Γιατί από τους 7 βασιλείς των Ελλήνων, μόνο οι 4 απεικονίζονται στα νομίσματα. Ποιοι δεν είδαν την μορφή τους στα κέρματα

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στη σύγχρονη Ελλάδα υπήρξαν επτά βασιλείς δύο διαφορετικών δυναστειών, των Βίττελλσμπαχ και των Σλέσβιχ-Χόλσταϊν-Σόντερμπουργκ-Γκλύξμπουργκ.

Η πρώτη δυναστεία ήταν ο βασιλικός οίκος της Βαυαρίας. Σε αυτή ανήκε ο Όθωνας, ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδος (1832-1862).

Η δυναστεία Σλέσβιχ-Χόλσταϊν-Σόντερμπουργκ-Γκλύξμπουργκ

Μετά την έξωση του Όθωνα από την Ελλάδα το 1862, υπήρξε αλλαγή της δυναστείας αφού ο επόμενος βασιλιάς ήταν ο Γεώργιος Α΄ του οίκου των Σλέσβιχ-Χόλσταϊν-Σόντερμπουργκ-Γκλύξμπουργκ. Πρόκειται για οικογένεια γερμανικής καταγωγής που για πολλά χρόνια ήταν ο βασιλικός οίκος της Δανίας.

Η δυναστεία αυτή ήταν η μακροβιότερη της σύγχρονης Ελλάδας. Η βασιλευόμενη δημοκρατία καταργήθηκε το 1973 με το δημοψήφισμα για το πολιτειακό ζήτημα που διοργάνωσε ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος. Τον Δεκέμβριο του 1974, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, νέο δημοψήφισμα ανέδειξε ως πολίτευμα της χώρας την αβασίλευτη δημοκρατία.

Μεταξύ 1863-1973, με εξαίρεση της περιόδου 1924-1935 που η Ελλάδα είχε για πρώτη φορά το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας, ο ανώτατος άρχοντας της χώρας ήταν βασιλιάς της δυναστείας των Σλέσβιχ-Χόλσταϊν-Σόντερμπουργκ-Γκλύξμπουργκ.

Αυτοί ήταν: Γεώργιος Α΄ (1863-1913), Κωνσταντίνος Α΄ (1913-1917, 1920-1922), Αλέξανδρος (1917-1920), Γεώργιος Β΄ (1922-1924, 1935-1947), Παύλος (1947-1964) και Κωνσταντίνος Β΄ (1964-1973).

Βασιλικά νομισματικά πορτραίτα

Από την αρχαιότητα ακόμη, οι μονάρχες αποτύπωναν τη μορφή τους στα νομίσματα. Αυτό συμβαίνει και στη σύγχρονη εποχή κυρίως στον δυτικό κόσμο. Έτσι υπάρχουν ακόμη και ευρώ με πορτραίτα μοναρχών.

Το Βέλγιο και η Ολλανδία έχουν ως εμπροσθότυπο όλων των νομισμάτων τους, από το 1 λεπτό μέχρι και τα 2 Ευρώ, τα πορτραίτα των βασιλέων τους. Το ίδιο ισχύει και για τις κοπές του Λουξεμβούργου, όπου ο εμπροσθότυπος είναι το πορτραίτο του Μεγάλου Δούκα της χώρας.

Η Ισπανία που επίσης έχει μοναρχία, χρησιμοποιεί ως νομισματικό τύπο το πορτραίτο του βασιλιά, αλλά μόνο στις κοπές του 1 και 2 ευρώ.

Νομίσματα χωρίς πορτραίτα

Το ενδιαφέρον είναι ότι από τους επτά βασιλείς των Ελλήνων, μόνο οι τέσσερις απεικονίζονται στα νομίσματα που ήταν κανονικής κυκλοφορίας. Κανένα από τα ελληνικά νομίσματα μεταξύ 1912 και 1953 δεν φέρει το πορτραίτο βασιλιά, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα είχε βασιλεία στο μεγαλύτερο διάστημα αυτής της περιόδου.

