είχαν τα επισκεπτήρια. Οι κανόνες διακρίνονταν σε δύο μεγάλες κατηγορίες.

Ως προς το περιεχόμενο και ως προς τους κανόνες ανταλλαγές.

Κανόνες ως προς το περιεχόμενο

Οι άνδρες ανέγραφαν στα επισκεπτήρια μόνο το όνομά τους και την διεύθυνσή τους.

Οι γυναίκες ανέγραφαν μόνο το ονοματεπώνυμό τους και ποτέ την διεύθυνση.

Αυτή την πρόσθεταν με μολύβι, μόνο σε συγγενείς και οικεία προς την οικογένεια πρόσωπα.

Διότι αν μια γυναίκα προσέφερε επισκεπτήρια κάρτα με διεύθυνση «εξέπιπτεν εις τα όμματα του κόσμου», καθώς σήμαινε «ελάτε να με δείτε, σας περιμένω…». Άφηνε δηλαδή ερωτικά υπονοούμενα ή τουλάχιστον έτσι το ερμήνευε η κοινότητα των ευγενών.

Βεβαίως αυτά ίσχυαν στο παρελθόν που τα ήθη και οι ηθικοί κανόνες ήταν αυστηροί.

Οι έγγαμες, έθεταν το επώνυμο του συζύγου. Το πατρικό τους όνομα μπορούσαν να το χρησιμοποιούν, μόνο εάν το είχαν κατοχυρώσει στην κοινωνία προ γάμου κι αυτό λόγω επαγγέλματος, όπως οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνιδες, οι ηθοποιοί ή όσες είχαν χωρίσει. Δεν ήταν εύκολο μια γνωστή σοπράνο να αλλάξει το επιθετό της μετά το γάμο και ο κόσμος να την μπερδεύει.

Επίσης, δεν έγραφαν τον τόπο κατοικίας τους όσοι διέθεταν κυβερνητικό αξίωμα, (π.χ. Υπουργός Εσωτερικών, Γενικός Γραμματέας κ.ο.κ).

Το ίδιο ίσχυε για στους Πρέσβεις και υπαλλήλους πρεσβείας, που η διεύθυνσή τους ήταν γνωστή ή θα έπρεπε να είναι. Σε απλά ελληνικά, αυτό λέγεται διπλωματική αλαζονεία.

Οι συγγραφείς, ζωγράφοι, καλλιτέχνες και γενικά ο πνευματικός και καλλιτεχνικός κόσμος, δεν έγραφε επαγγελματική ιδιότητα στα επισκεπτήρια. Ο κόσμος τους γνώριζε από το έργο τους.

Αυτοί μπορούσαν να θέσουν επιπλέον μόνο την δεύτερη ενασχόλησή τους εφόσον καταπιάνονταν με πολιτιστικά ή φιλανθρωπικά σωματεία, ενώσεις και οργανισμούς.

Κανόνες ως προς τους κανόνες ανταλλαγής

Η γενική αρχή ήταν ότι αν κάποιος λάμβανε μια κάρτα, στη συνέχεια έδινε τη δική του, η λεγόμενη,

ανταλλαγή ευγενείας.

Επισκεπτήρια δεν προσφέρονταν ποτέ αυτοπροσώπως στον οικοδεσπότη μιας εκδήλωσης μέσα στο σαλόνι του σπιτιού του.

Θεωρείτο αγένεια. Κι αυτό διότι κανείς δεν πήγαινε σε ένα σπίτι απρόσκλητος. Η θετική του απάντηση ως προς την πρόσκληση, διδόταν με την αποστολή της κάρτας του, που όφειλε να προηγηθεί της επισκέψεώς του.

Μάλιστα όσο περισσότερες ημέρες πριν την εκδήλωση, τόσο το καλύτερο. Εκ των προτέρων δηλαδή ο οικοδεσπότης, μέσω των καρτών, γνώριζε ποιοι αποδέχθηκαν την πρόσκλησή του, για μία δεξίωση, ένα μεγάλο χορό ή ένα γαμήλιο πάρτυ.

