Γιατί νιώθουμε συνέχεια κουρασμένοι; Ποιοι λόγοι πυροδοτούν το φαινόμενο «Μεγάλη Εξάντληση». Οι επιστήμονες απαντούν

Για χρόνια επικρατούσε το φαινόμενο της «Ποντικοδρομίας» ή αλλιώς Rat Race. Το άγχος και ο αγώνας της επιβίωσης. Ή αλλιώς η βιοπάλη. Ωστόσο, πλέον, οι άνθρωποι νιώθουν όλο και περισσότερο κουρασμένοι. Συνέχεια.

Αυτό υποστηρίζει η Έμιλι Μπαλεστερός σε πρόσφατο άρθρο της στο περιοδικό TIME, η οποία είναι κάτοχος μεταπτυχιακών σπουδών στην οργανωτική ψυχολογία και ειδική στη διαχείριση της εργασιακής εξουθένωσης, γνωστής ως μπερνάουτ.

Οι λόγοι που επικαλείται η επιστήμονας σχετίζονται με τους καταιγιστικούς ρυθμούς ζωής των δυτικών κοινωνιών, την οικονομική ανασφάλεια, αλλά και την καθημερινή έκθεση σε αγχώδεις καταστάσεις.

Η  εποχή της  «Μεγάλης Εξάντλησης»

Τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με έρευνα, τουλάχιστον 47 εκατομμύρια Αμερικανοί έχουν παραιτηθεί από τη δουλειά τους. Όλο και πιο συχνά εμφανίζονται νέες ορολογίες σχετιζόμενες με την εργασία. Φράσεις όπως “Quiet Quitting”, “Coffee Badging”, “Bare Minimum Mondays”, περιγράφουν τη γενικότερη εργασιακή, αλλά και πνευματική εξάντληση των εργαζόμενων.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα και καθηγητή πληροφορικής Καλ Νιούπορτ, η εποχή στην οποία ζούμε είναι η εποχή της «Μεγάλης Εξάντλησης». Η εποχή κατά την οποία οι άνθρωποι αναζητούν να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με την εργασία, προκειμένου να μειώσουν τη διάχυτη αίσθηση της εξάντλησης.

Δεν είναι λίγες οι φορές που οι άνθρωποι παραγγέλλουν το φαγητό τους, επειδή είναι κουρασμένοι να το ετοιμάσουν. Επιλέγουν να τηλεργαστούν για να αποφύγουν την μετακίνηση προς και από το γραφείο. Δεν κοινωνικοποιούνται με τόση ευκολία, καθώς το πρόγραμμά τους είναι παραφορτωμένο. Δεν έχουν χόμπι, ούτε ελεύθερο χρόνο – και ο κατάλογος συνεχίζεται.

Οι άνθρωποι αισθάνονται τόσο κουρασμένοι που περιορίζουν καθημερινές δραστηριότητες,  όπως η γυμναστική, ακόμη και η βόλτα στο σούπερ μάρκετ.

Εάν συνυπολογίσουμε την εποχή μετά την πανδημία, την παγκόσμια οικονομική κατάσταση και την καθημερινή έκθεση σε στρεσογόνες καταστάσεις, το αποτέλεσμα είναι μια συνταγή για πλήρη σωματική, πνευματική και συναισθηματική εξάντληση.

Η Έμιλι Μπαλεστερός αναρωτιέται, γιατί αυξάνονται τα επίπεδα εξάνλησης:

«Μιλώ με επαγγελματίες που έχουν εξαντληθεί επαγγελματικά και έχω ακούσει αμέτρητους μοναδικούς λόγους για την εξάντληση. Οι τρεις παράγοντες που συνήθως παραβλέπονται, αλλά πιστεύω ότι συμβάλλουν περισσότερο είναι:

ο μη βιώσιμος τρόπος ζωής, η έκθεση στο άγχος που βρίσκεται εκτός του ελέγχου μας και η οικονομική ανασφάλεια. Αυτές είναι πτυχές της ζωής μας που έχουμε καταφέρει να τις κανονικοποιήσουμε. Αλλά αυτή η κανονικοποίηση μάς έχει κάνει να αγνοήσουμε τις επιπτώσεις τους στη σωματική και ψυχική μας ευεξία».