Υπάρχουν πολύ σπάνια νομίσματα σε ασήμι και χρυσό, που φέρουν ημερομηνία 25 Νοεμβρίου 1935, και έχουν το πορτραίτο του Γεωργίου Β΄. Όμως αυτά ήταν αναμνηστικά για τα πέντε χρόνια της παλινόρθωσης της βασιλείας (1940), και όχι κανονικής κυκλοφορίας. Δεν γίνονταν συναλλαγές με αυτά και η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων δεν τα είχε δει.

Για τρεις βασιλείς δεν υπάρχουν νομίσματα κανονικής κυκλοφορίας με τα πορτραίτα τους: Κωνσταντίνος Α΄, Αλέξανδρος και Γεώργιος Β΄.

Πορτραίτα Όθωνα

Ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας, ο Όθωνας, χρησιμοποίησε στα νομίσματά του δύο διαφορετικά πορτραίτα.

Αυτά χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά στις κοπές από ασήμι που ήταν το ένα τέταρτο δραχμής, μισή δραχμή, δραχμή, και πέντε δραχμές. Επίσης, και στο πρώτο χρυσό νόμισμα της σύγχρονης Ελλάδας, τις 20 δραχμές του 1833. Στα χάλκινα νομίσματα 1, 2, 5, 10 λεπτά, αντί για το πορτραίτο του βασιλιά εμφανίζεται ο θυρεός του.

Ο «αμούστακος» Όθωνας

Το πρώτο πορτραίτο του Όθωνα είναι χωρίς μουστάκι και έχει νεανικά χαρακτηριστικά. Τον δείχνει όπως ήταν 17 χρονών, όταν επιλέχθηκε ως βασιλιάς της Ελλάδας.

Για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε σε νομίσματα το 1832, το έτος που ξεκίνησε η βασιλεία του Όθωνα. Τα τελευταία νομίσματα με το πορτραίτο αυτό είναι του 1847. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι τότε, το πορτραίτο αυτό δεν είχε πια σχέση με το πως ο Όθωνας έμοιαζε πραγματικά, αφού είχε αφήσει μουστάκι χρόνια πριν.

Οι μήτρες αυτών των νομισμάτων είναι έργο του Γερμανού χαράκτη Καρλ Φόιγκτ που εργαζόταν στο νομισματοκοπείο του Μονάχου.

Ο «μυστακοφόρος» Όθωνας

Το 1851 εμφανίστηκαν ασημένια νομίσματα του Όθωνα με νέο πορτραίτο, Τον δείχνει όπως ήταν τότε, 36 χρονών, με μουστάκι και πιο αραιωμένα μαλλιά στην κορυφή της κεφαλής του σε σχέση με πως ήταν στο πιο νεανικό του νομισματικό πορτραίτο.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τίτλος του Όθωνα στα νομίσματά του ως «Βασιλεύς της Ελλάδος» και όχι «των Ελλήνων». Αυτός ο τίτλος επιβλήθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις που είχαν επιλέξει τον Όθωνα.

Με τον τρόπο αυτό ήθελαν να δείξουν ότι δεν θα ανέχονταν απόπειρες των Ελλήνων να αλλάξουν τα σύνορα του νέου τους κράτους, ενσωματώνοντας περιοχές όπου κατοικούσαν Έλληνες που ήταν μέχρι τότε υπόδουλοι στους Οθωμανούς ή τους Βρετανούς.

Γεώργιος Α΄

Ο Γεώργιος Α΄ (1863-1913) δεν ήταν μόνο ο μακροβιότερος βασιλιάς, αλλά και αυτός με τις περισσότερες αλλαγές στο πορτραίτο του στα νομίσματα.

