Γιατί ο Κωστής Παλαμάς απαξίωσε την ποίηση του Καβάφη, ενώ ο Ξενόπουλος τον υμνούσε

Ο Κωνσταντίνος Πέτρου Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου του 1863 στην Αλεξάνδρεια.

Οι γονείς του είχαν καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, αλλά από τα μέσα του 1850 εγκαταστάθηκαν στην Αλεξάνδρεια κι ο πατέρας του Καβάφη έγινε καταξιωμένος έμπορος βαμβακιού με πολλές διασυνδέσεις στο εξωτερικό.

Ο Καβάφης πέρασε τα παιδικά του χρόνια πλουσιοπάροχα και ξέγνοιαστα μέχρι το θάνατο του πατέρα του 1870. Ήταν μόλις επτά χρονών όταν ορφάνεψε.

Η απώλειά του προκάλεσε απόγνωση στη 10μελή οικογένεια που έπρεπε να διαχειριστεί και μια απαιτητική επιχείρηση σε μια δυναμική και απρόβλεπτη αγορά.

Η οικογένεια του Καβάφη λίγο καιρό αργότερα μετακόμισε την Αγγλία, ύστερα από απόφαση της μητέρας του ποιητή. Ο πατέρας του εξήγαγε συχνά προϊόντα στο Λίβερπουλ, πόλη με μεγάλο λιμάνι και σημαντική εμπορική δραστηριότητα κι έτσι η οικογένεια έζησε εκεί για επτά χρόνια.

Ο Καβάφης πέρασε τα επόμενα χρόνια της εφηβείας του στο Λονδίνο, όπου σπούδασε και ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την ποίηση.

Εντυπωσιάστηκε με τον λυρισμό του Σαίξπηρ και την σκοτεινιά του Όσκαρ Ουάιλντ.

Η εταιρία- κολοσσός που είχε δημιουργήσει ο Πέτρος Καβάφης, πατέρας του Κωνσταντίνου, πέρασε στην διοίκηση των παιδιών του.

Τα μεγαλύτερα αδέρφια όμως του Καβάφη απέτυχαν.

Παράλληλα με την οικονομική κρίση του 1873, η εταιρία χρεοκόπησε και πολλοί ήταν οι πελάτες που απαιτούσαν να πάρουν τα λεφτά τους πίσω.

Η οικογένεια για να ξεφύγει αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αλεξάνδρεια.

Έμεινε εκεί μέχρι το 1882.

Την ίδια χρονιά ξεκίνησαν οι συγκρούσεις την Αίγυπτο μεταξύ Ευρωπαίων και Αιγυπτίων.

Αποτέλεσμα ήταν και η μαζική φυγή πολλών Ελλήνων. Οι Καβάφηδες πήγαν στην Κωνσταντινούπολη.

Στις 11 Ιουνίου του 1882 ο βρετανικός στόλος βομβάρδισε την Αλεξάνδρεια. Το πατρικό σπίτι του Καβάφη χτυπήθηκε και μέσα στα ερείπια και τη φωτιά χάθηκαν όλα τα γραπτά και τα βιβλία που ο Καβάφης είχε συλλέξει με επιμέλεια.

Κωνσταντινούπολη και επιστροφή στην Αλεξάνδρεια

Τα τρία χρόνια που έζησε ο Καβάφης στην Κωνσταντινούπολη έμενε με την μητέρα του και τους αδερφούς του στο σπίτι του παππού τους.

Οι οικονομικές δυσκολίες ήταν τεράστιες και η έλλειψη προσωπικού χώρου ενέτεινε το πρόβλημα.

Παρόλα αυτά, ο Καβάφης συνέχισε να γράφει ποιήματα. Ήταν και η πρώτη φορά που έκανε έρωτα με άνδρα και ανακάλυψε οριστικά την σεξουαλική του κλίση, μετά τους πειραματισμούς του στην Αγγλία.

Ύστερα από παρότρυνση των μεγαλύτερων αδερφών του, ο Καβάφης το 1885, γύρισε στην αγαπημένη του Αλεξάνδρεια.

Εργάστηκε σαν δημοσιογράφος σε αλεξανδρινές εφημερίδες και ως βοηθός ενός αδερφού του σε χρηματιστηριακή εταιρία.

