Γιατί ο Μ. Ναπολέων έβαζε το χέρι μέσα από το ρούχο του; Η σχέση με την Αρχαία Ελλάδα, τον Μαρξ και τον Στάλιν

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Μία κίνηση που είναι ταυτισμένη με τον Μέγα Ναπολέοντα είναι το χέρι του, μέσα στο παλτό του, κατά τη διάρκεια δημόσιων συναντήσεων. Όμως, δεν τη χρησιμοποίησε αυτός για πρώτη φορά, αλλά οι αρχαίοι Έλληνες ρήτορες

Μέγας Ναπολέων και το «κρυμμένο χέρι»

Στα περισσότερα επίσημα πορτραίτα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, από τότε που έγινε πολιτικός ηγέτης της Γαλλίας, αρχικά ως πρώτος ύπατος και στη συνέχεια αυτοκράτορας, βλέπουμε ότι κρύβει το δεξί χέρι στο ρούχο του, είτε είναι παλτό είτε γιλέκο. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι σχεδόν σε όλες τις δημόσιες εμφανίσεις του είχε υιοθετήσει αυτή τη στάση.

Κάποιοι πιστεύουν ότι η κίνηση αυτή είχε σχέση με χρόνια προβλήματα που είχε με το στομάχι του. Ο Ναπολέων υπέφερε από στομαχικά προβλήματα και έλκη. Αυτά έγιναν χειρότερα καθώς μεγάλωνε και πάχυνε. Ο έντονος τρόπος ζωής του, που συνεπαγόταν λίγη ξεκούραση, καθώς και μια αποτυχημένη προσπάθεια να δηλητηριαστεί το 1814, επιδείνωσαν αυτή την κατάσταση.

Έτσι, θεωρείται ότι το χέρι στην κοιλιά του ήταν ένας τρόπος του να ανακουφίσει τον πόνο κάνοντας μασάζ.

Ποτέ εμφανίστηκε η πόζα;

Μπορεί να υπάρχει κάποια δόση αλήθειας σε αυτή τη θεωρία. Όμως, η πόζα του «κρυμμένου χεριού» χρησιμοποιούνταν σε πορτραίτα κάποιων μοναρχών και πολιτικών ήδη από τις αρχές/μέσα του 18^ου αιώνα. Δεν υπάρχει λοιπόν αμφιβολία ότι ο Ναπολέων δεν την επινόησε αλλά την αντέγραψε.

Από τα  μέσα εκείνου του αιώνα, που ξεκινούν και τα φωτογραφικά πορτραίτα, τη βλέπουμε σε πολλές φωτογραφίες διάσημων ανδρών. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και  Καρλ Μαρξ στην πιο γνωστή φωτογραφία του.

Η κίνηση του «κρυμμένου χεριού» άρχιζε να εξαφανίζεται από τα τέλη του 19^ου αιώνα. Παρά ταύτα, συνεχίζει να υπάρχει σε επίσημες φωτογραφίες διάσημων πολιτικών και το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα. Ένας απ’ αυτούς που συνήθιζαν να την κάνουν δημοσίως ήταν και ο Ιωσήφ Στάλιν.

Η σημασία της

Ήταν κυρίως πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες που υιοθέτησαν την κίνηση του «κρυμμένου χεριού». Η στάση ερμηνεύτηκε ως ηγετική και αυτός που την έκανε διαβεβαίωνε όσους ήταν γύρω του ότι είχε τον έλεγχο της κατάστασης. Επίσης, δεν σημαίνει ότι η κίνηση υποδήλωνε κάποιον που υποστήριζε τον Ναπολέοντα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ήταν αγαπημένη πόζα του Ουέλιγκτον, του μεγάλου αντιπάλου και νικητή του Ναπολέοντα.

Ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι πρόκειται για κίνηση που χρησιμοποιείται μεταξύ μασόνων ή ακόμη και μεταξύ των ιλλουμινάτι. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που να τεκμηριώνουν αυτές τις απόψεις.

Αρχαίοι Έλληνες ρήτορες

Η πιο πιθανή αφετηρία της κίνησης είναι η αρχαία Ελλάδα, και πιο συγκεκριμένα, η Αθήνα όπου γεννήθηκε η πρώτη Δημοκρατία. Εκεί οι ρήτορες τηρούσαν κάποιους κανόνες για το πως και πόσο μιλούσαν στο Δήμο. Έπρεπε να προσέχουν ακόμη και τη στάση του σώματός τους για να μην προσβάλουν τους συμπολίτες τους.

Μία κίνηση που θεωρούνταν αγενής ήταν να έχουν και τα δύο χέρια τους ελεύθερα και να τα κουνούν καθώς ρητόρευαν. Έτσι επικράτησε η συνήθεια να έχουν το ένα χέρι μέσα από τον χιτώνα ή το ιμάτιό τους και να απευθύνονται στο κοινό με το άλλο.

Οι «αντιγραφείς» Ρωμαίοι

Όπως σχεδόν σε όλα, οι Ρωμαίοι αντέγραψαν και την κίνηση των ρητόρων αλλά με δικές τους παρεμβάσεις. Έτσι όταν οι ρήτορές τους έδιναν δημόσιες ομιλίες, στη ρωμαϊκή σύγκλητο, τα δικαστήρια ή το λαό, και αργότερα στον αυτοκράτορα, έβαζαν το ένα χέρι μέσα στο ρούχο τους, την τόγκα, ή κρατούσαν με αυτό την άκρη από το ρούχο ή ένα πάπυρο.

Οι Έλληνες ρήτορες που συνέχισαν και στη ρωμαϊκή εποχή να δίνουν ομιλίες συνήθως εμφανίζονταν με το ένα χέρι μέσα από το ρούχο, όπως οι πρόγονοί τους. Το ίδιο ισχύει για Ρωμαίους που θαύμαζαν τον ελληνικό πολιτισμό και ήθελαν να εμφανίζονται ως Έλληνες ρήτορες. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, άγαλμα του οποίου βρέθηκε στο Παρίσι και τον δείχνει ως Έλληνα ρήτορα με το ένα χέρι κρυμμένο στο ρούχο.

Διαφωτισμός και Νεοκλασικισμός

Μετά το τέλος της αρχαιότητας, η κίνηση ξεχάστηκε. Δεν είναι τυχαίο ότι εμφανίζεται ξανά τον 18^ο αιώνα. Τότε λόγω του Διαφωτισμού και του Νεοκλασικισμού, η αρχαία Ελλάδα γίνεται για άλλη μια φορά πηγή έμπνευσης.

Τα αρχαία ελληνικά αγάλματα μελετώνται σχολαστικά και έτσι ανακαλύπτεται ξανά η κίνηση του «κρυμμένου χεριού» που χαρακτήριζε τους ρήτορες. Έτσι η στάση αυτή άρχισε να αντιγράφεται και να χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς της εποχής, που ακόμη και αν δεν ήταν καλοί ρήτορες ήθελαν να αντλήσουν από το κύρος του αρχαίου κλέους.