Όπως και με τον Όθωνα, το πρώτο του πορτραίτο τον απεικονίζει με νεανικά χαρακτηριστικά, όπως ήταν όταν έγινε για πρώτη φορά βασιλιάς της Ελλάδας σε ηλικία 17 ετών, το 1863. Ενδιαφέρον προκαλεί η χρήση του τίτλου «Βασιλεύς των Ελλήνων» και όχι «της Ελλάδος» όπως ίσχυε για τον Όθωνα. Δείχνει με το πλέον επίσημο τρόπο την πολιτική του ελληνικού κράτους να ενσωματώσει όλες τις περιοχές της οθωμανικής αυτοκρατορίας όπου η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Έλληνες.

Το πορτραίτο αυτό χρησιμοποιήθηκε στα πρώτα νομίσματα του Γεωργίου Α΄ της περιόδου 1868-1874, σε όλες τις κοπές τόσο τις ασημένιες όσο και τις χάλκινες.

Το μουστάκι του Γεωργίου

Όπως είχε κάνει ο Όθωνας, ο Γεώργιος απέκτησε μουστάκι, ώστε να μοιάζει με τους υπηκόους του που το θεωρούσαν σύμβολο αρρενωπότητας.

Έτσι, στα νομίσματα από το 1875 και μετά, το δεύτερο νομισματικό πορτραίτο του Γεώργιου Α΄ τον δείχνει γύρω στα 30 και με μουστάκι.

Εξαιρέση αποτελούν τα χρυσά νομίσματα των 5, 10 και 20 δραχμών 1876, καθώς και τα ασημένια νομίσματα, των 20 και 50 λεπτών και 1 και 2 δραχμές με χρονολογία 1883. Για λόγους οικονομίας έγινε χρήση παλαιότερων νομισματικών μητρών με το νεανικό και αμούστακο πορτραίτο του Γεωργίου Α΄. Ίσως οι υπήκοοί του να νόμιζαν αρχικά ότι είχε ξυρίσει το μουστάκι του, κάτι που όμως δεν συνέβη!

Το χρυσό «εικοσάρικο»

Το τρίτο πορτραίτο του Γεωργίου χρησιμοποιήθηκε το 1884 σε μία και μοναδική κοπή, το χρυσό νόμισμα των 20 δραχμών. Ο Γεώργιος Α΄ σε αυτό είναι σχεδόν 40 χρονών και ένας ώριμος άνδρας με πιο αραιό μαλλί σε σχέση με όταν ήταν πιο νέος.

Το πορτραίτο αυτό μπορεί να εμφανίζεται μόνο σε μία νομισματική κοπή, αλλά είναι μια από τις σημαντικότερες. Οι 20 δραχμές 1884 είναι το πιο κοινό χρυσό νόμισμα που εκδόθηκε στην Ελλάδα. Αν και επί Γεωργίου Α΄ είχαν κοπεί και άλλα χρυσά νομίσματα, αυτά ήταν πολύ σπάνια. Αντίθετα, το “εικοσάρικο” του 1884 κυκλοφορούσε ευρέως και ήταν ουσιαστικά το μοναδικό ελληνικό χρυσό νόμισμα που γνώριζαν οι περισσότεροι Έλληνες.

Οι μήτρες για τα νομίσματα που έχουν τα τρία πρώτα πορτραίτα του Γεωργίου Α΄ χαράχθηκαν από τον Γάλλο χαράκτη του νομισματοκοπείου του Παρισιού, Αλμπέρτ Μπαρρέ.

«Ο ηλικιωμένος βασιλιάς»

Το τέταρτο και τελευταίο πορτραίτο του Γεωργίου Α΄ χρησιμοποιήθηκε στα ασημένια νομίσματα της 1 και 2 δραχμές του 1910 και 1911. Δείχνουν τον βασιλιά όπως ήταν 65 χρονών και σε προχωρημένη ηλικία.