Μη βιώσιμος τρόπος ζωής

Εάν το αντίθετο του αισθήματος εξάντλησης είναι το να αισθάνεσαι κανείς γεμάτος ενέργεια, το ερώτημα που προκύπτει είναι τι ακριβώς μας βοηθάει να νιώθουμε ενεργοποιημένοι.

Ο συγγραφέας και ερευνητής Νταν Μπιούτνερ, πέρασε πολλά χρόνια μελετώντας τις «μπλε ζώνες». Τις περιοχές στον κόσμο, όπου οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και υγιέστερα από οπουδήποτε αλλού.

Στο έργο του, εξηγεί ότι οι άνθρωποι που ζουν σε «μπλε ζώνες» έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Ζουν έναν τρόπο ζωής με γνώμονα τις ανθρώπινες ανάγκες, στον οποίο προτεραιότητα έχουν τα πράγματα που χρειαζόμαστε ως άνθρωποι. Αυτό σημαίνει ότι τρώνε μη επεξεργασμένα τρόφιμα, έχουν πλούσια κοινωνική ζωή, κινούνται τακτικά και εργάζονται με σκοπό – και όχι για χάρη της μεγιστοποίησης της παραγωγικότητας.

Αυτό είναι μια έντονη αντίθεση με την πραγματικότητα των περισσότερων ανθρώπων.

Έξω από τις «μπλε ζώνες», οι περισσότεροι άνθρωποι τρώνε επεξεργασμένες τροφές, προγραμματίζουν δραστηριότητες για να κοινωνικοποιηθούν και αντιμετωπίζουν την εργασία σαν να έρχεται πριν από όλα τα άλλα.

Η ιεράρχηση των στοιχείων που βρίσκονται στις «μπλε ζώνες» απαιτεί ελεύθερο χρόνο, ενέργεια και χρήματα. Πράγματα που ο μέσος – και κουρασμένος – άνθρωπος δεν έχει.

Μια αντικειμενική ματιά στο πώς ζουν καθημερινά δεν δίνει μια εικόνα ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών. Δίνει μια εικόνα υπομονής των απαιτήσεών τους.

Ο Μπιούτνερ υποστηρίζει ότι η σύγχρονη κοινωνία δεν έχει οικοδομηθεί με προτεραιότητα τις ανθρώπινες ανάγκες. Έχει οικοδομηθεί με προτεραιότητα τις ανάγκες της εργασίας.

Η κοινωνία δεν είναι ανθρωποκεντρική, αλλά εργασιοκεντρική. Και αυτό αρχίζει να φαίνεται. Και να έχει επιπτώσεις.

Το άγχος που είναι εκτός του ελέγχου μας

Ένας άλλος παράγοντας που οδηγεί σε σωματική και πνευματική εξάντληση είναι το άγχος.

Το άγχος που είναι υπό τον έλεγχό μας, όπως η εργασία, η εξισορρόπηση μιας απαιτητικής δουλειάς και της προσωπικής ζωής, είναι κάτι που μπορεί να μετριαστεί και εν τέλει να αντιμετωπιστεί.

Το άγχος όμως που βρίσκεται πέρα από τον έλεγχο των ανθρώπων οδηγεί σε συναισθήματα παραίτησης και ανημποριάς.

Η κλιματική κρίση, η αύξηση της εγκληματικότητας, ο πληθωρισμός,  κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν αβοήθητοι.

Ενώ είναι σημαντικό να μην αγνοούμε τι συμβαίνει στον κόσμο, μας βαραίνει επίσης να δεχόμαστε τόσους πολλούς στρεσογόνους παράγοντες χωρίς τη δυνατότητα επίλυσης.

Βέβαια, το άγχος πάντα υπήρχε στη ζωή μας. Η διαφορά είναι η ανεξέλεγκτη και συνεχής έκθεση σε στρεσογόνες καταστάσεις, που δεν αφήνουν περιθώριο ελπίδας.

