του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού
Όταν το 490 π.Χ. οι Πέρσες εκστράτευσαν εναντίον της Αθήνας, οι Σπαρτιάτες είχαν υποσχεθεί στρατιωτική συνδρομή. Από το κείμενο του Ηροδότου, που είναι η βασική φιλολογική πηγή για τα γεγονότα εκείνης της εποχής, συνάγεται ότι οι Σπαρτιάτες θα έστελναν το στράτευμά τους, όταν το ζητούσαν οι Αθηναίοι.
Η αποστολή του Φειδιππίδη
Το αίτημα βοήθειας προς τη Σπάρτη ανέλαβε να μεταφέρει ένας δρομέας, που ο Ηρόδοτος (6.105.1) χαρακτηρίζει ως ημεροδρόμο, ο Φειδιππίδης. Η αποστολή του δρομέα στη Σπάρτη δεν έγινε για να πείσει τους Σπαρτιάτες να συνδράμουν τους Αθηναίους, αλλά για να τους ειδοποιήσει ότι επήλθε ο χρόνος που θα έπρεπε να στείλουν το στρατό τους στην Αθήνα.
Η διαδρομή που ακολούθησε ο Φειδιππίδης από την Αθήνα μέχρι τη Σπάρτη. Σήμερα η αποστολή του τιμάται με τη διοργάνωση του ετήσιου διεθνή υπερμαραθωνίου άγωνα “Σπάρταθλον”. Πηγή: Reddit
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, στη Σπάρτη ο Φειδιππίδης μίλησε στους Άρχοντες. Οι αξιωματούχοι αυτοί θα πρέπει μάλλον να ήταν οι Έφοροι, οι οποίοι και ήταν οι κυρίως υπεύθυνοι για θέματα εξωτερικής πολιτικής της Σπάρτης. Από τα λεγόμενά του είναι ξεκάθαρο ότι η Ερέτρια είχε ήδη καταληφθεί από τους Πέρσες και πως κινδύνευε άμεσα η Αθήνα.
Όμως, ο Ηρόδοτος δεν συμπεριλαμβάνει στην ομιλία του Φειδιππίδη και την περσική αποβίβαση στον Μαραθώνα. Επομένως, η αποστολή του ημεροδρόμου θα πρέπει να τοποθετηθεί στο διάστημα των λίγων ημερών που μεσολάβησαν από την κατάληψη της Ερέτριας από τους Πέρσες μέχρι την αποβίβασή τους στον Μαραθώνα.
Φαίνεται ότι ο Φειδιππίδης στάλθηκε στη Σπάρτη ενώ οι Αθηναίοι βρίσκονταν ακόμη στην πόλη τους, σε κατάσταση ετοιμότητας, για να αναχωρήσουν ώστε να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες όπου θα αποβιβάζονταν.
Ο Φειδιππίδης απευθύνεται στους Εφόρους στη Σπάρτη. Έργο του Richard Hook, για το βιβλίο του Nicholas Sekunda, ‘Marathon 490 BCE: The First Persian Invasion Of Greece’. Πηγή: www.pinterest.com/pin/517843657125871491/
“Θρησκευτικό κώλυμα”
Όταν όμως ο Φειδιππίδης ενημέρωσε τους Εφόρους ότι είχε φτάσει εκείνη η ώρα, δεν απέστειλαν αμέσως τους άνδρες τους στην Αθήνα, προβάλλοντας ως αιτία ένα θρησκευτικό κώλυμα. Σύμφωνα με την αφήγηση του Ηροδότου, ήταν τότε η ένατη ημέρα του μήνα και οι Σπαρτιάτες ενημέρωσαν τον Αθηναίο κήρυκα ότι δεν μπορούσαν να εκστρατεύσουν πριν την πανσέληνο. Η δικαιολογία αυτή συνδέθηκε με την άρνηση της άμεσης αποστολής σπαρτιατικής συνδρομής στην Αθήνα και έχει υιοθετηθεί από πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς της αρχαιότητας.