Έπειτα από ραντεβού προσλαμβάνεται στην Υπηρεσία Αρδεύσεων της Αλεξάνδρειας. Δεν του άρεσε η θέση και η ρουτίνα του γραφείου, αλλά παρέμεινε εκεί 30 χρόνια μέχρι που τελικά παραιτήθηκε το 1922.

Σιχαινόταν την δουλειά του δημόσιου υπάλληλου και εργαζόταν μόνο για βιοποριστικούς λόγους.

Η Ελλάδα και ο Παλαμάς

Ο Καβάφης έζησε με την μητέρα μέχρι τον θάνατο της το 1899 και έπειτα με τους ανύπαντρους αδερφούς του. Τα χρόνια που έζησε μόνος επικεντρώθηκε στην συγγραφή ποιημάτων.

Ίσως λόγω της φύσης ορισμένων ποιημάτων του που ήταν ερωτικά με ομοφυλοφιλικά υπονοούμενα, ο Καβάφης προτίμησε να μην τα εκδώσει. Αρκέστηκε στο να τα διαβάζει και να τα διανέμει σε λίγους φίλους και αγαπημένα του πρόσωπα.

Στο πρώτο ταξίδι που έκανε στην Ελλάδα γνώρισε τον συγγραφέα Γρηγόρη Ξενόπουλο και δημιούργησαν μια δυνατή φιλία.

Ο Καβάφης του έστελνε ταχυδρομικά τα ποιήματα του.

Το 1903 ο Γρηγόριος Ξενόπουλος δημοσιεύει ένα άρθρο στην εφημερίδα «Παναθήναια» σχετικά με το ποιητικό έργο του Καβάφη. Τον συστήνει στην ελληνική διανόηση που αμέσως αναγνωρίζει το ταλέντο και την αυθεντικότητα των ποιημάτων του, καθώς δε μιμείται κανένα γνωστό ποιητικό στυλ. Τα ποιήματά του έχουν μια εξαιρετική δύναμη.

Ο ποιητής γίνεται ευρέως γνωστός στην Ελλάδα και αρκετά σημαντικά πρόσωπα της λογοτεχνία, έπειτα από την ανάγνωση του άρθρου ταξίδεψαν στην Αλεξάνδρεια στο σπίτι του συγγραφέα για να συζητήσουν και να τον δουν από κοντά.

Εκείνη περίπου την εποχή ξεκίνησε και η κόντρα του με τον ποιητή Κωστή Παλαμά.

Ο Παλαμάς , ο κυριότερος εκπρόσωπος ποιητών της γενιάς του 1880, μιας γενιάς που γνώριζε σταδιακή παρακμή, δεν υποδέχτηκε με τον καλύτερο τρόπο τα καινούρια μορφολογικά μονοπάτια πάνω στα οποία πατούσε η ποίηση του Καβάφη.

Ο Παλαμάς σε αντίθεση με τον κοσμοπολίτη Καβάφη δεν είχε ταξιδέψει στο εξωτερικό και ο λυρισμός της ποίησης του πήγαζε κυρίως από την περιγραφή της φύσης.

Ο στίχος του ήταν κατά κύριο λόγο έμμετρος, γραμμένος στη δημοτική και εμπλουτισμένος με πολλά κοσμητικά επίθετα.

Ο Καβάφης έφερε μοντέρνες τεχνοτροπίες με ελεύθερο στίχο. Τα θέματα που τον απασχολούσαν ήταν τόσο διαφορετικά…

Αυτό δεν άρεσε καθόλου στον Παλαμά που δήλωνε ότι «τα ποιήματά του Καβάφη ομοιάζουν με ρεπορτάζ από τους αιώνες και όχι από τα καλύτερα». Δεν δίστασε να κάνει λόγο και για «ανορθόδοξη ερωτική θεματογραφία».

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος αργότερα σχολίασε για την κόντρα του Παλαμά με τον Καβάφη:

«Τεράστιο θέμα αυτό. Ο Παλαμάς άλλοτε ήταν λυσσασμένος απέναντι στον Καβάφη και άλλοτε πιο μετριοπαθής στις δηλώσεις του. Φοβούνταν τον Καβάφη διότι διαισθανόταν ότι το μέλλον ανήκει στον Καβάφη, που κατέκτησε την παγκόσμια αποδοχή. Ο μεγάλος Παλαμάς κατέρρευσε, και αυτό είναι γεγονός. Δεν ενδιαφέρει πια κανέναν η κόντρα μεταξύ τους. Ο Καβάφης, όπως είχα πει και στο παρελθόν, καλπάζει! Ξέρεις τι θα πει να πληθαίνουν οι άνθρωποι που σ’ αγαπούν και σε πιστεύουν; Ας αναλογιστούμε πόσοι σήμερα έχουν αυτή την τύχη».

