Γιατί οι στάχτες του Φρόιντ φυλάσσονται σε αρχαιοελληνικό αγγείο. Η απόπειρα κλοπής της τέφρας. Που εκτίθεται

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ είχε πάθος για την αρχαία Ελλάδα. Η αρχαιοελληνική γραμματεία άσκησε ίσως τη μεγαλύτερη επίδραση στο έργο του.

Επίσης ήταν φανατικός συλλέκτης ελληνικών αρχαιοτήτων. Θεωρούσε τη μοναδική επίσκεψή του στην Ακρόπολη ως μία από τις συγκλονιστικότερες εμπειρίες της ζωής του.

Η σημαντικότερη εκδήλωση της λατρείας του Σίγκμουντ Φρόιντ για την αρχαία Ελλάδα είναι το γεγονός ότι η τεφροδόχος, όπου φυλάσσονται οι στάχτες του, και καθημερινά δέχεται πολλές επισκέπτες, είναι ένα αρχαίο ελληνικό αγγείο που θεωρούσε ως πιο αγαπημένο αντικείμενό του

Η επίδραση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στο Φρόιντ

Είναι γενικά γνωστό ότι ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο πατέρας της ψυχανάλυσης, χρησιμοποίησε ελληνικούς μύθους όπως αυτόν του Οιδίποδα, για να εξηγήσει τις θεωρίες του για την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη. Η επίδραση της κλασικής ελληνικής μυθολογίας και φιλοσοφίας υπήρξε καθοριστική στην ανάπτυξη της σκέψης του.

Έτσι, στα έργα του Φρόιντ υπάρχουν εκτεταμένες αναφορές σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, κυρίως από την τραγωδία και τη φιλοσοφία. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ δεν έμεινε μόνο στα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων, αλλά μελετούσε τις θεωρίες συγχρόνων του, ιστορικών, αρχαιολόγων και φιλολόγων γύρω από την αρχαία Ελλάδα.

Με κάποιους από τους κορυφαίους αυτούς επιστήμονες διατηρούσε αλληλογραφία και συζητούσε μαζί τους για τις θεωρίες τους.

Η επίσκεψη του Φρόιντ στην Ακρόπολη

Ο ίδιος ο Φρόιντ χαρακτήριζε ως μία από τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του την επίσκεψη του στην Ακρόπολη της Αθήνας το 1904.

Τρεις δεκαετίες αργότερα, το 1936, εξέφρασε το θαυμασμό του για τα μνημεία της σε μία επιστολή στο Γάλλο στοχαστή Ρομέν Ρολάν. Ανάμεσα σε άλλα του έγραφε για την έκπληξη που ένιωσε όταν είδε με τα μάτια του ότι αυτά υπήρχαν στην πραγματικότητα και δεν ήταν το αποκύημα της φαντασίας του.

Στην επιστολή αυτή είναι ξεκάθαρο το δέος που ένιωσε ο Φρόιντ όταν ανέβηκε στην Ακρόπολη, και το περιγράφει σαν να ήταν εκείνη τη μέρα και όχι 32 χρόνια πριν.

Το πάθος του Φρόιντ για την αρχαία Ελλάδα εκδηλώθηκε και με τη συλλογή αρχαιοελληνικών τεχνουργημάτων, που είτε αγόραζε ο ίδιος, είτε του έκαναν δώρο οι πλούσιοι ασθενείς του.

Κοντά στο τέλος της ζωής του, η συλλογή του αριθμούσε πάνω από 2000 αρχαιότητες.

Το δώρο της Μαρίας Βοναπάρτη

Το ενδιαφέρον του Φρόιντ για την τέχνη της αρχαίας Ελλάδας ήταν σε γνώση της πριγκίπισσας Μαρίας Βοναπάρτη, εγγονής του Ναπολέοντα, που είχε παντρευτεί τον πρίγκιπα Γεώργιο της Ελλάδος και πρώην Ύπατο Αρμοστή της Κρήτης.

Η Βοναπάρτη γνώρισε τον Φρόιντ αρχικά ως ασθενής, αλλά στη συνέχεια έγινε μαθήτριά του. Η ίδια εξελίχθηκε σε μία ικανή ψυχαναλύτρια.

Εκτός από μέλος της ελληνικής βασιλικής οικογένειας, διέθετε και σημαντική περιουσία από την οικογένεια της. Μάλιστα στα 75α γενέθλια του Φρόιντ, στις 6 Μαΐου 1931, του  δώρισε ένα σπάνιο αρχαιοελληνικό μελανόμορφο κρατήρα του 4^ου αιώνα π. Χ. που είχε κατασκευαστεί στην Απουηλία της Ιταλίας.

Στο σώμα του φέρει ζωγραφισμένες σκηνές εμπνευσμένες από τη λατρεία του Διονύσου. Η σκηνή που ξεχωρίζει είναι μία που δείχνει τον Διόνυσο με μια μαινάδα.

Το αγαπημένο αντικείμενο του Φρόιντ

 Ο Φρόιντ λάτρεψε το αγγείο, και έγραψε στη Μαρία Βοναπάρτη: «…είναι κρίμα που δεν μπορεί κανείς να το πάρει στον τάφο του». Από τότε ο κρατήρας βρισκόταν στο ιατρείο του στη Βιέννη, στην οδό Berggasse 19. Εκεί ήταν σε εμφανές σημείο όπου όλοι οι επισκέπτες και ασθενείς μπορούσαν να το θαυμάζουν.

Λίγα χρόνια αργότερα, τον Ιούνιο του 1938, η Μαρία Βοναπάρτη βοήθησε την οικογένεια Φρόιντ να διαφύγει από τη Βιέννη για το Λονδίνο, μετά το «Άνσλους», την κατάληψη και ενσωμάτωση της Αυστρίας στο Γ΄ Ράιχ. Ως Αυστριακός εβραϊκής καταγωγής, ο 82χρόνος Φρόιντ κινδύνευε άμεσα από τους ναζί.

