Γιατί ο Μίστερ Μπιν καταστρέφει αυτόν τον πίνακα σε ταινία του; Το έργο τέχνης που μισούν με πάθος οι Βρετανοί

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Τζέιμς Μακνίλ Ουίστλερ ήταν Αμερικανός ζωγράφος που εργαζόταν στο Λονδίνο. Το 1871 ήταν να ζωγραφίσει ένα μοντέλο. Αυτή δεν πήγε στο στούντιο του ζωγράφου, οπότε εκείνος αποφάσισε να ζωγραφίσει τη μητέρα του, Άννα. Ο πίνακας έγινε ένας από τους πιο διάσημους Αμερικανού καλλιτέχνη. Από την αρχή οι περισσότεροι Βρετανοί αντιπάθησαν την προσωπογραφία της μητέρας του Ουίστλερ. Έτσι δεν είναι τυχαίο ότι είναι ο πίνακας που καταστρέφει ο Μίστερ Μπιν στην ταινία «Μπιν: Η υπέρτατη ταινία καταστροφής» του 1997!

Ο Ουίστλερ και η μητέρα του

Ο Τζέιμς Ουίστλερ σκόπευε να ζωγραφίσει τη μητέρα του όρθια. Όμως. ο αργός και πειραματικός τρόπος που ζωγράφιζε την κούραζε. Έτσι αποφάσισε να την απεικονίσει καθιστή στην πολυθρόνα της. Προκειμένου να ολοκληρωθεί το έργο, η Άννα Ουίστλερ χρειάστηκε να ποζάρει δεκάδες φορές στον γιο της. Ο πίνακας είναι αρκετά μεγάλος, με διαστάσεις 1.4×1.6 μέτρα.

Ο Ουίστλερ επέλεξε ακόμη και την κορνίζα του πίνακα.

Στο βρετανικό κοινό παρουσιάστηκε με τον τίτλο «Σύνθεση σε Γκρι και Μαύρο, υπ’ αριθμόν 1» (“Arrangement in Grey and Black No. 1”). Όμως σχεδόν αμέσως έγινε γνωστό ως «Μητέρα του Ουίστλερ» ή «Πορτραίτο της Μητέρας Καλλιτέχνη» (“Whistler’s Mother”, “Portrait of Artist’s Mother”). Το έργο δεν άρεσε καθόλου στους Βρετανούς.

Γιατί οι Βρετανοί αντιπάθησαν το έργο

Ήταν η βικτωριανή εποχή και η Αγγλία απολάμβανε τα οφέλη της αποικιοκρατικής της επιβολής. Στη βρετανική τέχνη κυριαρχούσε ο συναισθηματισμός και η επιδεικτική διακόσμηση. Αντίθετα, η μητέρα του Ουίστλερ απεικονίστηκε ως μία συντηρητική ηλικιωμένη γυναίκα. Με την αυστηρή στάση και ύφος της καθώς και την απλή ενδυμασία της φαινόταν σαν να ανήκε σε μία παλαιότερη εποχή.

Επιπλέον, οι Βρετανοί δεν είχαν σε ιδιαίτερη εκτίμηση τους Αμερικανούς καλλιτέχνες.

Οι Βρετανοί κριτικοί θεώρησαν τον πίνακα ένα αποτυχημένο «πείραμα» και όχι ένα έργο τέχνης που εξέφραζε την εποχή του. Η Βασιλική Ακαδημία αρχικά απέρριψε το αίτημα του Ουίστλερ να εκθέσει τον πίνακα με τη μητέρα του στην 104η Έκθεση της στο Λονδίνο το 1872. Θεωρήθηκε ότι δεν ήταν «αρκετά καλό» για να λάβει την έγκριση της Βασιλικής Ακαδημίας. Τελικά τα μέλη της αποδέχτηκαν με μεγάλο δισταγμό να εκτεθεί, αλλά σε σημείο της αίθουσας που δεν φαινόταν εύκολα από το κοινό.

Το γεγονός ότι εκτέθηκε δεν σήμαινε ότι οι Βρετανοί άλλαξαν άποψη για το έργο. Συνέχισαν να το θεωρούν αποτυχημένο και να το ειρωνεύονται.

