Γιατί οι Τούρκοι αποκαλούσαν τη Σμύρνη “άπιστη”. Οι ταξικές συνοικίες και ο διαχωρισμός του πληθυσμού αναλόγως της οικονομικής του κατάστασης

Το κείμενο έστειλε η αναγνώστρια μας Βάσω Αρέλη

Η Σμύρνη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είχε το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι στα μικρασιατικά παράλια και αποτέλεσε έναν από τους κυριότερους συνδετικούς κρίκους μεταξύ της Ευρώπης και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Κατά τον 19ο αιώνα ισχυροποιείται το μη μουσουλμανικό στοιχείο της πόλης.

Σύμφωνα με τον Μόρντμαν, τον Γερμανό πρόξενο, ο πληθυσμός της Σμύρνης στις αρχές του 20ου αιώνα φτάνει τους 300.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 110.000 είναι χριστιανοί με τουρκική υπηκοότητα και 30.000 Έλληνες υπήκοοι.

Δηλαδή, ο αριθμός των Ελλήνων χριστιανών της Σμύρνης εκείνη την περίοδο αποτελεί περίπου το 50% του συνολικού πληθυσμού της πόλης.

Αυτό ίσως εξηγεί και τον χαρακτηρισμό της πόλης ως «Άπιστη Σμύρνη» από τους μουσουλμάνους.

Από τον 17ο αιώνα φαίνεται ότι ο πληθυσμός της Σμύρνης ήταν χωρισμένος γεωγραφικά.

Ξένοι περιηγητές αναφέρουν ότι οι μουσουλμάνοι δε ζούσαν στην ίδια περιοχή με τους Ευρωπαίους, που βρίσκονται στην πόλη.

Οι χάρτες που αναφέρονται στη Σμύρνη του 19ου αιώνα την χωρίζουν σε συνοικίες. Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα οι συνοικίες αποτελούνται από άτομα της ίδιας εθνικής και θρησκευτικής κοινότητας. Αντίθετα, κατά το δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα η διάκριση του πληθυσμού σε συνοικίες γίνεται βάσει κοινωνικών και οικονομικών κριτηρίων.

Έτσι βλέπουμε και εύπορους μουσουλμάνους να εγκαθίστανται στην Ευρωπαϊκή συνοικία. Εν κατακλείδι, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της Σμύρνης του 19ου αιώνα που δε μπορεί να παραληφθεί είναι ο κοσμοπολιτισμός.

Οι διαφορετικές κοινότητες ζουν πλέον η μια δίπλα στην άλλη και υπάρχουν κοινά συμφέροντα στις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους. Κάθε κοινότητα – συνοικία είναι σχεδόν αυτόνομη τόσο διοικητικά όσο και πολιτιστικά.

Ωστόσο, αρκετοί ήταν αυτοί που αν και θεωρήθηκαν κοσμοπολίτες, εξαιτίας των κοινωνικών σχέσεων που είχαν δημιουργήσει, στη συνέχεια εξελίχθηκαν σε φανατικούς εθνικιστές.

H ελληνική Σμύρνη

Το ελληνικό στοιχείο της Σμύρνης ήταν πολύ μεγάλο και συνεχώς αυξανόταν.

Κατά τον 19ο αιώνα και συγκεκριμένα από τη δεκαετία του 1830 οι χριστιανοί επωφελούνται από τις παραχωρήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προς τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, καθώς αυτή την περίοδο ξεκινούν οι Μεταρρυθμίσεις (Tanzimat).

Τα επαγγέλματα στα οποία απασχολούνταν ο ελληνικός πληθυσμός ήταν τα εξής αναλόγως την κοινωνική τάξη. Οι λιγότερο πλούσιοι εργάζονταν ως καφετζήδες, μαγαζάτορες ή βαρκάρηδες. Από την άλλη πλευρά, οι εύποροι ασχολούνταν με την ιατρική και τη νομική.

Πολλοί ήταν αυτοί που εργάζονταν είτε ως ανεξάρτητοι έμποροι, είτε ως πράκτορες και διαμεσολαβητές ξένων επιχειρήσεων.

Από τα τέλη του 18ου αιώνα, παρατηρείται ένας διαχωρισμός μεταξύ όσων απασχολούνταν με το διεθνές εμπόριο και όσων περιορίζονταν στην τοπική οικονομία της πόλης.

Έτσι, ξεκινούν οι συγκρούσεις μεταξύ του «παλαιού κόσμου» και των εύπορων εμπόρων.

Το 19ο αιώνα οι ομάδες αυτές διεκδικούν τη συμμετοχή τους στη διοίκηση της κοινότητας. Παράλληλα, η εμφάνιση προτεσταντών ιεραποστόλων, οι οποίοι αμφισβητούσαν τις παραδοσιακές θρησκευτικές και εκπαιδευτικές μεθόδους, συνέβαλαν στο διαχωρισμό της ελληνικής κοινότητας.

Εντός της συνοικίας υπήρχαν από τη μια πλευρά έμποροι και εκπρόσωποι της παιδείας και από την άλλη η πλειονότητα του πληθυσμού και οι συντεχνίες.

