Γιατί οι Ιωαννίτες Ιππότες, αν και προστάτες των Χριστιανών, στράφηκαν εναντίον των Ελλήνων. Η σχέση με την πειρατεία

Από το νέο βιβλίο της Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου «Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ», Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας

Στα μέσα του 11ου αιώνα ιδρύθηκε ένα θρησκευτικό-στρατιωτικό τάγμα με προστάτη τον Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμων.

Υπό την προστασία του Πάπα, οι Ιωαννίτες Ιππότες, όπως ονομάστηκαν, εξελίχθηκαν σε πανίσχυρη ναυτική δύναμη, αφοσιωμένη σε έναν ιερό σκοπό: τον περιορισμό του μουσουλμανικού επεκτατισμού.

Οι Ιωαννίτες δρούσαν σε όλη τη Μεσόγειο, κυρίως ασκώντας καταδρομικές επιχειρήσεις και σε μεμονωμένες περιπτώσεις, πειρατεία.

Μέσω των επιδρομών, καταλάμβαναν περιοχές και κάστρα, ενώ δέχονταν και αρκετές εδαφικές δωρεές, καθώς πολλοί δυτικοί ηγεμόνες ήθελαν να εξασφαλίσουν την εύνοια και τη συνεργασία τους έναντι των Μωαμεθανών.

Περί τον 12ο αιώνα, είχαν στην κατοχή τους 50 κάστρα!

Οι Ιωαννίτες Ιππότες προσπαθούσαν κατά κύριο λόγο, να λειτουργούν με κανόνες δικαίου, Ιπποτισμού και ταυτόχρονα παρέχοντας προστασία και περίθαλψη στον απειλούμενο Χριστιανισμό. Η περιοχή του Αιγαίου ήταν μία ιδιάζουσα περίπτωση.

Ιωαννίτες Ιππότες και Έλληνες

Οι κτήσεις του Τάγματος των Ιωαννίτων Ιπποτών βρίσκονταν σε έναν νησιωτικό χώρο κατοικημένο από ορθόδοξο πληθυσμό, σε άμεση γειτονία με το ισλαμικό στοιχείο και σε συνθήκες συνεχούς πολέμου. Η διοίκηση και ο έλεγχος της συγκεκριμένης περιοχής απαιτούσαν ειδικούς χειρισμούς ώστε να αποτρέπονταν έντονες αντιπαραθέσεις ή εξεγέρσεις που άλλες λατινοκρατούμενες περιοχές αντιμετώπιζαν.

Για τα δεδομένα της δυτικής φεουδαρχίας, οι Ιππότες διοίκησαν με ήπια, διακριτική πολλές φορές παρουσία, συμβάλλοντας ως ένα βαθμό στην ευνομία των τόπων αυτών και κυρίως αναπτύσσοντας, σε συνεργασία με τον γηγενή πληθυσμό, συμπληρωματικούς αμυντικούς μηχανισμούς έναντι των Μουσουλμάνων.

Φρόντισαν να περιορίσουν τις αυθαιρεσίες των κατά τόπους φεουδαρχών και να ελέγχουν τα όρια της διοικητικής και οικονομικής ασυδοσίας τους. Έδειξαν ενδιαφέρον για την ανέγερση ή την επισκευή των φρουρίων από τους κατοίκους, τους οποίους απάλλαξαν από φόρους ή άλλες επιβαρύνσεις.

Οι Ιωαννίτες Ιππότες απέφευγαν την ανοικτή ρήξη και αντιμετώπιζαν την άρνηση κατανέμοντας ευθύνες ακόμα και στους δικούς τους αξιωματούχους. Ζούσαν αρμονικά με τον ορθόδοξο πληθυσμό, προστάτευαν και υποστήριζαν τους υπηκόους τους, ενώ οι νησιωτικοί πληθυσμοί των Κυκλάδων και των Σποράδων τους θεωρούσαν ως φυσικούς συμμάχους, συνεργάτες και προστάτες.

Ωστόσο, μετά την κατάκτηση της Ρόδου από τους Οθωμανούς, οι Ιππότες εγκατέλειψαν το νησί και σιγά σιγά ο πολιτικός και οικονομικός τους ρόλος άλλαξε στο νοτιοανατολικό Αιγαίο εν γένει.

