Γιατί οι ελέφαντες δεν έχουν πόδια σκύλου και οι γάτες προβοσκίδα; Οι στοχασμοί των αρχαίων από τον Θαλή τον Μιλήσιο έως τον Δημόκριτο

Θαλής ο Μιλήσιος

Ένας από τους πρώτους στοχαστές ήταν ο Θαλής, που έζησε από το 625 έως το 545 π.Χ. Ήταν έμπορος, αστρονόμος και μαθηματικός από τη Μίλητο, που βρισκόταν στις ακτές της Μικράς Ασίας.

Δεν διασώθηκε κανένα έργο του, αλλά μεταγενέστεροι συγγραφείς αναφέρουν χωρία από τα έργα του, καθώς και ανέκδοτες ιστορίες που σκιαγραφούν την προσωπικότητά του.

Ένας από αυτούς αναφέρει ότι κάποτε ήταν τόσο απορροφημένος από την παρατήρηση των άστρων που δεν έβλεπε που πατούσε, με αποτέλεσμα να πέσει σε ένα πηγάδι.

Σε μια άλλη ιστορία, ο Θαλής παρουσιάζεται σε καλύτερες στιγμές του: χάρη στην εξυπνάδα του, είχε καταφέρει να προβλέψει μια πολλή μεγάλη σοδειά ελιών.

Έτσι, νοίκιασε όλους τους ελαιοτριβείς πολύ πριν από τη συγκομιδή, όταν κανείς δεν τους χρειαζόταν και όταν ήρθε η ώρα της συγκομιδής, τους υπενοικίασε αποκομίζοντας μεγάλο κέρδος.

Λέγεται ότι ο Θαλής είχε επισκεφθεί την Αίγυπτο και ότι έφερε στην Ελλάδα τα αιγυπτιακά μαθηματικά.

Αυτή η εικασία δύσκολα επαληθεύεται, αλλά το πιο πιθανό είναι ότι επιχείρησε να εξηγήσει πολλά φυσικά φαινόμενα, όπως η γονιμοποίηση της γης από τις πλημμύρες του Νείλου και ο τρόπος με τον οποίο προκαλούνται οι σεισμοί από την υπερθέρμανση του νερού στο εσωτερικού του φλοιού της Γης.

Για τον Θαλή, το νερό ήταν το βασικό στοιχείο, γι’ αυτό και εικόνισε τη Γη ως έναν δίσκο που επιπλέει σε έναν τεράστιο ωκεανό.

Σε αντίθεση με τον Θαλή, ο Αναξίμανδρος (περ. 611-547 π.Χ.) επίσης από τη Μίλητο, πίστευε ότι η φωτιά ήταν το πιο σημαντικό στοιχείο στο Σύμπαν.

Ο Εμπεδοκλής από τη Σικελία, ενστερνίστηκε την ιδέα της ύπαρξης τεσσάρων στοιχείων: αέρας, γη, φωτιά και νερό.

Οι ατομικοί φιλόσοφοι

Η θεωρία των τεσσάρων στοιχείων βέβαια δεν γινόταν αποδεκτή από τους πάντες.

Στην Ελλάδα και αργότερα στη Ρώμη, μια ομάδα φιλοσόφων γνωστών ως ατομικοί, πίστευαν ότι ο κόσμος αποτελείται στην πραγματικότητα από μικροσκοπικά σωματίδια που ονομάζονται άτομα.

Ο διασημότερος από αυτούς ήταν ο Δημόκριτος, ο οποίος έζησε γύρω στο 420 π.Χ.

Ό,τι γνωρίζουμε για τις ιδέες του προέρχεται από ορισμένα θραύσματα των σκέψεών του, που άλλοι συγγραφείς παραθέτουν.

Ο Δημόκριτος πίστευε ότι στο Σύμπαν υπήρχαν πολλά άτομα και πως υπήρχαν ανέκαθεν.

Τα άτομα δεν μπορούσαν να κατατμηθούν περαιτέρω, ούτε μπορούσαν να καταστραφούν.

Παρότι ήταν πολύ μικρά για να γίνουν ορατά, πίστευε ότι υπήρχαν διαφορετικά μεγέθη και σχήματα ατόμων, διότι έτσι θα εξηγούνταν γιατί τα μεγαλύτερα σώματα, που αποτελούνται από άτομα, έχουν διαφορετικές γεύσεις, υφές και χρώματα.

Όμως, τα μεγαλύτερα σώματα υπάρχουν μόνο γιατί εμείς οι άνθρωποι γευόμαστε, αισθανόμαστε και βλέπουμε.

Στην πραγματικότητα, επέμενε ο Δημόκριτος, δεν υπάρχει τίποτε παρά μόνο «τα άτομα και το κενό», αυτά που ονομάζουμε ύλη και χώρος.

Η ατομική θεωρία δεν ήταν και πολύ δημοφιλής, ιδιαίτερα η άποψη του Δημόκριτου και των μαθητών του για το πώς τα έμβια όντα «εξελίχθηκαν» μέσω μιας διαδικασίας τύπου δοκιμής και λάθους.

Σύμφωνα με μια αστεία εκδοχή της συγκεκριμένης άποψης, τα διάφορα τμήματα των φυτών και των ζώων υπήρχαν κάποτε σε τεράστιες ποσότητες και μπορούσαν να συνενωθούν με διάφορους συνδυασμούς.

Η προβοσκίδα ενός ελέφαντα θα μπορούσε να προσαρτηθεί σε ένα ψάρι, ένα ροδοπέταλο σε μια πατάτα και ούτω καθεξής, έως ότου να συνταιριάξουν με τους τρόπους που σήμερα παρατηρούμε.

Η ιδέα ήταν πως αν το πόδι ενός σκύλου συνδεόταν κατά τύχη με στον κορμό μιας γάτας, το ζώο που θα προέκυπτε δεν μπορούσε να επιβιώσει, συνεπώς δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν γάτες με πόδια σκύλου.

Ως εκ τούτου, μετά από μια χρονική περίοδο, όλα τα πόδια σκύλου κατέληξαν σε σκύλους και όλα τα πόδια ανθρώπου κατέληξαν σε ανθρώπους.

Σύμφωνα λοιπόν με την ατομική φιλοσοφία, δεν υπάρχει κανένας τελικός σκοπός και κανένα σπουδαίο σχέδιο στο Σύμπαν και τα πράγματα εξελίσσονται μόνο μέσω τύχης και αναγκαιότητας.

Πρόκειται για μια αρκετά ψυχρή άποψη, την εποχή που οι περισσότεροι Έλληνες φιλόσοφοι αναζητούσαν τον σκοπό, την αλήθεια και την ομορφιά.

ΠΗΓΗ: “Μικρή Ιστορία της Επιστήμης“, William Bynum, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Μιλτιάδης: ο κοκκινωπός. Πλάτωνας: αυτός που έχει φαρδιές πλάτες. Αρχιμήδης: ο κυρίαρχος της σκέψης. Η σημασία των ονομάτων στην αρχαία Ελλάδα. Τι σημαίνει Θεμιστοκλής, Θρασύβουλος, Ηράκλειτος…