Γιατί οι Σουλτάνοι έδειχναν ανοχή στους αλλόθρησκους. Πότε ξεκίνησαν οι μαζικοί και βίαιοι εξισλαμισμοί. Ποιες γυναίκες κατέληγαν στα χαρέμια

Στα χρόνια του Μεσαίωνα στην δυτική Ευρώπη κυριαρχούσε η αντίληψη ότι έπρεπε όλοι οι άνθρωποι να ακολουθούν την ίδια θρησκεία. Δηλαδή τον καθολικισμό.

Στην ανατολή, η στάση των Οθωμανών Σουλτάνων ήταν διαφορετική. Η ανεκτικότητα απέναντι στις διαφορετικές θρησκείες και η ενσωμάτωση της πολυμορφίας υπήρξαν πυλώνες της αυτοκρατορίας και βασικοί λόγοι της ραγδαίας και συνεχούς άνθισής της.

Από πολύ νωρίς, ο Μωάμεθ ο Πορθητής κατάλαβε την χρησιμότητα της πολυπολιτισμικότητας. Ήθελε να αξιοποιήσει στο έπακρο τις δυνατότητες των πληθυσμών στις περιοχές που είχε κατακτήσει, γι’ αυτό και δεν προχώρησε σε βίαιους εξισλαμισμούς και μαζικές σφαγές.

Είναι χαρακτηριστικό ότι διατήρησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επιτρέποντας την επαναλειτουργία του 8 μήνες μετά την Άλωση της Πόλης, με όλα τα προνόμια που είχε στην βυζαντινή εποχή. Μάλιστα, όρισε τον Πατριάρχη επικεφαλής όλων των χριστιανών υπηκόων. Το σκεπτικό πίσω από τον ανεκτικό τρόπο διακυβέρνησης ήταν απλό. Ο σουλτάνος έκανε το ίδιο και με τους Εβραίους και τους Αρμένιους.

Οι μουσουλμάνοι ήταν ικανοί πολεμιστές. Υστερούσαν όμως σε τομείς όπως η γεωργία και το εμπόριο, όπου κατά κύριο λόγο διέπρεπαν οι χριστιανοί και οι εβραίοι. Η διατήρηση της διαφορετικότητας συνέφερε τον σουλτάνο, καθώς οι πληθυσμοί αυτοί θα δραστηριοποιούνταν εντός της αυτοκρατορίας και θα μετέδιδαν τις γνώσεις και την παράδοσή τους στις επόμενες γενιές.

Παράλληλα, το διαφορετικό θρήσκευμα αποτελούσε πηγή πλούτου για την αυτοκρατορία με την επιβολή σκληρών φόρων. Ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια, η βασική πηγή εσόδων του δημόσιου ταμείου της αυτοκρατορίας ήταν η φορολόγηση των περιοχών που είχε κατακτήσει. Την ίδια τακτική ακολούθησε και ο γιος του Μωάμεθ, Βαγιαζήτ Β’, αλλά και όσοι τον διαδέχθηκαν.

Το 1492 απηύθυνε κάλεσμα στους Σεφαρδίτες Εβραίους που εκδιώχθηκαν από την Ισπανία κατόπιν εντολής των Καθολικών μοναρχών Φερδινάνδου και Ισαβέλλας και από την Πορτογαλία κατόπιν εντολής του Βασιλιά Μανιουέλ το 1497. Ο Σουλτάνος που απέβλεπε στην τόνωση του εμπορίου, τους κάλεσε να εποικήσουν τα δυτικά εδάφη της Αυτοκρατορίας. Έτσι, χιλιάδες εβραίοι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, σχηματίζοντας δυνατά εμπορικά δίκτυα και μία ισχυρή κοινότητα που άκμασε μέχρι και τον 20ο αιώνα.

Αλλά και αν κοιτάξουμε την εθνοτική και πολιτιστική ποικιλομορφία των τουρκικών πόλεων πριν την Μικρασιατική Καταστροφή, δηλαδή πέντε αιώνες μετά την Άλωση, αντιλαμβανόμαστε ότι η πάταξη του διαφορετικού, ουδέποτε αποτέλεσε πρωταρχικό στόχο των Οθωμανών.

Διαβάστε ακόμα: Τι γίνονταν τα χριστιανόπουλα που άρπαζαν οι Οθωμανοί την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι γονείς τους τα θεωρούσαν νεκρά. Οι πιο άξιοι γενίτσαροι κατέληγαν στο παλάτι, στην υπηρεσία του σουλτάνου 

Πολίτες β’ κατηγορίας

Από την άλλη, δεν πρέπει να ταυτίζουμε την ανεκτικότητα με την ανεξιθρησκεία. Η ανεκτικότητα προϋποθέτει μια σχέση ανισότητας, στο πλαίσιο της οποίας ο ισχυρός μπορεί να επιβάλει τους όρους του στον αδύναμο. Αυτό συνέβαινε στην περίπτωση των αλλόθρησκων που ζούσαν στην επικράτεια του Σουλτάνου.

Οι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διαχωρίζονταν βάσει θρησκεύματος. Οι μουσουλμάνοι ήταν η ανώτερη τάξη. Tα μέλη των κατώτερων, αν και δεν είχαν τον ρόλο των δούλων, ζούσαν καταπιεσμένα. Είχαν υψηλότερη φορολογία και περιορισμούς στα διοικητικά αξιώματα που μπορούσαν να αναλάβουν, διέθεταν όμως το δικαίωμα της οικονομικής ανεξαρτησίας. Έτσι, δεν ήταν λίγοι οι Έλληνες και οι Αρμένιοι που μεγαλούργησαν, χτίζοντας περιουσίες.

