Γιατί ο Ιωάννης Βαρβάκης έφερε επανάσταση στη Ρωσία όπου “ανακάλυψε” το χαβιάρι. Κατήργησε τη δουλεία στις επιχειρήσεις του και μοιράστηκε τα κέρδη του με τους ντόπιους

Ο Ιωάννης Βαρβάκης γεννήθηκε στα Ψαρά το 1745 και στα 30 του χρόνια ήταν καταζητούμενος από τους Οθωμανούς, ξακουστός κουρσάρος και ευνοούμενος της Μεγάλης Αικατερίνης. 

Το 1770, μετά τη συμμετοχή του στη Ναυμαχία του Τσεσμέ, στο πλευρό των Ρώσων, ο Βαρβάκης αποφάσισε να εγκαταλείψει τα Ψαρά και να δοκιμάσει την τύχη του στις ανεκμετάλλευτες εκτάσεις της Νότιας Ρωσίας.

Μετά τη συνάντησή του με τη βασίλισσα της Ρωσίας, ο Ιωάννης Βαρβάκης εγκαταστάθηκε στο Αστραχάν.

Μια επιλογή με στρατηγική 

Το Αστραχάν, μια πόλη στο Δέλτα του ποταμού Βόλγα στην Κασπία Θάλασσα, ήταν μια τοποθεσία με ιδιαίτερη στρατηγική σημασία.

Θεωρούνταν η “πύλη” της Ρωσίας για το εμπόριο στην κεντρική Ασία. Λειτουργούσε, παράλληλα, και ως ορμητήριο του ρωσικού στόλου κατά τις εξορμήσεις του σε περσικά εδάφη.

Ο Γκριγκόρι Ποτέμκιν, πρωθυπουργός της Ρωσίας και στενός σύμβουλος της Αικατερίνης Β’ ήταν το πρόσωπο – “κλειδί”, που πρότεινε στον Βαρβάκη να μετοικίσει στο πλούσιο, αλλά ανεκμετάλλευτο Αστραχάν.

Άλλωστε, ο Ρώσος, ήθελε έμπιστους και αξιόμαχους ανθρώπους.

Ο Βαρβάκης το είχε αποδείξει.

Ένα από τα πρώτα του καθήκοντα ήταν η χαρτογράφηση χερσαίων και παράκτιων οδών στην ευρύτερη περιοχή του Αστραχάν, αλλά ο Ψαριανός ήταν υπεύθυνος και για την αναβάθμιση του ρωσικού στολίσκου στην Κασπία.

Ο εκσυγχρονισμός στην αλιεία

Όταν ο Ιωάννης Βαρβάκης συνάντησε στην Αγία Πετρούπολη τη Μ. Αικατερίνη στις αρχές του 1776, η τσαρίνα τού χορήγησε ορισμένα προνόμια ως αντάλλαγμα της ηρωικής και κρίσιμης συμμετοχής του στη Ναυμαχία του Τσεσμέ.

Ανάμεσα σε αυτά ήταν άδεια για αλιεία στην Κασπία Θάλασσα και δέκα χιλιάδες χρυσά ρούβλια.

Αρχικά, ο Βαρβάκης, στράφηκε στην παρασκευή και εμπορία αλκοολούχων ποτών και ειδικότερα στην  ρακή.

Γρήγορα, όμως, συνειδητοποίησε ότι τα μεγάλα κέρδη έρχονταν από το ψάρεμα και έσπευσε να αγοράσει

ψαρότοπους στις όχθες του Βόλγα.

Ο Βαρβάκης, όμως, σοκαρίστηκε όταν είδε τις μεθόδους αλιείας που χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι ψαράδες.

Τα αλιευτικά τους όργανα ήταν ελάχιστα και απαρχαιωμένα.

Οι περισσότεροι ψαράδες, ψάρευαν με μεγάλα καλάθια. Τα καλάθια αυτά όμως ήταν πολύ σκληρά και συχνά, τα ψάρια τραυματίζονταν.

Συνήθιζαν να ψαρεύουν κοντά στην όχθη, ακόμη και με τα χέρια.

Ο Βαρβάκης αντικατέστησε τα καλάθια με απόχες και έμαθε στους ντόπιους πώς να χρησιμοποιούν τα δίχτυα, την τράτα και φυσικά το παραγάδι.

Κατήργησε τη δουλοπαροικία

Το ψάρεμα προσέφερε στον Βαρβάκη τα πρώτα του κεφάλαια. Οι επιχειρήσεις του επεκτάθηκαν και ο Ψαριανός είχε άμεση ανάγκη από εργατικά χέρια.