Η Ρόδος, που άλλοτε ήταν η βάση των Ιωαννίτων Ιπποτών, και τα Δωδεκάνησα έκοψαν τους δεσμούς τους με τη Δύση και εντάχθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το εμπόριο των νησιωτών άλλαξε προσανατολισμό και στράφηκε στην κοντινή, εύφορη Μικρά Ασία, δημιουργώντας ισχυρούς δεσμούς με τους λιμένες της Αιγύπτου, της Συρίας, της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης. Γενοβέζοι και Φλωρέντιοι έμποροι παραχώρησαν τη θέση τους στους Εβραίους.

Οι Έλληνες νησιώτες στο στόχαστρο των Ιπποτών

Η ισορροπία με τη Δύση είχε πλέον αλλάξει. Από τη στιγμή που οι Έλληνες νησιώτες εξυπηρετούσαν  τα συμφέροντα των Οθωμανών, ετίθεντο στο στόχαστρο των Ιπποτών. Οι Έλληνες ήταν σαφώς Χριστιανοί, αλλά ταυτόχρονα και Οθωμανοί υπήκοοι.

Αυτομάτως αυτή η «διπλή ιδιότητα» δημιουργούσε υποψίες στους Ιππότες όταν τους συναντούσαν εν πλω.

Έτσι, σε πειρατικές δραστηριότητες ή άδικες επιθέσεις εναντίον Ελλήνων, όταν οι τελευταίοι αποζητούσαν δικαιοσύνη επικαλούμενοι τη θρησκευτική τους ταυτότητα, εκείνο που πετύχαιναν τελικώς ήταν να επιδεινώνουν τις καταστάσεις.

Όταν το 1616 ένας Έλληνας χριστιανός επισκέφθηκε τη Μάλτα, προκειμένου να δικαιωθεί για μια άδικη επίθεση σε βάρος του, ο Μαλτέζος καπετάνιος τον παρουσίασε ως εχθρό, ψεύτη και στενό συνεργάτη των Οθωμανών:

«Οι Γραικοί κάθε τόσο μας κουβαλιούνται στη Μάλτα για να κλαφτούν και να κάνουν τους κακομοίρηδες, αλλά τους στέλνουν Οθωμανοί για να πάρουν πίσω τις πραμάτειές τους».

Οι σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Ιπποτών δεν ήταν πλέον όπως τον 15ο και 16ο αιώνα. Οι Ιππότες προσπαθούσαν να έχουν καλές σχέσεις με τα καθολικά μοναστήρια των Κυκλάδων, ενώ ένα υποτυπώδες κλίμα συνεργασίας διατηρούταν και σε άλλα μεμονωμένα νησιά.

Η επίσημη παρουσίαση του βιβλίου «Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ» της Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου, εκδόσεις ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ. θα γίνει την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2022 στις 6.30 το απόγευμα στον Πανελλήνιο Όμιλο Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης (ΠΟΙΑΘ), Ακτή Δηλαβέρη 3, Πειραιάς.

Πρόκειται για ένα έργο που δεν περιορίζεται μόνο στο να φέρει στο φως τη ζωή και το έργο των Ιωαννιτών Ιπποτών αλλά εστιάζει, για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία, στις ναυτικές και πειρατικές τους δραστηριότητες καταθέτοντας με στοιχεία και πηγές, την πραγματική ιστορική διάσταση της ισχυρής αυτής ναυτικής δύναμης με κρατική υπόσταση και έντονο χριστιανικό πολεμικό χαρακτήρα που για αιώνες αποτελούσε τον φόβο και τον τρόμο, των μωαμεθανών κυρίως, ναυτικών στη Μεσόγειο. 

Για το βιβλίο θα μιλήσουν:

-Αντιναύαρχος ΠΝ (ε.α.) Κωνσταντίνος Μαζαράκης Αινιάν, Πρόεδρος ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ.

-Ιωάννης Μ. Δανδουλάκης (ΜΑ), Στρατιωτικός ιστορικός – πολιτικός επιστήμων – διεθνολόγος

-Αντιναύαρχος ΠΝ (ε.α.) Παναγιώτης Καραμανώλης, Μέλος του Τάγματος Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ

και η συγγραφέας.

Συντονισμός εκδήλωσης: Αρχιπλοίαρχος ΠΝ (ε.α.) Λεωνίδας Τσιαντούλας, Αντιπρόεδρος ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ.

Πηγή αρχικής φωτογραφίας: Sergey Popovichenko