Ο «καλαμαράς του διαόλου». Ο γραμματικός του Παπαφλέσσα που έδιωξε τη βασίλισσα Αμαλία από υπουργική σύσκεψη

Ο Γεώργιος Τισσαμενός υπήρξε στη διάρκεια της Επανάστασης γραμματικός του Παπαφλέσσα. Στα χρόνια της Ανεξαρτησίας διετέλεσε υπουργός και διακρίθηκε για την τιμιότητα και εργατικότητά του. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Καραγιαννόπουλος, αλλά είχε επιλέξει το αρχαιοπρεπές «Τισσαμενός» όταν σπούδαζε στο Βουκουρέστι πριν από το 1821. Έτσι όταν ξέσπασε η Επανάσταση, κατέβηκε στην Ελλάδα με αυτό το όνομα προκειμένου να αγωνιστεί. Καθώς ήταν από τους λίγους μορφωμένους επαναστάτες, ο Παπαφλέσσας τον έκανε γραμματικό του.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Τισσαμενός στο Μανιάκι

Το 1825 ο Γεώργιος Τισσαμενός ακολούθησε τον Παπαφλέσσα στο Μανιάκι. Όμως, πριν από τη μάχη ο Παπαφλέσσας τον διέταξε να φύγει από τη θέση όπου είχαν στρατοπεδεύσει οι Έλληνες και θα επιτίθονταν οι δυνάμεις του Ιμπραήμ. Ο Τισσαμενός διαμαρτυρήθηκε και ζήτησε να μείνει και να πολεμήσει, αλλά η επιμονή του Παπαφλέσσα τελικά τον ανάγκασε να αποχωρήσει.

Με τον τρόπο αυτό ο Παπαφλέσσας έσωσε τη ζωή του νεαρού γραμματικού του.

Ο Τισσαμενός δεν περιορίστηκε απλά στο να παρακολουθήσει τη μάχη στο Μανιάκι από ασφαλές σημείο. Προσπάθησε να αποκτήσει επαφή και να καθοδηγήσει τις ενισχύσεις που ο Παπαφλέσσας ανέμενε εκεί όπου είχαν ταμπουρωθεί οι Έλληνες.

Κατάφερε να βρει τον Πλαπούτα με 1.500 άνδρες που είχαν προστρέξει να βοηθήσουν τον Παπαφλέσσα.

Όμως, ήταν πια αργά, αφού οι Αιγύπτιοι είχαν κλείσει το κλοιό.. Το αποτέλεσμα ήταν να μην μπορέσει ο Πλαπούτας να παράσχει καμία βοήθεια στη διάρκεια της μάχης. Στο τέλος, ο Παπαφλέσσας και όσοι άνδρες του είχαν παραμείνει έπεσαν μέχρι και τον τελευταίο.

Εμπλοκή του Τισσαμενού στην πολιτική

Μετά την Επανάσταση του 1821, ο Γεώργιος Τισσαμενός μπήκε στην πολιτική και υπηρέτησε σε διάφορες κυβερνητικές θέσεις επί Καποδίστρια. Μάλιστα, στη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα έγινε υπουργός Οικονομικών και Ναυτικών.

Ο Γεώργιος Τισσαμενός υπήρξε έντιμος και χρηστός πολιτικός, κάτι σπάνιο για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος.

Είναι χαρακτηριστικό ότι παραιτήθηκε από ευθιξία δύο φορές από υπουργός Οικονομικών. Την πρώτη φορά, το 1839 όταν του ζητήθηκε παράνομα να απαλλάξει από φορολογία ένα φίλο του Γάλλου πρεσβευτή Λαγκρενέ, ο οποίος έβλεπε την Ελλάδα ως προτεκτοράτο της Γαλλίας. Όπως θα δούμε, τη δεύτερη φορά αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν τόλμησε να συγκρουστεί με τη βασίλισσα Αμαλία.

Ο Τισσαμενός επίσης διατέλεσε Πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και Αρχηγός Αστυνομίας Αθηνών και Πειραιώς.

Παρ’ όλα τα αξιώματα που κατέλαβε, και το γεγονός ότι δεν ήταν πια νέος, το 1854 πολέμησε σ’ ένα σώμα ατάκτων στρατιωτών που ο ίδιος είχε συγκροτήσει για την απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Ηπείρου (ο Τισσαμενός είχε γεννηθεί στις Φραγγάδες Ζαγορίου). Αυτό ήταν η καλύτερη απόδειξη ότι δεν φοβόταν να πάρει μέρος σε μάχη. Ίσως έτσι να επιζήτησε να ξεπληρώσει το χρέος του ως πολεμιστής, κάτι που δεν τον άφησε ο Παπαφλέσσας να κάνει στο Μανιάκι πριν τριάντα χρόνια.

Όταν απέτυχε το επαναστατικό κίνημα του 1854, ο Τισσαμενός αποσύρθηκε απογοητευμένος από την πολιτική.

Το 1862 ο Όθωνας, γνωρίζοντας καλά την εντιμότητά του τον κάλεσε να αναλάβει πρωθυπουργός για να στηρίξει την εξουσία του σε μία περίοδο που αντιμετώπιζε εξεγέρσεις που τελικά οδήγησαν στην έξωσή του. Όμως, ο Τισσαμενός αρνήθηκε συμβουλεύοντας τον Όθωνα να συνδιαλλαγεί με τους εξεγερμένους και να βάλει τους αρχηγούς τους στην κυβέρνηση.

Αν ο Όθωνας είχε ακούσει τον Τισσαμενό ίσως να γλύτωνε το θρόνο του.