Οι περισσότεροι σύγχρονοι ερευνητές εκτιμούν ότι η αιτία που εμπόδισε τους Σπαρτιάτες να αναχωρήσουν αμέσως για την Αθήνα ήταν ο εορτασμός των Καρνείων προς τιμή του Απόλλωνα Καρνείου, περίοδο κατά την οποία πράγματι η θρησκεία τους απαγόρευε τις εκστρατείες.
Λεπτομέρεια από παράσταση σε αγγείο του 5ου αιώνα π.Χ. που θεωρείται ότι απεικονίζει τελετουργικό χορό στο πλαίσιο εορτών προς τιμή του Απόλλωνα Καρνείου. Πηγή: Wikipedia
“Επανάσταση Μεσσηνίων ειλώτων”
Ο Πλάτων (Νόμοι, 3.692d και 3.698d-e), αντίθετα, προβάλλει τον ισχυρισμό ότι οι Σπαρτιάτες δεν μπορούσαν να στείλουν άμεσα στρατό για να βοηθήσει τους Αθηναίους, γιατί πολεμούσαν τους Μεσσήνιους είλωτες που είχαν τότε επαναστατήσει. Αναφέρει μάλιστα ότι οι Σπαρτιάτες δεν συμμετείχαν στη Μάχη του Μαραθώνα διότι καθυστέρησαν μία ημέρα. Όμως, άλλες αρχαίες πηγές κατέγραψαν ότι το σπαρτιατικό εκστρατευτικό σώμα έφτασε στον Μαραθώνα τρεις ημέρες μετά τη μάχη.
Ο ισχυρισμός του Πλάτωνα δεν φαίνεται να ευσταθεί. Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι ακόμη και αυτός αναρωτιέται εάν υπήρχε και κάποια άλλη άγνωστη αιτία πίσω από την άρνηση των Σπαρτιατών να αποστείλουν άμεσα βοήθεια στους Αθηναίους. Εξάλλου, ο Πλάτων δεν αναφέρει συνειδητά την αιτία που προβάλλει ο Ηρόδοτος, αν και είναι βέβαιο ότι γνώριζε την αναφορά του.
Μη ρεαλιστική θεωρία
Η θεωρία ότι οι Μεσσήνιοι επαναστάτησαν εναντίον των Σπαρτιατών το 490 π.Χ., και ότι αυτό εμπόδισε την άμεση αποστολή στρατού στην Αθήνα, δεν στηρίζεται σε κάποιο ισχυρό στοιχείο. Τα επιχειρήματα που παραθέτουν σύγχρονοι μελετητές για να υποστηρίξουν αυτή την εκδοχή δεν είναι πειστικά.
Μία ωραία αλλά φανταστική απεικόνιση του Φειδιππίδη. Πηγή: Reddit
Εάν οι Σπαρτιάτες ήταν πράγματι απασχολημένοι εκείνη την περίοδο με την κατάπνιξη μιας επανάστασης που στρεφόταν εναντίον τους, δεν θα αποδέχονταν το αθηναϊκό αίτημα για στρατιωτική συνδρομή. Οι αρχαίες φιλολογικές πηγές κατέγραψαν ρητά ότι οι Αθηναίοι ανέμεναν πολύ σύντομα -μέσα σε λίγες ημέρες- την άφιξη του σπαρτιατικού στρατεύματος.
Πράγματι, οι Σπαρτιάτες απέστειλαν μια σημαντική στρατιωτική δύναμη, ακριβώς όπως είχαν υποσχεθεί, η οποία όμως έφτασε στον Μαραθώνα λίγες ημέρες μετά τη μάχη. Τα στοιχεία συνηγορούν υπέρ της εκδοχής του Ηροδότου και όχι εκείνης του Πλάτωνα.
Εξάλλου, όσον αφορά την καταγραφή της Μάχης του Μαραθώνα, ο Ηρόδοτος είναι πιο αξιόπιστη πηγή από τον Πλάτωνα.
