Γιατί ο Ναπολέων Βοναπάρτης βούρτσιζε τα δόντια του με αλογότριχες; Πώς καθάριζαν τα δόντια τους οι αρχαίοι λαοί;

Μια καλή οδοντόβουρτσα, η οποία αντικαθίσταται ανά τρεις περίπου μήνες, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σωστής στοματικής υγιεινής. Στις μέρες μας, οι καταναλωτές έχουν πληθώρα επιλογών: χειροκίνητες και ηλεκτρικές, σκληρές και μαλακές, κ.λπ..

Πώς, όμως, βούρτσιζαν τα δόντια τους οι αρχαίοι λαοί; Πώς ήταν οι οδοντόβουρτσες τα παλαιότερα χρόνια;

Οι “πρόγονοι” της οδοντόβουρτσας

Οι ιστορικοί εκτιμούν ότι οι άνθρωποι καθάριζαν τα δόντια τους πολλές χιλιετίες πριν. Αντιμετώπιζαν συχνά προβλήματα λόγω των σκληρών τροφών και ενδιαφέρονταν για την στοματική τους υγιεινή. Οι “οδοντόβουρτσες” των αρχαίων λαών ήταν αρκετά έως πολύ διαφορετικές.

Οι Βαβυλώνιοι χρησιμοποιούσαν τις λεγόμενες “ράβδους μασήματος” (“chew sticks”), δηλαδή λεπτά κλαδιά με ξεφτισμένα άκρα, το ένα από τα οποία λειτουργούσε σαν οδοντόβουρτσα και το άλλο σαν οδοντογλυφίδα.

Η συγκεκριμένη πρακτική ακολουθείται ακόμη και σήμερα σε χώρες της Αφρικής, της Αραβικής Χερσονήσου και της Νότιας Ασίας. Εκεί ενδημεί το δέντρο του είδους Salvadora persica, από το οποίο φτιάχνονται τα κλαράκια βουρτσίσματος miswaks, που θεωρούνται ότι έχουν αντιβακτηριακές ιδιότητες και συμβάλλουν στην πρόληψη της τερηδόνας και την ενδυνάμωση των ούλων.

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν διάφορα μέσα για το πλύσιμο των δοντιών και την καταπολέμηση της κακοσμίας. Ο συγγραφέας και φυσιοδίφης Πλίνιος ο Πρεσβύτερος συνιστούσε την ελαφρόπετρα ως οδοντότριμμα και για τον καθαρισμό των δοντιών τη μάσηση ιεροβοτάνου, υοσκυάμου και αρνογλώσσου.

Ορισμένοι λαοί, όπως οι αρχαίοι Έλληνες, καθάριζαν τα δόντια τους τρίβοντάς τα με ένα λεπτό λινό ύφασμα, ενώ άλλοι, όπως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, φέρεται να παρασκεύαζαν ένα μίγμα σκόνης από οπλές των βοοειδών και τσόφλια αβγών. Αναφορές υπάρχουν και για χρήση φτερών πουλιών.

Στην αρχαία Ινδία, η υγιεινή του στόματος περιελάμβανε τρίψιμο της γλώσσας και πλύσιμο των δοντιών με βούρτσα που φτιαχνόταν από μάνγκο. Το ξέπλυμα του στόματος γινόταν με αρωματικά φυτά, τα οποία χρησίμευαν, επίσης, στη θεραπεία στοματολογικών προβλημάτων, καθώς τα διάφορα βότανα είχαν αντιφλεγμονώδη και αντιμικροβιακή δράση.

Οδοντόβουρτσες από τρίχες ζώων

Γύρω στα τέλη του 15ου αιώνα, οι Κινέζοι επινόησαν ένα είδος οδοντόβουρτσας που η μορφή της έμοιαζε, σε μεγάλο βαθμό, με τις σύγχρονες. Οι τρίχες της οδοντόβουρτσας προέρχονταν κατά κύριο λόγο από τη ράχη των αγριογούρουνων. Τις στερέωναν στην άκρη ενός κοκάλου ή ενός μπαμπού και τις έτριβαν στα δόντια περίπου όπως και σήμερα.

Αργότερα έγιναν γνωστές και στους Ευρωπαίους, οι οποίοι, όμως, προτιμούσαν τις μαλακότερες τρίχες των αλόγων. Οι λαβές των οδοντοβουρτσών κατασκευάζονταν από ασήμι ή ελεφαντόδοντο και ήταν προνόμιο των εύπορων τάξεων.

Από τρίχες αλόγου ήταν φτιαγμένη και η οδοντόβουρτσα του Γάλλου αυτοκράτορα, Ναπολέοντος Βοναπάρτη. Όπως φαίνεται στην αριστερή εικόνα του παρακάτω κολάζ, είχε επιχρυσωμένη λαβή και χαραγμένο το αρχικό του ονόματος στο κάτω μέρος.