Ο χαράκτης των μητρών για τα νομίσματα αυτά ήταν ο διάσημος ζωγράφος Γεώργιος Ιακωβίδης. Το νομισματικό πορτραίτο του Γεωργίου Α΄ από τον Ιακωβίδη θεωρείται ως ένα από τα ωραιότερα της σύγχρονης ελληνικής νομισματοκοπίας.

Παύλος

Μετά το 1911 έπρεπε να περάσουν 43 χρόνια για να εμφανιστούν ξανά νομίσματα κοινής κυκλοφορίας με το πορτραίτο του βασιλιά. Μετά τη νομισματική μεταρρύθμιση του 1953, στάθηκε δυνατή η κοπή και πάλι νομισμάτων, δραχμών και λεπτών, μετά από πολλά χρόνια.

Το 1954 εμφανίστηκαν τα πρώτα νομίσματα με το πορτραίτο του τότε βασιλιά Παύλο (1947-1964).

Το πορτραίτο αυτό χρησιμοποιήθηκε και τα επόμενα χρόνια αποκλειστικά σε αξίες από τα 50 λεπτά μέχρι και τις 20 δραχμές. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι 20 δραχμές 1960 είναι το τελευταίο ασημένιο νόμισμα κανονικής κυκλοφορίας στην Ελλάδα.

Στα νομίσματα του Παύλου χρησιμοποιήθηκε μόνο ένα πορτραίτο που τον δείχνει όπως ήταν στις αρχές του 1950, δηλαδή περίπου 50 ετών.

Το μάγουλο του βασιλιά

Ανάμεσα στα πρώτα νομίσματα με το πορτραίτο του Παύλου και χρονολογία 1954, υπάρχουν κάποια σπάνια που δείχνουν ένα λακκάκι στο μάγουλό του. Είναι γνωστός ως ο νομισματικός τύπος με το «ρουφηγμένο μάγουλο».

Λέγεται ότι ήταν οι πρώτες κοπές με το πορτραίτο του Παύλου και ότι δεν άρεσαν στη Φρειδερίκη. Θεωρούσε ότι έδειχναν τον Παύλο σαν να ασθενούσε. Αυτή μάλλον ζήτησε να χαραχθούν ξανά οι μήτρες με το πορτραίτο του βασιλιά με «γεμάτο μάγουλο»!

Κωνσταντίνος Β΄

Μετά τον Παύλο, τα νομίσματα του Κωνσταντίνου Β΄ (1964-1973) έχουν ένα πορτραίτο. Τον απεικονίζει όπως ήταν το 1964 όταν έγινε βασιλιάς σε ηλικία 24 ετών.

Ο χαράκτης των μητρών για τις νομισματικές εκδόσεις τόσο του Παύλου όσο και του Κωνσταντίνου Β΄ ήταν ο γλύπτης και ακαδημαϊκός Βάσος Φαληρέας.

Κλείνοντας αυτή την παρουσίαση των ελληνικών βασιλικών νομισματικών πορτραίτων, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι 30 δραχμές του 1963 που φέρουν τα πορτραίτα όλων των βασιλέων του οίκου των Σλέσβιχ-Χόλσταϊν-Σόντερμπουργκ-Γκλύξμπουργκ μέχρι και τον Παύλο δεν ήταν κανονικής κυκλοφορίας αλλά αναμνηστική για τα 100 χρόνια της δυναστείας στην Ελλάδα.

Το ίδιο ισχύει και το “τριαντάρικο” του 1964 για το γάμο του Κωνσταντίνου και της Άννα Μαρίας που έχει ως εμπροσθότυπο τα πορτραίτα τους.

Επίσης, τα ασημένια νομίσματα της Κρητικής Πολιτείας με χρονολογία 1901, φέρουν το πορτραίτο του πρίγκιπα Γεωργίου, δευτερότοκου γιου του Γεωργίου Α΄ ο οποίος ήταν Ύπατος Αρμοστής στο νησί και όχι βασιλιάς.

Όλες οι φωτογραφίες των νομισμάτων έχουν πηγή: https://en.numista.com/