Η προβολή του έργου

Αν και ο Ουίστλερ δεν θεωρούνταν από τους σπουδαίους ζωγράφους της εποχής του ήταν εξαιρετικός δημοσιοσχεσίτης. Ξεκίνησε να εκθέτει τον πίνακα σε πολλές διοργανώσεις και να προωθεί την εικόνα του κάνοντας πολλά αντίγραφα, ακόμη και καρτ-ποστάλ. Αυτά τα πωλούσε σε χαμηλές τιμές και σύντομα διαδόθηκαν σε όλη την Ευρώπη.

Με τον τρόπο αυτό η προσωπογραφία της μητέρας του άρχισε να γίνεται γνωστή. Κάποια στιγμή που δεν είχε χρήματα έβαλε υποθήκη τον πίνακα. Αυτή η πληροφορία έφθασε στη γαλλική κυβέρνηση, η οποία και τον αγόρασε το 1891. Το τραίνο που μετέφερε τον πίνακα στη Γαλλία άρπαξε φωτιά αλλά το έργο δεν έπαθε το παραμικρό.

Έτσι έφθασε στο Παρίσι όπου τοποθετήθηκε στο Μουσείο του Λουξεμβούργου. Ήταν το πρώτο έργο του Ουίστλερ σε δημόσια συλλογή και βοήθησε να γίνει διάσημος και να βρει χορηγούς και πλούσιους πελάτες. Σήμερα η “Μητέρα του Γουίστλερ” ανήκει στο Μουσείο d’Orsay στο Παρίσι.

Γίνεται διάσημος στις ΗΠΑ

Ο πίνακας έγινε πασίγνωστος στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930 κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, απόρροια του Οικονομικού Κραχ του 1929.  Αν και στην εποχή που ζωγραφίστηκε, η προσωπογραφία της μητέρας του Ουίστλερ ήταν εκτός μόδας, η παρουσία της ταίριαζε εξαιρετικά με το κλίμα της Μεγάλης Ύφεσης.

Το αυστηρό ύφος της και η απλή -φτωχική- ενδυμασία της θύμιζε εκατομμύρια ηλικιωμένες Αμερικανίδες μητέρες που τα παιδιά τους ήταν άνεργα και δυσκολεύονταν να ζήσουν τις οικογένειές τους.

Το 1934 η γαλλική κυβέρνηση έδωσε άδεια το έργο να εκτεθεί στη Διεθνή Έκθεση του Σικάγο. Ο πίνακας γνώρισε τεράστια επιτυχία και χιλιάδες Αμερικανοί περίμεναν για ώρα σε ουρές για το δουν. Το αμερικανικό ταχυδρομείο εξέδωσε ένα γραμματόσημο με το πορτραίτο της μητέρας του Γουίστλερ και τη λεζάντα «Στη μνήμη και προς τιμή των μητέρων της Αμερικής». Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου πολλοί Αμερικανοί είδαν τη Μητέρα του Ουίστλερ ως σύμβολο εκατομμυρίων μανάδων που οι γιοι τους πολεμούσαν τον Άξονα μακριά από τα σπίτια τους.

Έτσι μετά τον πόλεμο, ο πίνακας θεωρούνταν ως ένα από πιο γνωστά και σημαντικά έργα Αμερικανού καλλιτέχνη. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν και Αμερικανοί που δεν το θεωρούσαν αριστούργημα και το ειρωνεύονταν, για τη συντριπτική πλειοψηφία αποτέλεσε όχι μόνο ένα έργο τέχνης αλλά σύμβολό τους. Γνωρίζοντας οι Γάλλοι τη σημασία που έχει για τους Αμερικανούς η «Μητέρα του Ουίστλερ» δανείζουν περιοδικά τον πίνακα για εκθέσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η “εκδίκηση” των Βρετανών

Δεν είναι τυχαία ότι αυτό είναι το έργο τέχνης που καταστρέφει ο Μίστερ Μπιν (Ρόαν Άτκινσον) στην ταινία «Μπιν: Η υπέρτατη ταινία καταστροφής» του 1997.