Άγραφος και απαράβατος κανόνας της Αυτοκρατορίας ήταν ότι οι χριστιανοί έπρεπε με κάθε τρόπο να δείχνουν ότι αναγνώριζαν την ανωτερότητα του Ισλάμ και ως εκ τούτου όσων το ασπάζονταν. Σε μια αντιδικία μεταξύ δύο πολιτών, τον πρώτο και τελευταίο λόγο είχε πάντα ο μουσουλμάνος. Άλλωστε, αφενός τα δικαστήρια επανδρώνονταν αποκλειστικά από μουσουλμάνους, αφετέρου, το δίκαιο ήταν διαφορετικό για τους χριστιανούς.

Για ένα αδίκημα όπου ένας μουσουλμάνος θα τιμωρούταν με 10 βουρδουλιές, στον χριστιανό μπορεί να επιβαλλόταν η ποινή του θανάτου.

Αντίστοιχα, παρότι η χριστιανική πίστη δεν διωκόταν, στις περισσότερες πόλεις απαγορευόταν να χτυπούν οι καμπάνες, καθώς ο ήχος τους “υπέσκαπτε την ανωτερότητα του Ισλάμ». Ούτως ή άλλως, οι μεγαλύτερες και πιο όμορφες εκκλησίες είχαν ήδη μετατραπεί σε τζαμιά.

Διαβάστε σκόμα: Τα τατουάζ της σωτηρίας. Πως χιλιάδες γυναίκες γλίτωσαν από τα οθωμανικά χαρέμια και τα σκλαβοπάζαρα «χτυπώντας» χριστιανικά σύμβολα

Τα χαρέμια των σουλτάνων αποτελούν ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα για το ότι οι Οθωμανοί δεν λογάριαζαν έννοιες όπως η “καθαρότητα της φυλής”. Οι παλλακίδες που “ψυχαγωγούσαν” τους σουλτάνους ήταν αιχμάλωτες κοπέλες από διάφορες περιοχές, με εθνοτικά, γλωσσικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά που ποίκιλαν.

Οι σουλτάνοι τους παρείχαν μόρφωση υψηλού επιπέδου, τις έκαναν υποχρεωτικά μουσουλμάνες και επέλεγαν τις πιο όμορφες και άξιες για μητέρες των διαδόχων τους. Με τον τρόπο αυτό, το οθωμανικό DNA “εμπλουτιζόταν”. Αναπόφευκτα όμως, και η διαπαιδαγώγηση των μελλοντικών σουλτάνων εμποτιζόταν από στοιχεία της παράδοσης της επίλεκτης παλλακίδας.

Προσοδοφόρα πολυπολιτισμικότητα

Όπως γίνεται αντιληπτό, οι Οθωμανοί ήταν πιο ανεκτικοί στο θέμα της θρησκείας για ωφελιμιστικούς λόγους. Τα οικονομικά κέρδη που απέφερε η πολυπολιτισμικότητα στην αυτοκρατορία ήταν περισσότερα και σημαντικότερα από ένα σενάριο μαζικού και βίαιου εξισλαμισμού των κατακτημένων πληθυσμών. Η ενσωμάτωση της πολυμορφίας βοήθησε στην αποφυγή εξεγέρσεων και στην ανάπτυξη και άνθιση δραστηριοτήτων σε όλους τους τομείς.

Άλλωστε, με αυτόν τον τρόπο, ο εξισλαμισμός γινόταν οργανικά. Οι υπήκοοι που θα ασπάζονταν το Ισλάμ γνώριζαν ότι αυτόματα θα “προάγονταν” σε πολίτες α’ κατηγορίας. Θα ζούσαν μία πιο άνετη ζωή, δεν θα καταπατούνταν τα δικαιώματά τους και θα είχαν φορολογικές ελαφρύνσεις. Κίνητρα που για για κάποιους λαούς ήταν αρκετά για να αρνηθούν την πίστη τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα υπήρξαν οι Βόσνιοι Μουσουλμάνοι.

Φυσικά, η Οθωμανική Αυτοκρατορία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί προάγγελος μίας σύγχρονης εύρυθμης πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Η διαφθορά, η αδικία, η βαναυσότητα ήταν έκδηλες σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας. Τα παιδομαζώματα επίσης δεν παύουν να αποτελούν μία από τις μελανότερες σελίδες της οθωμανικής ιστορίας. Αυτό που επισημαίνουν οι ιστορικοί είναι μία χαρακτηριστική αντίθεση.

Αυτή των Ευρωπαίων που εχθρεύονταν την διαφορετικότητα και μάχονταν μανιωδώς για μία πλήρη πολιτιστική και θρησκευτική ομοιομορφία. Με το παράδειγμα των Οθωμανών που την ίδια εποχή ανακάλυψαν πόσο προσοδοφόρα μπορεί να αποβεί η πολυμορφία και κατάφεραν να την εκμεταλλευτούν για το συμφέρον τους.

Στις σκηνές των αναπαραστάσεων συμμετείχαν ηθοποιοί του ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, της θεατρικής ομάδας “Αθεράπευτοι” και μέλη του τμήματος παραδοσιακών χορών του Πνευματικού Κέντρου.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η σφαγή των Ευρωπαίων προξένων στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη από εξοργισμένους μουσουλμάνους. Αφορμή ήταν η αντίδραση των χριστιανών στον εξισλαμισμό μιας 12χρονης