Γιατί η Ακροναυπλία και τ’ άλλα κάστρα περιβάλλονται από φραγκοσυκιές; Ο ρόλος τους στην άμυνα

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ένα από τα πολλά εξωτικά φυτά της Αμερικής που έφεραν οι Ισπανοί στην Ευρώπη ήταν η φραγκοσυκιά. Επιστημονικά ονομάζεται «Οπουντία, η ινδική συκή» (opuntia ficus indica).

Το φυτό σήμερα είναι αρκετά διαδομένο στην Ελλάδα και ειδικά δίπλα σε κάστρα που χρησιμοποιήθηκαν από τους Βενετούς μετά το 1500.

Για πρώτη φορά οι Ισπανοί κονκισταδόρες (κατακτητές) ανακάλυψαν τη φραγκοσυκιά στις αρχές του 16^ου αιώνα όταν εισέβαλαν στην κεντρική Αμερική στο σημερινό Μεξικό. Στη συνέχεια την εισήγαγαν στην Ευρώπη, όπου ευδοκίμησε κυρίως σε περιοχές της Μεσογείου, όπου οι περιβαλλοντικές συνθήκες αποδείχθηκαν ιδανικές για την ανάπτυξή της.

Το φυτό αποδείχθηκε ανθεκτικό γιατί δεν χρειαζόταν πότισμα και μπορούσε να φυτρώσει σε ελάχιστο χώμα, ακόμη και μέσα στον βράχο. Το φρούτο του έγινε μία φθηνή πηγή βιταμινών, κυρίως C, και ιχνοστοιχείων για τους ευρωπαϊκούς λαούς.

Όμως, η φραγκοσυκιά είχε και ένα άλλο πιο πρακτικό πλεονέκτημα. Καθώς το ύψος της φτάνει ακόμη και τα πέντε μέτρα και έχει πλατιά κλαριά με αγκάθια, χρησιμοποιήθηκε ως φυσικός φράχτης για επιπλέον προστασία σε οικισμούς και οχυρωματικά έργα.

Έτσι δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και σήμερα μεγάλες συγκεντρώσεις φραγκοσυκιών απαντώνται δίπλα σε κάστρα και παλιούς οικισμούς.

Γιατί λέγεται “φραγκοσυκιά”;

Στην Ελλάδα η φραγκοσυκιά εισήχθη από τη Δύση. Αυτό είναι κάτι που υποδηλώνει και το ελληνικό όνομα του φυτού.

Όταν εμφανίστηκε στην Ευρώπη τον 16^ο αιώνα, οι Βενετοί και οι Γενουάτες κατείχαν περιοχές στην Ελλάδα. Οι αποκαλούμενοι Φράγκοι, ήταν αυτοί που κυρίως διέδωσαν τη φραγκοσυκιά στον ελληνικό χώρο.

Ακόμη και σήμερα μεγάλος αριθμός του φυτού βρίσκεται σε κάστρα που οι Βενετοί κατείχαν για κάποιο διάστημα, όπως η Ακροναυπλία, η Βόνιτσα, η Κυπαρισσία, το φρούριο Καράμπαμπα στη Χαλκίδα και αλλού.

Τα περισσότερα από τα κάστρα αυτά προϋπήρχαν από τη βυζαντινή εποχή. Οι Βενετοί έκαναν προσθήκες και βελτιώσεις στις οχυρώσεις τους.

Προφανώς οι Βενετοί έβαλαν εκεί και τις φραγκοσυκιές για την επιπλέον προστασία των φρουρίων από τους εχθρούς, κυρίως τους Οθωμανούς. Οι φραγκοσυκιές προσαρμοστήκαν τέλεια στο ελληνικό περιβάλλον με αποτέλεσμα στις περιοχές αυτές να πολλαπλασιαστούν.

Στο Ναύπλιο υπάρχει σήμερα ένα μεγάλο δάσος φραγκόσυκων κάτω ακριβώς από την Ακροναυπλία που εκτείνεται μέχρι την Αρβανιτιά. Θεωρείται το μεγαλύτερο στην Ελλάδα.

Συγκολλητικό υλικό στα κάστρα

Όμως, υπήρχε και ένας επιπλέον λόγος γιατί οι Βενετοί διατηρούσαν φραγκοσυκιές στα κάστρα τους.

Ο Δημήτρης Τσίσσιος στο βιβλίο του Η Χαλάτρα, 2014, αναφέρει (σελ. 416) ότι οι εργάτες που έχτιζαν οχυρωματικά έργα την εποχή της Βενετοκρατίας στην Κύπρο και σε άλλες ελληνικές περιοχές χρησιμοποιούσαν το κολλώδες υγρό που υπάρχει στα κλαδιά της φραγκοσυκιάς ως μέσο για γρήγορη σύμπηξη στο συνδετικό υλικό που έβαζαν στα οικοδομικά υλικά.

Έτσι ο Τσίσσιος εκτιμά ότι αυτός ήταν ο βασικός λόγος γιατί οι Βενετοί φρόντιζαν να βάζουν φραγκοσυκιές δίπλα στα κάστρα.