Οι Βρετανοί από την αρχή αντιπάθησαν την προσωπογραφία της μητέρας του Ουίστλερ.  Τον 19^ο αιώνα οι Βρετανοί δεν είχαν ιδιαίτερη εκτίμηση στους Αμερικανούς καλλιτέχνες. Ότι τελικά ο πίνακας αγοράστηκε από τη γαλλική κυβέρνηση δεν βοήθησε να αλλάξουν άποψη οι Βρετανοί. Έτσι, ο Βρετανός Μίστερ Μπιν μέσω της καταστροφής του πίνακα εκδικείται τόσο τους Αμερικανούς όσο και τους Γάλλους!

Σύμφωνα με το σενάριο της ταινίας, ο πίνακας υποτίθεται ότι αγοράζεται από ένα πλούσιο χορηγό, που παράλληλα είναι στρατηγός του Αμερικανικού Στρατού. Βέβαια, είναι σχεδόν απίθανο η γαλλική κυβέρνηση να πουλήσει ποτέ τη “Μητέρα του Γουίστλερ”.

Μίστερ Μπιν και η “Μητέρα του Ουίστλερ”

Το -φανταστικό- Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης «Νιούτον» στο Λος Άντζελες όπου θα εκτεθεί μόνιμα το έργο ζητά από την -υπαρκτή- Εθνική Πινακοθήκη της Βρετανίας να στείλει ένα ιστορικό τέχνης να δώσει ομιλία στην τελετή για την παρουσίαση του πίνακα.

Καθώς κανένας Βρετανός ιστορικός τέχνης δεν καταδέχεται να μιλήσει για τον πίνακα του Ουίστλερ, οι διευθυντές της Πινακοθήκης στέλνουν στο Λος Άντζελες τον Μίστερ Μπιν, ένα γκαφατζή φύλακα ως «καταξιωμένο» ιστορικό τέχνης για να μιλήσει για τη σημαντικότητα του έργου. Ο Μπιν που δεν έχει ιδέα για τον πίνακα του Ουίστλερ και γενικά για την τέχνη, όταν βρίσκεται μόνος του με τον πίνακα φτερνίζεται πάνω σε αυτό. Στη συνέχεια, το λερώνει μ’ ένα χαρτομάντιλο βουτηγμένο με μελάνι από το χαλασμένο του στυλό.

Ενώ προσπαθεί να επιδιορθώσει τη ζημιά καταστρέφει ανεπανόρθωτα τον πίνακα με διαλυτικό χρώματος. Μέσα στον πανικό του, στη θέση του καταστραμμένου προσώπου της Μητέρας του Ουίστλερ, ο Μίστερ Μπιν κάνει ένα αστείο σκίτσο του κεφαλιού ενός άνδρα.

Την ίδια νύχτα αφού έχει συνέλθει από το σοκ, μπαίνει κρυφά στο Μουσείο για να μπορέσει να διορθώσει το πρόβλημα μ’ ένα πρωτότυπο τρόπο. Ο Μπιν αλλάζει κρυφά τον πίνακα της «Μητέρας του Ουίστλερ» με μία αφίσα. Πάνω σε αυτή βάζει ένα μείγμα από κρόκους αυγών και βερνίκι νυχιών που στεγνώνει μ’ ένα πιστολάκι μαλλιών. Ως αποτέλεσμα των προσπαθειών του, όταν το πρωί γίνεται η επίσημη παρουσία όλοι εκλαμβάνουν την αφίσα για τον πραγματικό πίνακα. Κατά την επιστροφή του στο Λονδίνο, ο Μπιν μεταφέρει λαθραία τον καταστραμμένο πίνακα στο σπίτι του και τον τοποθετεί πάνω από τον κρεβάτι του.

Για τους Βρετανούς μάλλον αυτή είναι η πλέον αρμόζουσα θέση για να εκτίθεται η παραμορφωμένη «Μητέρα του Ουίστλερ»!

Δείτε εδώ το σχετικό απόσπασμα από την ταινία του Μίστερ Μπιν.