Γιατί η ισπανική γρίπη αρχικά αποσιωπήθηκε και χλευάστηκε από τύπο και πολίτες. Τελικά μόλυνε το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και αφάνισε πάνω από 20 εκατομμύρια

Η ισπανική γρίπη του 1918 έχει μείνει στην ιστορία ως η φονικότερη πανδημία όλων των εποχών, αφού μέσα σε 18 μήνες μόλυνε το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και εξόντωσε πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους. Ωστόσο, όταν πρωτοεμφανίστηκε, οι περισσότεροι χλεύαζαν όσους ανησυχούσαν.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, η εποχική γρίπη θεωρείτο υπεύθυνη για 4 με 7 χιλιάδες θανάτους, μία θνησιμότητα κοινωνικά αποδεκτή για τα τότε δεδομένα, ενώ και η θνητότητά της κυμαινόταν χαμηλά, στο 2-3%. Είχε άλλωστε να συγκριθεί με την πνευμονική πανώλη, θανατηφόρα για σχεδόν το 100% των κρουσμάτων, τη χολέρα και τον τύφο, που εμφάνιζαν πολύ ψηλότερα ποσοστά θνητότητας.

Η γρίπη θεωρείτο -και σωστά- μία ήπια ως επί το πλείστον ασθένεια. Αυτό το καθησυχαστικό μήνυμα άφηναν οι γιατροί να περάσει κατά το πρώτο κύμα, την άνοιξη του 1918. Έτσι, όταν άρχισε να εξαπλώνεται, ο Τύπος την αντιμετώπισε με ελαφρότητα, ακόμα και με σαρκασμό. Οι ευφυολόγοι την αποκαλούσαν «η ισπανιδούλα», ενώ κάποιοι ντανταϊστές την έκαναν τραγούδι.

Η ειρωνεία ενός συντάκτη των παραπολιτικών απέναντι στις ειδήσεις που έρχονταν από τη Μαδρίτη το Μάιο του 1918 μοιάζει προφητική:

«Ποτέ δεν έπεσαν τόσες πολλές καταστροφές στον κόσμο… Είναι πράγματι μια μαύρη ακολουθία γεγονότων! Αλλά αυτό που είναι καταστροφή για αυτήν την πλευρά των βουνών, δεν είναι παρά κάτι ανάξιο λόγου για την πίσω πλευρά τους. Όταν, αφού υπογραφεί η ειρήνη, πάμε και πάλι στην Ισπανία, θα μας πουν: ‘Τι φριχτή χρονιά που ήταν το 1918. –Α, βέβαια, ο πόλεμος! –Όχι, σενιόρ, η γρίπη!»

Αυτή η κοροϊδευτική διάθεση είναι συνηθισμένη κατά τη διάρκεια του πολέμου, τις αγριότητες του οποίου χλευάζουν, προκειμένου να τις εξορκίσουν. Άλλωστε, τι είναι η γρίπη μπροστά στα χαρακώματα, στις θανατηφόρες ασθένειες και στις χίλιες δυο στερήσεις;

«Συγκρίνεται ο θάνατος από γρίπη με αυτό που αισθάνεται ένας πατέρας όταν μαθαίνει το θάνατο του γιου του στο μέτωπο;»

Πάντως, εκείνο που συντελεί στον τρόπο που εντυπώνεται στη συλλογική μνήμη μία καταστροφή, είναι εκτός από την έκταση του απολογισμού της, πρωτίστως η λαϊκή συναισθηματική ταραχή που γεννά.

Στη Σενεγάλη για παράδειγμα, η ισπανική γρίπη επικαλύφθηκε από την πανώλη, που χτύπησε με μία σοβαρή επιδημία το 1914 και με μία δεύτερη το 1918 και έγινε αιτία θανάτου για περίπου 3.700 ανθρώπους. Από γρίπη πέθαναν μεταξύ 25 και 47 χιλιάδες. Ωστόσο, το άκουσμά της δεν προκαλούσε πανικό, όπως στην περίπτωση της πανούκλας και της χολέρας.

Στην Ευρώπη, τη λαϊκή αναστάτωση μονοπωλούσε ο πόλεμος που ακόμα μαινόταν. Οι 135 χιλιάδες Γάλλοι νεκροί είχαν κυριεύσει όλο το συμβολικό και συναισθηματικό χώρο. Δεν υπήρχε θέση για τους 250 χιλιάδες νεκρούς από τη γρίπη.

Σε περιοχές που δεν επλήγησαν απευθείας από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η γρίπη δεν αποσιωπήθηκε. Στο Ιγκμπούγκο, ανατολικά του Νιγήρα, ο αντίκτυπος της γρίπης ήταν τόσο σοβαρός ώστε μέχρι και τη δεκαετία του ’70 τουλάχιστον, άνδρες και γυναίκες που γεννήθηκαν μεταξύ του 1919 και του 1921 έλεγαν ότι ανήκουν στη «γενιά της γρίπης».

Στη Νέα Ζηλανδία, πολλοί Μαορί θάφτηκαν βιαστικά σε ομαδικούς τάφους κοντά στις εκκλησίες και τα σχολεία που είχαν μετατραπεί σε προσωρινά νοσοκομεία. Τα μέρη αυτά έγιναν tapu, ιεροί τόποι δηλαδή. Στον Καναδά ανήγειραν μνημεία προς τιμήν των γιατρών και των νοσοκόμων.

Μέχρι τη δεκαετία του 1970, η πανδημία του 1918 – 1920 βιώθηκε ως μείζονα επιδημιολογική αναφορά ως προς τις σοβαρές μορφές και την έκτασή της, αλλά το γεγονός δεν βγήκε από τα όρια του ιατρικού κόσμου. Οι απολογισμοί που έγιναν την περιορίζουν σε ένα υγειονομικό και στατιστικό φαινόμενο περισσότερο, παρά κοινωνικοπολιτικό. Δεν αποτελεί ένα κατεξοχήν ιστορικό γεγονός, με τις παραμέτρους του και τον κοινωνικο-οικονομικό, πολιτικό, ακόμα και στρατιωτικό του αντίκτυπο.

Αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο «Η Μεγάλη Γρίπη του 1918: Η χειρότερη επιδημία του 20ου αιώνα», εκδόσεις Μεταίχμιο

αρχική εικόνα: Flickr

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η ισπανική γρίπη του 1918 που μόλυνε το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και εξόντωσε πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους