Η λεηλασία του Επικούριου Απόλλωνα. Τα γλυπτά πουλήθηκαν σε δημοπρασία και κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο. Η στάση του Βελή πασά

Τον Αύγουστο του 1811 η διεθνής ομάδα των Ευρωπαίων αρχαιοκαπήλων με επικεφαλής τον Βρετανό, Τσαρλς Κόκερελ, έφτασε στη Φιγαλεία της Πελοποννήσου με σκοπό να λεηλατήσει τον περίφημο Ναό του Επικούριου Απόλλωνα.

Είχε περάσει μόλις ένας χρόνος από την αρπαγή των γλυπτών από το Ναό της Αφαίας στην Αίγινα, όταν η ίδια ομάδα ξεκίνησε την νέα επιχείρησή της, αυτή τη φορά στην Πελοπόννησο.

Οι αρχαιοκάπηλοι εφάρμοσαν τη δοκιμασμένη τακτική που είχαν χρησιμοποιήσει και στην Αίγινα. Εμφανίστηκαν με αγνές προθέσεις για να καταγράψουν και να μελετήσουν τον ναό.

Ωστόσο, δεν είχαν πάρει καμία επίσημη άδεια από τους Τούρκους και η παρουσία τους στον ναό προκάλεσε την αντίδραση των προεστών, αλλά και των κατοίκων της περιοχής.

Οι απαιτήσεις του Βελή πασά για να δώσει “άδεια” στους αρχαιοκαπήλους

Οι αρχαιοκάπηλοι έφυγαν από τον ναό, αλλά δεν το έβαλαν κάτω. Ήξεραν ότι η λύση στο πρόβλημά τους ήταν η δωροδοκία. Πασάς της Πελοποννήσου εκείνη την περίοδο ήταν ο γιος του Αλή πασά των Ιωαννίνων, ο Βελή πασάς.

Οι Ευρωπαίοι τον επισκέφτηκαν και ζήτησαν άδεια για ανασκαφή. Ο πασάς δεν τους την αρνήθηκε, αλλά απαίτησε τη μισή λεία για αντάλλαγμα. Η συμφωνία έκλεισε και οι αρχαιοκάπηλοι εκτός από την άδεια, εξασφάλισαν εργάτες, φαγητό και εργαλεία.

Η αλεπού βρίσκει τον “θησαυρό”

Σύμφωνα με καταγραφές περιηγητών της εποχής για τις ανάγκες της ανασκαφής στήθηκε ένα ολόκληρο χωριό δίπλα από τον ναό, όπου έμεναν οι εργάτες κατά τη διάρκεια των εργασιών.

Επειδή οι περισσότεροι ήταν ντόπιοι που εξαναγκάστηκαν από τους Τούρκους να δουλέψουν για λογαριασμό των αρχαιοκάπηλων, το χωριό αυτό ονομάστηκε Φραγκόπολη. 

Λέγεται ότι ενώ οι εργάτες έσκαβαν, πετάχτηκε μια αλεπού μέσα από τα χαλάσματα και ο Κόκερελ, έσκυψε να δει στο κενό που δημιουργήθηκε από το σημείο που βγήκε το ζώο και είδε μια αρχαία μετόπη! Η αλεπού έγινε άθελά της ανιχνευτής για τους αρχαιοκάπηλους.

Μέσα σε λίγες εβδομάδες οι εργάτες, υπό την καθοδήγηση των Ευρωπαίων, ανακάλυψαν 23 μαρμάρινες πλάκες από το γλυπτό διάκοσμο του Ναού, που απεικόνιζαν σκηνές από την Κενταυρομαχία και την Αμαζονομαχία.

Η απογοήτευση του Βελή- πασά

Όταν συγκέντρωσαν όλα τα ευρήματα, οι αρχαιοκάπηλοι επισκέφτηκαν τον Βελή Πασά για να τηρήσουν τη συμφωνία. Ο γιος του Αλή Πασά, όταν είδε τα γλυπτά δυσαρεστήθηκε, καθώς περίμενε χρυσάφι και πολύτιμα μέταλλα. Θεώρησε ότι ο αρχαιολογικός θησαυρός δεν είχε καμία αξία.

Οι μετόπες που ήρθαν στο φως ήταν για εκείνον απλά μάρμαρα. Η άγνοια του για τα ευρήματα ήταν τέτοια, που κοιτάζοντας τις ασπίδες που κρατούσαν οι Έλληνες που απεικονίζονταν στις μετόπες, τις πέρασε για χελωνίτσες.

Ο Βελή- πασάς απογοητεύτηκε και αρνήθηκε να πάρει το μερίδιό του από τα αρχαία. Αντ’ αυτού έλαβε 400 λίρες, ποσό πολύ μικρότερο από την πραγματική αξία των γλυπτών.

Έτσι οι αρχαιοκάπηλοι πήραν ολόκληρο τον θησαυρό στα χέρια τους, έχοντας πληρώσει ένα ελάχιστο αντίτιμο. Όπως είχαν κάνει και με τα γλυπτά του Ναού της Αφαίας στην Αίγινα, πούλησαν τις μαρμάρινες πλάκες σε δημοπρασία που διεξήχθη στη Ζάκυνθο.

Πλειοδότης ήταν το Βρετανικό Μουσείο, το οποίο αγόρασε τα γλυπτά έναντι 19.000 λιρών. Σήμερα ο γλυπτός διάκοσμος βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, αλλά σπάνια εκτίθενται, καθώς η αίθουσα δεν ανοίγει συχνά για το κοινό…

Το μνημείο ήταν το πρώτο στην Ελλάδα που ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO το 1986.

Ο ναός ξεχωρίζει από τους υπολοίπους κλασικούς ναούς της αρχαιότητας γιατί δεν έχει ανατολικομεσημβρινό προσανατολισμό αλλά είναι κατασκευασμένος με διεύθυνση από βορά προς νότο λόγω οικονομίας χώρου ή για λατρευτικούς λόγους που συνδέονται με τις παραδόσεις των κατοίκων.

Διαβάστε ακόμα από την Μηχανή του Χρόνου: Οι Κένταυροι πήγαν καλεσμένοι σε γάμο και ο αρχηγός τους επιχείρησε να αρπάξει την νύφη του βασιλιά των Λαπιθών. Στην κενταυρομαχία ο Θησέας, αδελφικός φίλος του γαμπρού, εκδίωξε τα τερατόμορφα πλάσματα μακριά από το Πήλιο