Επιφανείς προσωπικότητες του Αστραχάν είχαν ενημερώσει τον Βαρβάκη ότι μπορούσε να πάρει στη δούλεψή του δουλοπάροικους, δηλαδή σκλάβους.

Στη Ρωσική Αυτοκρατορία του 18ου αιώνα, ο θεσμός της δουλείας ίσχυε ακόμη.

Το ρωσικό κράτος προμήθευε σκλάβους για εργατικά χέρια, με μοναδικό αντάλλαγμα ο “ιδιοκτήτης” τους να τους παρέχει στέγη, τροφή και κατάλληλο ρουχισμό.

Όταν το άκουσε αυτό ο Βαρβάκης από την υπόδουλη Ελλάδα, αρνήθηκε να έχει σκλάβους στις επιχειρήσεις του.

Το 1778, στο Κυβερνείο του Αστραχάν, ανακοίνωσε ότι ζητούσε 100 μισθωτούς εργάτες με ελεύθερη συμφωνία.

Ο αριθμός εργατών που ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Βαρβάκη ξεπέρασε τελικά του τρεις χιλιάδες.

Η Ρωσία κατήργησε τον θεσμό της δουλείας το 1863. Ο Βαρβάκης το είχε κάνει 85 χρόνια νωρίτερα.

Παράλληλα, επειδή οι περισσότεροι μισθωτοί εργάτες ήταν μουσουλμάνοι, ο Βαρβάκης μερίμνησε και για τα θρησκευτικά τους δικαιώματα. Με δικά του χρήματα, χτίστηκε στο Αστραχάν, ένα μουσουλμανικό τέμενος.

Ο πρώτος συνεταιρισμός στο Αστραχάν

Ο Βαρβάκης απέκτησε χρήματα από την αλιεία, αλλά δημιούργησε μια τεράστια περιουσία, όταν “ανακάλυψε” το χαβιάρι. Στην πραγματικότητα το έδεσμα ήταν γνωστό στους φτωχούς ψαράδες αλλά ο Βαρβάκης βρήκε τον τρόπο να το κάνει εμπορεύσιμο, να το διατηρεί για μεγάλο διάστημα, να το πλασάρει ως προϊόν της ελίτ και να το εξάγει στο εξωτερικό.

Για να το καταφέρει αυτό, το πρώτο που έκανε ήταν να στείλει μια ποσότητα από την καλύτερη ποιότητα χαβιαριού στην αυλή της Μ. Αικατερίνης. Αυτή όταν το γεύτηκε, εκδήλωσε την ικανοποίηση του ουρανίσκου της και σύντομα όλη η αριστοκρατία είχε οπωσδήποτε στο τραπέζι της το περίφημο χαβιάρι.

Ο Βαρβάκης για τη συντήρησή του έφερε και άτομα από την Περσία, όπου είχε ακούσει ότι γνώριζαν καλύτερες μεθόδους, ενώ επινόησε και καινούριους τρόπους συντήρησης. Γενικά πίστευε στην καινοτομία, στο μάρκετινγκ, που τότε δεν υπήρχε ως οργανωμένη μέθοδος προώθησης και πωλήσεων, και στην υψηλή ποιότητα των προϊόντων.

Για την εμπορία του εκλεκτού εδέσματος, ο Βαρβάκης δεσμεύτηκε να προμηθεύει με χαβιάρι το παλάτι της Μ. Αικατερίνης ισόβια, ενώ υποσχέθηκε ότι το 1/20 των κερδών του, θα το έδινε στις Οικονομικές Υπηρεσίες του Κυβερνείου του Αστραχάν με σκοπό την κάλυψη δημόσιων έργων.

Η Μ. Αικατερίνη δέχτηκε και το 1785, με βασιλικό διάταγμα έδωσε στον Βαρβάκη το αποκλειστικό και ισόβιο δικαίωμα εκμετάλλευσης χαβιαριού στην Κασπία Θάλασσα,

Ο Ιωάννης Βαρβάκης, όμως, ξάφνιασε την Αικατερίνη. Αρνήθηκε το αποκλειστικό δικαίωμα και δημιούργησε στο Αστραχάν την πρώτη “μπράτια”, δηλαδή τον πρώτο συνεταιρισμό.

Έτσι, το αποκλειστικό δικαίωμα πέρασε σταδιακά σε νεοσύστατους οργανισμούς, όπου όλοι θα συμμετείχαν με ποσοστά. Μάλιστα, ο Βαρβάκης συμμετείχε στον συνεταιρισμό ως απλό μέλος του.

Με την επιλογή του να μοιραστεί τον πλούτο δημιούργησε μια ευημερούσα τοπική κοινωνία, με τεράστιες ευκαιρίες για όλους και μια πρωτοφανή έλλειψη ανισοτήτων για την τσαρική Ρωσία.