Η συνδρομή των Σπαρτιατών
Κράνος κορινθιακού τύπου που εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο με την ένδειξη ότι ανήκε σε Σπαρτιάτη οπλίτη. Φέρει βαθουλώματα στην κορυφή του που δείχνουν ότι ο κάτοχός του δέχτηκε χτυπήματα σε κάποια μάχη στο κεφάλι και το κράνος απέτρεψε τα χειρότερα. Πηγή: Wikipedia
Οι Σπαρτιάτες είχαν υποσχεθεί στους Αθηναίους να τούς στείλουν στρατιωτική συνδρομή την πρώτη ημέρα μετά την πανσέληνο. Πράγματι, αυτό έκαναν: ένα εκστρατευτικό σώμα αποτελούμενο από 2.000 Σπαρτιάτες, και άγνωστο αριθμό ειλώτων, έσπευσε να βοηθήσει τους Αθηναίους.
Όμως, είναι σχεδόν αδύνατο οι Σπαρτιάτες να κάλυψαν την απόσταση Σπάρτη-Μαραθώνα, δηλαδή 244 χιλιόμετρα, σε μόλις τρεις ημέρες. Θα έπρεπε να καλύπτουν περίπου 80 χλμ. την ημέρα, χρησιμοποιώντας μια δύσκολη διαδρομή που σε πολλά σημεία της, ιδιαίτερα στην περιοχή της Αρκαδίας, ήταν ορεινή και κακοτράχαλη. Επρόκειτο για ένα κατόρθωμα που, υπό τις συνθήκες εκείνης της εποχής, θα ήταν αδύνατο να πετύχει οποιοσδήποτε στρατός.
Τρεις μέρες ως την Αττική
Το άγαλμα γνωστό ως “του Λεωνίδα” του 5ου αιώνα π.Χ. που βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης είναι το μοναδικό άγαλμα Σπαρτιάτη οπλίτη από την κλασική εποχή. Πηγή: Wikipedia
Όμως, με την αναφορά του Ηροδότου «τριταίοι εκ Σπάρτης εγένοντο εν τη Αττική», είναι πιθανότερο πως ο αρχαίος ιστορικός εννοούσε ότι οι Σπαρτιάτες χρειάστηκαν τρεις ημέρες να φθάσουν στα όρια της Αττικής, αλλά όχι και στον Μαραθώνα. Σε μία τέτοια περίπτωση θα κάλυπταν περίπου 60 χλμ την ημέρα, κίνηση αρκετά εξαντλητική για ένα στρατό στην αρχαιότητα αλλά όχι ακατόρθωτη, ειδικά για τους Σπαρτιάτες.
Εάν το σπαρτιατικό σώμα ξεκίνησε από τη Σπάρτη το ξημέρωμα της πρώτης ημέρας, μπορεί να έφτασε στην Αττική το απόγευμα της τρίτης ημέρας. Έτσι, οι Σπαρτιάτες θα έφτασαν στον Μαραθώνα την επόμενη μέρα. Με βάση τον υπολογισμό αυτό, θα έκαναν τέσσερις ημέρες για να φθάσουν από τη Σπάρτη στον Μαραθώνα, και όχι τρεις.
Όμως, όταν οι Σπαρτιάτες έφθασαν στον Μαραθώνα, οι Αθηναίοι είχαν ήδη δώσει μάχη με τους Πέρσες και τούς είχαν νικήσει. Μαζί τους ήταν και οι Πλαταιείς, οι μόνοι Έλληνες που συμμετείχαν με τους Αθηναίους στη Μάχη του Μαραθώνα. Οι Σπαρτιάτες ζήτησαν να δουν τους νεκρούς Πέρσες που ήταν ακόμη άταφοι και έτσι περιηγήθηκαν στο πεδίο της μάχης. Στη συνέχεια, αφού συνεχάρησαν τους Αθηναίους για τη σπουδαία νίκη τους, αποχώρησαν από την Αττική.
Σύγχρονο άγαλμα του Φειδιππίδη στη Λεωφόρο Μαραθώνος. Τα χαρακτηριστικά του είναι φανταστικά, αφού καμία αρχαία προτομή του δεν είναι γνωστή. Πηγή: Wikipedia
Στοιχεία αντλήθηκαν από: Lagos C. και Karyanos F., “Who Really Won the Battle of Marathon?: A Bold Re-appraisal of One of History’s Most Famous Battles”, εκδόσεις Pen & Sword, Barnsley, 2020.
Ακολουθήστε την mixanitouxronou.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε τις σημαντικότερες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στη mixanitouxronou.gr