Ένα από τα λίγα πράγματα που ο Φρόιντ μπόρεσε να πάρει μαζί του ήταν και ο ελληνικός κρατήρας

Ήταν ήδη άρρωστος με καρκίνο όταν έφθασε στην Αγγλία. Η αναγκαστική φυγή από την αγαπημένη του Βιέννη επιδείνωσε και την ψυχολογική του κατάσταση.

Μόλις ένα χρόνο αργότερα, στις 23 Σεπτεμβρίου 1939, άφησε την τελευταία του πνοή σ’ ένα νοσοκομείο του Λονδίνου.

Οι στάχτες του Φρόιντ στο αρχαίο ελληνικό αγγείο

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ στη διαθήκη του που συνέταξε το 1919 δήλωσε την επιθυμία του να αποτεφρωθεί καθώς θεωρούσε τη διαδικασία φθηνότερη και ευκολότερη σε σχέση με την ταφή. Έτσι, είκοσι χρόνια αργότερα, η σορός του αποτεφρώθηκε στο αποτεφρωτήριο του Γκόλντερς Γκριν στο βόρειο Λονδίνο.

Οι στάχτες του τοποθετήθηκαν στο αγαπημένο του ελληνικό αγγείο. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι κατά ένα τρόπο το είχε μαζί του μετά θάνατο, όπως ήθελε!

Το αγγείο με τις διονυσιακές του σκηνές γιορτάζει τις χαρές της ζωής παρ’ όλο που είναι μία τεφροδόχος και έτσι συνδέεται και με το θάνατο. Η αντίφαση αυτή ήταν κάτι που άρεσε στον Φρόιντ!

Ο αρχαιοελληνικός κρατήρας με τις στάχτες του πατέρα της ψυχανάλυσης τοποθετήθηκε σε ειδικό χώρο του αποτεφρωτηρίου Γκόλντερς Γκριν, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Μετά το θάνατο της γυναίκας του Σίγκμουντ Φρόιντ, Μάρθας, το 1951, σε ηλικία 90 ετών, οι στάχτες της τοποθετήθηκαν επίσης στο ίδιο αγγείο μαζί με του συζύγου της.

Μερικά χρόνια αργότερα, το αγγείο τοποθετήθηκε σε μια μαύρη μαρμάρινη πλίνθο, σχεδιασμένη από τον Έρνστ, γιο του Φρόιντ. Τα ονόματα του ζευγαριού, καθώς και οι ημερομηνίες γέννησης και θανάτου τους είναι χαραγμένα στην πλίνθο με χρυσά γράμματα

Πολλά μέλη της οικογενείας του Φρόιντ ζητούσαν μετά το θάνατό τους να αποτεφρωθούν, και οι τεφροδόχοι τους να τοποθετούν γύρω από εκείνο του Σίγκμουντ και της Μάρθας. Έτσι, έχει δημιουργηθεί μία μικρή κόγχη, όπου στο κέντρο βρίσκεται ο αρχαίος ελληνικός κρατήρας και γύρω απ’ αυτόν σύγχρονοι τεφροδόχοι με τις στάχτες των παιδιών, εγγονών και δισεγγόνων του Φρόιντ.

Σήμερα ο χώρος αυτός και είναι επισκέψιμος κατόπιν ραντεβού με τους υπευθύνους του αποτεφρωτηρίου. Ο επισκέπτης θα πρέπει να ενημερώσει τη ρεσεψιόν όταν φθάσει εκεί ώστε να συνοδεύεται από μέλος του προσωπικού μέχρι και τον κρατήρα-τεφροδόχο των Φρόιντ.

Απόπειρα κλοπής

Μέχρι και το τέλος του 2013, η πρόσβαση του κοινού ήταν ελεύθερη στο χώρο αυτό. Όμως, τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς του 2014, διαρρήκτες εισέβαλαν εκεί για να κλέψουν τον κρατήρα. Το αποτέλεσμα ήταν να το ρίξουν από τη βάση του και τον σπάσουν.

Την επόμενη μέρα, το προσωπικό του αποτεφρωτηρίου βρήκαν στο πάτωμα τα σπασμένα κομμάτια του αγγείου μαζί με την τέφρα των Φρόιντ. Ο κρατήρας αποκαταστάθηκε και οι στάχτες τοποθετήθηκαν και πάλι εκεί. Σήμερα φυλάσσεται σε μία ειδική γυάλινη θήκη πάνω στη μαύρη γρανιτένια βάση της.

Όμως, η πρόσβαση του κοινού μέχρι εκεί γίνεται με ιδιαίτερα μέτρα ασφαλείας.

Καθώς οι δράστες της απόπειρας κλοπής δεν συνελήφθησαν ποτέ, δεν είναι γνωστό αν το έκαναν για το αρχαίο ελληνικό αγγείο, τις στάχτες του Φρόιντ, ή και τα δύο. Το βέβαιο είναι ότι αν αποπειράθηκαν να το κλέψουν με τη λογική ότι είχε σημαντική χρηματική αξία, δεν θα εύρισκαν κανένα αγοραστή αφού είναι διάσημο έργο τέχνης.

Πιο πιθανόν είναι ότι ήθελαν να εκβιάσουν την οικογένεια για χρήματα προκειμένου να επιστρέψουν την τέφρα του διάσημου προγόνου της.

Ίσως αν ζούσε ο Σίγκμουντ Φρόιντ να είχε βρει ενδιαφέρουσα την πρόκληση να κάνει ψυχανάλυση στους δράστες της κλοπής του αγγείου με τις στάχτες του!