«Μπορούμε να αντέξουμε τις δυσκολίες με πολύ υψηλότερο ηθικό όταν διατηρούμε την ελπίδα ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Όταν όπου κι αν στραφούμε υπάρχουν ειδήσεις που μας κάνουν να νιώθουμε ότι τα πράγματα δεν βελτιώνονται, αρχίζουμε να καταρρέουμε», αναφέρει η Έμιλι Μπαλεστερός.

Οικονομική ανασφάλεια

Πριν από πενήντα χρόνια, με ένα μόνο εισόδημα, οι περισσότεροι μπορούσαν να διατηρήσουν σπίτι, αυτοκίνητο και οικογένεια. Πλέον ελάχιστοι είναι όσοι μπορούν να τα διατηρήσουν αυτά, κι ας υπάρχει διπλό εισόδημα.

Η διαφορά του να έχει κάποιος μια ικανοποιητική δουλειά που να στηρίζει τον τρόπο ζωής του είναι τεράστια με κάποιον που έχει μια ικανοποιητική εργασία και μετά βίας πληρώνει τους λογαριασμούς.

Ένας τεράστιο μέρος της «Μεγάλης Εξάντλησης»  είναι η απογοήτευση που η εργασία πλήρους απασχόλησης – σε ορισμένες περιπτώσεις πέραν του 8ώρου – δεν  μεταφράζεται στην ίδια ασφάλεια και αγοραστική δύναμη που υπήρχε παλαιότερα.

Γιατί δουλεύουμε, αφού δεν μπορούμε να αποκτήσουμε τον τρόπο ζωής που επιθυμούμε;

Όταν αυτός ο τρόπος ζωής, με εξόδους σε ειδικές περιστάσεις, σε καλλιτεχνικά δρώμενα, ακόμη και σε χριστουγεννιάτικα δώρα, γίνεται απλησίαστος και οριακά απραγματοποίητος και φαντασιακός,  η απογοήτευση δεν είναι απλά διάχυτη. Είναι κατανοητή.

Η απογοήτευση με την πάροδο του χρόνου μετατρέπεται σε ήττα. Και η ήττα μοιάζει πολύ με την εξάντληση. Μια κοινωνία που είναι εργασιοκεντρική αλλά δεν αποδίδει όπως παλιότερα, πώς μπορεί να συντηρηθεί;

Και ακόμη περισσότερο. Πώς μπορούν πλέον να πειστούν οι άνθρωποι να ζουν μια πολυάσχολη ζωή, βασισμένη στην εργασία, όταν το αποτέλεσμα είναι το λιγότερο αποκαρδιωτικό;

Μικρές, αλλά μεγάλες αποφάσεις

Για τα παραπάνω ερωτήματα, η επιστήμονας Έμιλι Μπαλεστερός δεν έχει απαντήσεις. Προσφέρει λύσεις που ο κάθε άνθρωπος προσωπικά μπορεί να εφαρμόσει.

Υποστηρίζει πως η θετική σκέψη και μικρές αποφάσεις, όπως ο χρόνος που θα κοιμηθούμε, μια σύντομη συνάντηση με ένα φίλο, ο περιορισμός της έκθεσης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στα κοινωνικά δίκτυα, η μη συζήτηση για τη δουλειά και το εργασιακό άγχος εκτός ωραρίου, αποτελούν μικρά πράγματα που μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά.

Βέβαια, για τη φθορά της κοινωνίας και τις ενναλακτικές για έναν βιώσιμο τρόπο ζωής είχε ασχοληθεί ήδη από τον 19ο αιώνα ο Μαρξ. Ακολούθησαν νεότεροι κοινωνιολόγοι και φιλόσοφοι , όπως οι Γάλλοι Μπουρντιέ και Φουκώ, μέχρι τους σύγχρονους Φίσερ – που αυτοκτόνησε – και Ζίζεκ. Ίσως η μόνιμη κούραση να είναι και απότοκο της παραίτησης των ανθρώπων και της σιωπηλής αποδοχής ότι η κοινωνία και οι καιροί δεν αλλάζουν. Ποτέ.

Με πληροφορίες από: TIME