Η πρωτοκαθεδρία των δημογερόντων αμφισβητείται από τη μεσοαστική τάξη που αναδεικνύεται κατά τον 19ο αιώνα. Έτσι το 1878 δημιουργείται μια Κεντρική Επιτροπή, η οποία περιορίζει την εξουσία των δημογερόντων.

Στις αρμοδιότητες των τελευταίων ανήκε ο καταμερισμός του φόρου εξαίρεσης από τη στρατιωτική θητεία (bedel), κρατούσαν το κοινοτικό μητρώο και μπορούσαν να συγκαλέσουν εκκλησιαστικό συμβούλιο.

Από την άλλη πλευρά, οι αρμοδιότητες που ανέλαβε η Κεντρική Επιτροπή ήταν η διοίκηση των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και ο έλεγχος των εσόδων, που προέρχονταν από θρησκευτικές τελετές.

Ένα από τα χαρακτηριστικά του 19ου αιώνα, θα μπορούσε να θεωρηθεί ο εξελληνισμός.

Κυρίως μέσω της εκπαίδευσης, οι ορθόδοξοι πληθυσμοί που ήταν εγκατεστημένοι στη Μακεδονία και στη Μικρά Ασία εξελληνίστηκαν.

Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν τοπικά δίκτυα τόσο στον τομέα του εμπορίου όσο και σε αυτόν της εκπαίδευσης.

Την ίδια περίοδο έχουμε την ίδρυση πολλών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων όπως το Ελληνορθόδοξο Νοσοκομείο, που ιδρύεται το 1748, το Ελληνικό Ορφανοτροφείο, που δημιουργείται προς το τέλος του 19ου αιώνα, το 1870 και το Δημόσιο Βρεφοκομείο, το οποίο ιδρύεται στις αρχές του 20ου αιώνα .

Όσον αφορά τον τύπο, στον τομέα αυτό έχουμε την εφημερίδα «Ο Φίλος των Νέων», η οποία ήταν η πρώτη εφημερίδα που κυκλοφόρησε στην ελληνική γλώσσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1831. Όμως ως σπουδαιότερη εφημερίδα των ελληνορθόδοξων αναδείχθηκε η «Αμάλθεια», η οποία κυκλοφόρησε το 1838.

Τα πολιτιστικά στοιχεία μεταξύ του ελληνικού πληθυσμού της Σμύρνης έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της κοινής εθνικής συνείδησης, που είχε γίνει εντονότερη την περίοδο αυτή.

Η κοινή εθνική συνείδηση ήταν αυτή που κατάφερε να διατηρήσει τους κοινωνικούς δεσμούς μεταξύ των μελών της κοινότητας. Βέβαια, πρέπει να επαναλάβουμε ότι στη Σμύρνη ζούσαν ελληνορθόδοξοι με Οθωμανική υπηκοότητα και Έλληνες υπήκοοι.

Οι πρώτοι διεκδικούν τα δικαιώματα που τους προσφέρει η οθωμανική τους υπηκοότητα, ενώ οι τελευταίοι προστατεύονται από τις Συνθήκες που έχουν υπογραφεί μεταξύ του Ελληνικού κράτους και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός της Σμύρνης γίνεται ο πυρήνας της πόλης εξαιτίας της γρήγορης οικονομικής ανάπτυξής του και της σημαντικής προόδου στον τομέα της φιλανθρωπίας και της παιδείας.

Από τον 19ο αιώνα παρατηρούνται και μικτοί γάμοι μεταξύ μελών της ανώτερης κοινωνικής τάξης των ελληνορθόδοξων και ευρωπαϊκών οικογενειών. Αυτό γίνεται με στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής τους θέσης.

Στην τουρκική ιστοριογραφία οι χριστιανικοί εμπορικοί κύκλοι αναφέρονται ως «κομπραδόρικη αστική τάξη», στόχος της οποίας ήταν το προσωπικό κέρδος ή η εξυπηρέτηση ξένων συμφερόντων, αφού λειτουργούσαν ως διαμεσολαβητές μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Από την άλλη πλευρά, στην ελληνική ιστοριογραφία, η Σμύρνη παρουσιάζεται ως ο «χαμένος παράδεισος» και η πόλη παίρνει συμβολική και μυθική αξία.

Όσοι αναγνώστες επιθυμούν να στέλνουν κείμενα μπορούν να μας τα στέλνουν στη διεύθυνση:[email protected]

Εφόσον τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, που έχουν να κάνουν με το ύφος της ιστοσελίδας, θα δημοσιεύονται.

Η «ΜτΧ» δεν ευθύνεται για τυχόν ανακρίβειες στα κείμενα των αναγνωστών

Διαβάστε στη “ΜτΧ”:  Οι θηριωδίες των Τούρκων, ο εμπρησμός της Σμύρνης και το δράμα χιλιάδων προσφύγων. Αφιέρωμα στην καταστροφή της Σμύρνης (βίντεο)