Γιατί οι Τούρκοι αποκαλούσαν “άπιστη” την κοσμοπολίτισσα Σμύρνη και την έκαψαν. Καταστράφηκαν 55.000 σπίτια και 5.000 καταστήματα (φωτο)

13 Σεπτεμβρίου 1922. Φρίκη, κραυγές και πτώματα παντού. Αυτή ήταν  η εικόνα που αντίκριζε κανείς από την άλλοτε ένδοξη σμυρναίικη προκυμαία. Κι από πίσω η ιστορική πόλη ήταν τυλιγμένη στις φλόγες. Πλέον τίποτα δε θύμιζε το μεγαλείο του πιο κοσμοπολίτικου αστικού κέντρου της Μεσογείου. 

Μέχρι το 1922 η Σμύρνη ήταν μία από τις πιο κοσμοπολίτικες και ανεπτυγμένες πόλεις της Ευρώπης. Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πολυπολιτισμικού χαρακτήρα της έπαιξε η θέση της. Όπως η Θεσσαλονίκη, η Κωνσταντινούπολη και η Αλεξάνδρεια, η Σμύρνη με το εντυπωσιακό της λιμάνι αποτελούσε κομβικό σημείο επαφής μεταξύ Δύσης και Ανατολής.

Στην περίφημη προκυμαία της Σμύρνης συγκεντρώνονταν άνθρωποι και εμπορεύματα από κάθε γωνιά της γης. Μια απλή βόλτα ήταν αρκετή για να αντιληφθεί κανείς ότι η Σμύρνη ήταν σαν ένα πολύβουο μελίσσι ακόμη και μέσα στα μικρά σοκάκια της πόλης. Τα μαγαζιά ήταν εκατοντάδες και πουλούσαν προϊόντα κάθε λογής. Οι περαστικοί, άλλοι ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές, άλλοι με πολυτελή υφάσματα, μιλούσαν ο καθένας στη γλώσσα του.

Η μικρασιατική «Βαβέλ»

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι Τούρκοι είχαν δώσει στην πόλη το προσωνύμιο «άπιστη Σμύρνη». Κι αυτό διότι, αν και αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι μουσουλμάνοι κάτοικοι ήταν μειονότητα. Από τους 350.000 κατοίκους που υπολογίζεται ότι αριθμούσε η Σμύρνη το 1922, περισσότεροι από 160.000 ήταν Έλληνες, ενώ οι Τούρκοι ανέρχονταν περίπου στους μισούς. Μεγάλες ήταν ακόμα οι κοινότητες των Αρμενίων, των Εβραίων και των Λεβαντίνων. Από τις αρχές του 20^ου αιώνα, αρκετοί Αμερικάνοι είχαν επίσης αρχίσει να εγκαθίστανται στη μικρασιατική πόλη.

Κάθε κοινότητα είχε και τη δική της συνοικία. Η ελληνική ήταν η πιο μεγάλη και η πιο πλούσια

Εκτός από τα επιβλητικά πέτρινα αρχοντικά, οι Έλληνες είχαν αφήσει το στίγμα τους με εκκλησίες, σχολεία και μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια. Πριν από την καταστροφή του ’22, υπήρχαν 16 ορθόδοξοι ναοί, 4 μεγάλα νοσοκομεία και ευαγή ιδρύματα, πολλοί πολιτιστικοί σύλλογοι, καθώς και η ιστορική «Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης». Η σχολή αποτελούσε το κορυφαίο ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα της περιόδου. Πέρα από την εντυπωσιακή της αρχιτεκτονική, τα στοιχεία που την έκαναν να ξεχωρίζει ήταν οι καθηγητές και οι δομές της. Στη σχολή στεγαζόταν ένα αρχαιολογικό μουσείο και μία τεράστια βιβλιοθήκη, τα ράφια της οποίας γέμιζαν πάνω από 35.000 βιβλία σε πολλές γλώσσες. Ανάμεσά τους βρίσκονταν σπάνιες εκδόσεις και χειρόγραφα.

Ένα κράμα Δύσης και Ανατολής

Όσοι περιηγητές επισκέπτονταν τη Σμύρνη, υποστήριζαν ότι η μαγεία της κρυβόταν στη ζωντάνια των κατοίκων της. Η πολυπολιτισμικότητα, αντί να δημιουργήσει χάσματα και συγκρούσεις, είχε προσδώσει στην πόλη έναν πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα. Τα δυτικά πρότυπα είχαν αναμιχθεί με το ανατολίτικο περιβάλλον και οι διαφορετικές παραδόσεις όχι μόνο συνυπήρχαν, αλλά αλληλεπιδρούσαν δημιουργικά μεταξύ τους. Αυτός ο εκρηκτικός συνδυασμός Ανατολής και Δύσης γινόταν εμφανής σε όλες της πτυχές της καθημερινής ζωής.

Οι έξοδοι στα καφενεία, οι μουσικές και καλλιτεχνικές επιρροές, η αρμονική συμβίωση των κατοίκων συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός πρωτόγνωρου κοσμοπολιτισμού. Άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα εθνικιστικά κινήματα που ήδη από τα τέλη του 19^ου αιώνα ανέρχονταν ραγδαία στην υπόλοιπη Ευρώπη κι Ευρασία, στη Σμύρνη έκαναν πολλές δεκαετίες να κάνουν την εμφάνισή τους. Ωστόσο, ο ερχομός τους, δυστυχώς σήμανε και το τέλος της ένδοξης πόλης.

Η καταστροφή μιας σπουδαίας πόλης

Το Σεπτέμβρη του 1922 η Σμύρνη κάηκε ολοσχερώς στην επιδρομή των Τούρκων. Η φωτιά κατέστρεψε συνολικά 55.000 σπίτια (43.000 ελληνικά, 10.000 αρμένικα και 2.000 ξένων υπηκόων) 5.000 καταστήματα κι εκατομμύρια στρέμματα γης. Παράλληλα, οι νεότουρκοι, υπό τις εντολές του Κεμάλ, σκότωναν, βίαζαν και λεηλατούσαν ό,τι γλίτωνε από τις στάχτες.

Οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι υπόλοιποι μη μουσουλμάνοι κάτοικοι δολοφονήθηκαν, εκδιώχθηκαν ή πάρθηκαν ως αιχμάλωτοι στα τάγματα εργασίας. Έμποροι και βιομήχανοι που άλλοτε μεσουρανούσαν στην κοσμοπολίτικη μητρόπολη, κυρίες της υψηλής κοινωνίας, άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών μετατράπηκαν σε κατατρεγμένους πρόσφυγες που πάσχιζαν να επιβιώσουν στη νέα τους πατρίδα.

Η Σμύρνη έχασε δια παντός τον πολυπολιτισμική της αίγλη. Με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923 εξισλαμίστηκε εντελώς. Όσα κτίρια και σπίτια διωγμένων είχαν απομείνει καταλήφθηκαν από Τούρκους. Μία μόλις πενταετία μετά την καταστροφή, ο πληθυσμός της πόλης είχε μειωθεί κατά 200.000.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: YouTube

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο εμπρησμός της Σμύρνης και το δράμα χιλιάδων προσφύγων. Οι θηριωδίες των άτακτων Τούρκων του Κεμάλ. Μαρτυρίες για την καταστροφή (βίντεο)