«Αν ο Καβάφης δεν ήταν ομοφυλόφιλος, δεν θα ήταν ο Καβάφης»

Έτσι ξεκινά ένα αφιέρωμα για τον Καβάφη στο «Περιοδικό της Ελληνικής Διασποράς/Journal of the Hellenic Diaspora».

Κάποιοι έκριναν τον Καβάφη για την ομοφυλοφιλία του.

Ο ποιητής όμως δεν έγραψε μόνο ποιήματα ερωτικά.

Άλλωστε, η ποιητική του συλλογή είναι χωρισμένη σε ποιήματα Φιλοσοφικά, Ερωτικά και Ιστορικά.

Ο Καβάφης υπήρξε λάτρης της ιστορίας κυρίως της ελληνικής και της ρωμαϊκής. Αυτή η γνώση αποτυπώνεται και σε αρκετά ποιήματα του  όπως είναι οι Θερμοπύλαι,  Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον και Περιμένοντας τους βαρβάρους.

Το 1930 διαγνώστηκε με καρκίνο στον λάρυγγα και το 1932 υποβλήθηκε σε τραχειοτομή.

Στις 29 Απριλίου του 1933, ανήμερα των γενεθλίων του πέθανε στο Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας. Ήταν 70 χρόνων.

Ο Καβάφης ήταν σαρωτικός στη θεματολογία του.

Ζητήματα όπως ο θάνατος, η απελπισία, η μοναξιά, η αισιοξοδία, η ευρυμάθεια, η θλίψη του παρελθόντος και το άγχος του μέλλοντος αγγίζονται με τη  μοναδική του γραφή και αντέχουν σε όλες τις κοινωνίες, σε όλο τον κόσμο όπου έχουν μεταφραστεί. “Η Ιθάκη”, όπου αναδεικνύει την αξία της διαδρομής και τα βιώματα του ταξιδιού, που είναι όλη μας η ζωή, έχει επηρεάσει την παγκόσμια λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και το θέατρο.

Στίχοι από τα ποιήματά του έχουν μπει στην καθημερινή επικοινωνία για να δηλώσουν σκέψεις και συμπεράσματα, όπως “και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους” ή “Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι” ή “αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις”.

Απ’ τες εννιά

Δώδεκα και μισή. Γρήγορα πέρασεν η ώρα

απ’ τες εννιά που άναψα την λάμπα,

και κάθισα εδώ. Κάθουμουν χωρίς να διαβάζω,

και χωρίς να μιλώ. Με ποιόνα να μιλήσω

κατάμονος μέσα στο σπίτι αυτό {…}

Το είδωλον του νέου σώματός μου

ήλθε και μ’ έφερε και τα λυπητερά•

πένθη της οικογένειας, χωρισμοί,

αισθήματα δικών μου, αισθήματα

των πεθαμένων τόσο λίγο εκτιμηθέντα.

Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασεν η ώρα.

Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασαν τα χρόνια.

Κ.Π. Καβάφης.

Έχει χαρακτηριστεί από τους Βρετανούς λογοτέχνες ως ο Ποιητής των Ποιητών(Poet’s Poet) επειδή είναι ο πιο αγαπητός ποιητής, ειδικά ανάμεσα στους έφηβους, που τελικά τον διαβάζουν μέχρι την ώριμη ηλικία. Ψέμματα;

Τα κεριά

Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας

σα μια σειρά κεράκια αναμένα —

χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.

Η περασμένες μέρες πίσω μένουν,

μια θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων·

τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,

κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά.

Δεν θέλω να τα βλέπω· με λυπεί η μορφή των,

και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.

Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά.

Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω

τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,

τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Ραγιάδες έχεις, μάνα γη, σκυφτούς για το χαράτσι… των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι». Ο Κωστής Παλαμάς γράφει για τη ταπεινωμένη Ελλάδα όπου «ο ψεύτης είδωλο είναι εδώ, το προσκυνά η πλεμπάγια»