Ο “εφευρέτης της σύγχρονης οδοντόβουρτσας”

Ένας Άγγλος φυλακισμένος, ο Ουίλιαμ Άντις πιστεύεται ότι δημιούργησε την πρώτη οδοντόβουρτσα μαζικής παραγωγής το 1780. Είχε κλειστεί σε κελί ως υποκινητής ταραχών στη συνοικία Spitalfields του Ανατολικού Λονδίνου και μία ημέρα κράτησε ένα κόκαλο από το φαγητό του προηγούμενου βραδιού.

Λέγεται ότι άνοιξε τρύπες στη μία άκρη του οστού, τις κάλυψε με τρίχες γουρουνιού που προμηθεύτηκε από έναν δεσμοφύλακα και τις στερέωσε με σύρμα. Όταν αποφυλακίστηκε, ξεκίνησε μια επιχείρηση κατασκευής τέτοιων οδοντοβουρτσών, με αποτέλεσμα να πλουτίσει.

Μετά το θάνατό του, το 1808, η εταιρεία πέρασε στα χέρια του γιου του και παρέμεινε επικερδής στο πέρασμα των δεκαετιών. Σήμερα λειτουργεί με την επωνυμία “Wisdom Toothbrushes” και παράγει ετησίως περίπου 70 εκατομμύρια οδοντόβουρτσες. Ένα μουσείο στην αγγλική πόλη Χέρτφορντ αναφέρει ότι διαθέτει “περίπου 500 οδοντόβουρτσες που αποτελούν μέρος της συλλογής του Άντις“.

Το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για οδοντόβουρτσα χορηγήθηκε σε έναν άνδρα ονόματι H.N. Wadsworth, το 1857. Η μαζική παραγωγή στις Ηνωμένες Πολιτείες άρχισε περίπου το 1885.

Ωστόσο, οι οδοντόβουρτσες του 19ου αιώνα είχαν αρκετά μειονεκτήματα: συγκρατούσαν μικρόβια, στέγνωναν δύσκολα και φθείρονταν εύκολα. Έτσι, προέκυψε η ανάγκη για αντικατάσταση των τριχών ζώων με ένα ανθεκτικότερο υλικό. Το 1938, τρία χρόνια μετά την εφεύρεση του νάιλον, η εταιρεία DuPont δημιούργησε την πρώτη οδοντόβουρτσα με νάιλον ίνες, με την ονομασία “Doctor West’s Miracle Toothbrush“.

Έκτοτε, οι οδοντόβουρτσες με νάιλον ίνες εξαπλώθηκαν στην αγορά, ενώ οι πρώτες ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες λανσαρίστηκαν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1960. Οι μοντέρνες οδοντόβουρτσες διαθέτουν και εξειδικευμένα χαρακτηριστικά, όπως κεκλιμένες κεφαλές για ευκολότερη πρόσβαση στα πίσω δόντια και διαφορετικό επίπεδο σκληρότητας των ινών.

Δείτε παρακάτω ένα σύντομο βίντεο για το πώς κατασκευάζονται οι οδοντόβουρτσες:

Τα γιατροσόφια

Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, οι αρχαίοι λαοί κατέφευγαν στα στοιχεία της φύσης, προκειμένου να θεραπεύσουν τα οδοντικά προβλήματα. Για παράδειγμα, οι τρύπες στα δόντια, που οφείλονταν στην τερηδόνα, συχνά καλύπτονταν με σκόρδο ή σπόρους από κύμινο.

Εξαγωγές πραγματοποιούνταν με λαβίδες, οι οποίες έχουν διασωθεί από αρχαιολογικές ανασκαφές και οι Ετρούσκοι ασχολήθηκαν συστηματικά με την προσθετική οδοντιατρική, όπως μαρτυρούν πολλές γέφυρες χρυσού που εντοπίστηκαν σε τάφους.

Στην αρχαία Ελλάδα, τη χειρουργική των δοντιών εξασκούσαν οι ιερείς. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, υπάρχουν αναφορές για τεχνητά δόντια και οδοντίατρους, αν και χρειάστηκε να περάσουν πολλοί αιώνες έως ότου να γίνουν “κλειστό” επάγγελμα. Οι παλαιότεροι θα θυμούνται ότι εξαγωγές δοντιών έκαναν οι κουρείς και οι μπαρμπέρηδες.

Διαβάστε παρακάτω την ιστορία των “δοντιών του Βατερλώ”, δηλαδή των δοντιών των νεκρών στρατιωτών της ομώνυμης μάχης, τα οποία εξήγαγαν λαθρέμποροι και τυμβωρύχοι, προκειμένου να γίνουν μασέλες για τους εύπορους:

Τα δόντια νεκρών στρατιωτών του Βατερλό έγιναν μασέλες για εύπορους! Πως οι οδοντίατροι έγιναν “κλειστό” επάγγελμα

Με πληροφορίες από:

• “Η πορεία της Οδοντιατρικής από τους προϊστορικούς μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους“, επιστημονική εργασία στο περιοδικό “Ιατρικά Χρονικά Βορειοδυτικής Ελλάδας” (Δεκέμβριος 2016 – Τόμος 12 – Τεύχος 1)
• Library of Congress
• History.com

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia, Wellcome Collection και Pixabay