Το επεισόδιο με την Αμαλία οδηγεί στην παραίτησή του

Όταν το 1842 ο Γεώργιος Τισσαμενός ήταν υπουργός Οικονομικών και συσκεπτόταν με τον Όθωνα, η Αμαλία μπήκε αιφνιδιαστικά στην αίθουσα όπου γινόταν η σύσκεψη. Διέκοψε τη συζήτηση μεταξύ του άνδρα της και του Τισσαμενού και άρχισε να διατυπώνει τη γνώμη της για τα οικονομικά του κράτους.

Η Αμαλία αν και ήταν γυναίκα του Όθωνα και πρώτη βασίλισσα της Ελλάδας, δεν είχε επισήμως καμία εξουσία.

Παρά ταύτα, ήδη από την αρχή του γάμου της με τον Όθωνα το 1837 είχε συνηθίσει ουσιαστικά να κυβερνά μαζί με τον Όθωνα. Πολλοί ισχυρίζονταν ότι η Αμαλία ήταν η πραγματική πηγή εξουσίας. Αυτά όμως για τον Τισσαμενό ήταν ψιλά γράμματα. Έτσι, λίγα λεπτά αφότου η Αμαλία ξεκίνησε να μιλά, ο Τισσαμενός έκανε κάτι που δεν είχε τολμήσει άλλος υπουργός να κάνει πριν από αυτόν.

Της έδειξε την πόρτα και της είπε:

«Σας παρακαλώ, Μεγαλειοτάτη, μην αναμιγνύεσθε καθόσον δεν γνωρίζετε την υπηρεσίαν».

Η Αμαλία αποχώρησε εμβρόντητη και σιωπηλή, αλλά αποφασισμένη να ξεφορτωθεί τον Τισσαμενό. Παρ’ όλο που ο Όθωνας τον είχε σε εκτίμηση, η Αμαλία τον κατάφερε ώστε να εξαναγκάσει τον Τισσαμενό να υποβάλλει παραίτηση από την κυβέρνηση λίγο αργότερα στις 9 Νοεμβρίου 1842.

Την εποχή εκείνη η Ελλάδα διερχόταν τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση από τότε που έγινε ανεξάρτητο κράτος αφού αδυνατούσε να πληρώσει τα τοκοχρεολύσια παλαιών δανείων που είχε συνάψει στο εξωτερικό. Λίγους μήνες μετά την παραίτηση του Τισσαμενού, οι Μεγάλες Δυνάμεις επέβαλλαν στην Ελλάδα αυστηρά δημοσιονομικά μέτρα που μπορεί να χαρακτηριστούν ως το «πρώτο μνημόνιο» ξένων δανειστών στη χώρα.

Η αποχώρηση του έντιμου και έμπειρου Γεωργίου Τισσαμενού από το υπουργείο Οικονομικών σίγουρα επέδρασε αρνητικά στην κατάσταση.

Σ’ ένα φίλο του που απόρησε για τον τρόπο που αντέδρασε στην παρέμβαση της Αμαλίας, που στο κάτω-κάτω της γραφής ήταν βασίλισσα, ο Τισσαμενός απάντησε:

«Όπου ανακατεύεται ο ποδόγυρος, εκεί δεν βγαίνουν καλά πράγματα».

Ο Τισσαμενός στην ταινία “Παπαφλέσσας”

Στην ταινία «Η Μεγάλη Στιγμή του ’21. Ο Παπαφλέσσας» του 1971, σε σκηνοθεσία του Ερρίκου Ανδρέου τον ρόλο του Γεωργίου Τισσαμενού παίζει ο ηθοποιός Γιάννης Ξανθογιώργης.

Στην ταινία ο Τισσαμενός εμφανίζεται για πρώτη φορά ως γραμματέας του Παπαφλέσσα όταν εκείνος ήταν υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Κουντουριώτη στη διάρκεια του Δευτέρου Εμφυλίου της Επανάστασης. Ο Παπαφλέσσας τον αποκαλεί «διαόλου-καλαμαρά» και του δίνει συμβουλές για το πως θα πρέπει να ενεργεί στο μέλλον ως πολιτικός, δίνοντας υποσχέσεις στους ψηφοφόρους αλλά δίχως να δεσμεύεται ότι θα τις κάνει!

Η απάντηση του Τισσαμενού δείχνει ότι έμαθε καλά το μάθημά του, για να εισπράξει το σχόλιο του Παπαφλέσσα «σαν να παραέμαθες τα υπουργικά τερτίπια!».

Η ταινία στη συνέχεια δείχνει τον Τισσαμενό μαζί με τον Παπαφλέσσα στο Μανιάκι το βράδυ πριν από τη μάχη. Εκεί ο Παπαφλέσσας τον διατάζει να πάρει τα άλογα για να τα πάει σε μια ρεματιά απέναντι για να τα ποτίσει. Παράλληλα, του λέει να μείνει εκεί και να παρακολουθήσει την επικείμενη μάχη ώστε να γράψει αργότερα το ιστορικό της.

Ο Τισσαμενός αντιδρά αφού θέλει να παραμείνει στο Μανιάκι και να πολεμήσει και αυτός. Όμως, στο τέλος υπακούει τον Παπαφλέσσα και πηγαίνει εκεί όπου του υπέδειξε.

Όσον αφορά τον Γεώργιο Τισσαμενό, η ταινία «Η Μεγάλη Στιγμή του ’21 είναι μάλλον ιστορικά ακριβής στην απεικόνιση της σχέσης του με τον Παπαφλέσσα και πως αυτός του έσωσε τη ζωή στο Μανιάκι.

Για το επεισόδιο του Τισσαμενού με την Αμαλία βλ. Γιάννης Βλαχογιάννης, Ιστορικά Ανέκδοτα και Αξιοπερίεργα Επιφανών Ελλήνων, Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα, 2012, σελ. 547.