Οι κάρτες βοηθούσαν και στην καλύτερο οργάνωση της εκδήλωσης. Ο οικοδεσπότης γνώριζε τον αριθμό των επισκεπτών και φρόντιζε αντιστοίχως για το φαγητό και τα ποτά.

Παραλλαγμένο κατάλοιπο αυτού του κανόνα, διατηρείται μέχρι σήμερα στους γάμους, βαπτίσεις, όπου ζητάνε επιβεβαίωση για το τραπέζι.

Εάν κάποιος λόγω δυσκολιών δε μπορούσε να απαντήσει αλλά επιθυμούσε να παρευρεθεί σε μια εκδήλωση, έστελνε την επισκεπτήρια κάρτα του κλεισμένη εντός φακέλου, που σήμαινε «θα προσπαθήσω». Εάν δεν αποδεχόταν την πρόσκληση, απλά δεν έστελνε την κάρτα του.

Ποτέ δεν προσφερόταν επισκεπτήρια κάρτα σε μέλη βασιλικής οικογένειας, πρίγκιπες, πρωθυπουργούς, προέδρους δημοκρατίας, αρχιεπισκόπους και γενικά σε υψηλόβαθμους της κυβέρνησης.

Κάρτα προσφερόταν σε γυναίκα μόνο εφόσον μετά την γνωριμία εκδήλωνε η ίδια την επιθυμία επιπλέον επικοινωνίας. Στην περίπτωση αυτή εάν η γυναίκα ήταν έγγαμη προσφέρονταν δύο κάρτες! Μια για εκείνη και μια για τον σύζυγό της, ώστε να λάβει γνώση και αυτός για το πρόσωπο με το οποίο επικοινωνούσε η σύζυγός του.

Όμοια ο άνδρας του οποίου η σύζυγος τον ενημέρωνε για τις δύο κάρτες που είχε δεχθεί, όφειλε να αποστείλει κι αυτός δύο κάρτες προς τον έγγαμο αποστολέα. Μια για τον ίδιο και μια για τη σύζυγό του. Ο τρόπος αυτός, αποτελούσε εκ παραλλήλου και απόδειξη της πίστης της γυναίκας, που ενημέρωνε το σύζυγό της για την ανταλλαγή καρτών με άλλον άνδρα.

Στις εορταστικές περιστάσεις τον 20^ο αιώνα οι κάρτες επισκέψεων μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως ευχητήριες και να ταχυδρομηθούν μόνο σε όσους έμεναν εκτός πόλεως ή χώρας.

Μέσα στην ίδια πόλη δεν τις ταχυδρομούσαν ώστε να μη θεωρηθεί ότι ήταν παρακατιανοί που δεν είχαν υπηρετικό προσωπικό, που κατά κανόνα μετέφερε τις κάρτες στον αποδέκτη.

Εξαιρέσεις δεν υπήρχαν.

Εάν η κάρτα παραδιδόταν σε σπίτι από τον ίδιο τον αποστολέα, χωρίς μεσολάβηση αγγελιαφόρου, υπηρέτη ή κομιστή,  έπρεπε να είναι τσακισμένη στην πάνω αριστερή γωνία.

Με τον τρόπο αυτό ενημερωνόταν ο παραλήπτης, για τη μεταφορά της κάρτας από τον ίδιο τον αναγραφόμενο σε αυτήν.

Μετασχηματισμός στη χρήση των καρτών

Στη σύγχρονη εποχή παρότι η κάρτα διατηρήθηκε, δεν εφαρμόζονται οι κανόνες του παρελθόντος ως προς την αναγραφή στοιχείων και κύρια ως προς την ανταλλαγή της.

Η κάρτα πλέον δεν είναι επισκεπτήρια, αλλά επαγγελματική ή κοινωνικής δικτύωσης.

Δεν παραδίδεται δι αντιπροσώπου αλλά ιδιόχειρα και συνήθως μετά από επαγγελματική συνάντηση.

Σκοπός δεν είναι η καταξίωση αλλά η πληροφόρηση των στοιχείων όπως το τηλέφωνο ενός επαγγελματία.

πηγή φωτογραφιών: wikipedia