Φυλακές Ωρωπού. Αποχαιρετιστήριο κονσέρτο μέσα στο ιστορικό κελί όπου η χούντα φυλάκισε τον Μίκη Θεοδωράκη

Ο Μίκης Θεοδωράκης συνελήφθη από το δικτατορικό καθεστώς τον Αύγουστο του 1967. Στον Ωρωπό μεταφέρθηκε στις 19 Οκτωβρίου του 1969.

Εκεί επί χούντας οι φυλακές είχαν μετατραπεί σε στρατόπεδο κράτησης δημοκρατικών. Ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης ήταν ένας από τους πιο επιφανείς κρατούμενους μαζί με τον Μανώλη Γλέζο και τον Ανδρέα Λεντάκη.

Πρώτα οδηγήθηκε στο “κολαστήριο” της Ασφάλειας στην οδό Μπουμπουλίνας και μετά στις φυλακές Αβέρωφ. Έζησε την απομόνωση και επιβίωσε από μία εξαντλητική απεργία πείνας. Ωστόσο, η υγεία του επιδεινώθηκε σημαντικά κατά τους έξι μήνες παραμονής του στον Ωρωπό.

Επισκεπτήριο γινόταν μία φορά κάθε δύο μήνες. Συχνά, συγγενείς και φίλοι των κρατουμένων προσέγγιζαν το μόλο απέναντι από τις φυλακές προκειμένου να δουν τους αγαπημένους τους. Κι αυτό όμως με κίνδυνο της ζωής τους, καθώς απαγορευόταν.

Στην κινηματογραφική αυτοβιογραφία του, που επιμελήθηκαν ο Γιώργος και η Ηρώ Σουράκη, ο συνθέτης εξιστόρησε:

Μια μέρα νομίζω ήταν Φλεβάρης, Μάρτης του ’70, όλο το στρατόπεδο είμαστε μέσα, κοιμόμαστε όλοι, και κάποιος φρουρός (…) με ξύπνησε. “Κύριε Μίκη”, μου λέει, “κάποιοι τραγουδάνε δικά σας τραγούδια”.

Βγήκα λοιπόν κι ήρθα εδώ. Φύσαγε λίγος αέρας και με τον αέρα ερχότανε το Ροδόσταμο. Ήταν μια παρέα τρεις – τέσσερις άντρες, μια γυναίκα και βάδιζαν αργά στο μόλο. Εγώ γνώρισα από το ύφος που τραγουδούσε, ότι είναι ο Χιώτης. Κατάλαβα, αλλά δεν ήμουνα βέβαιος. Αυτοί όμως βάδιζαν μ’ ένα τρόπο επίσημο, θα ‘λεγα. Αργά, ιεροτελεστικά. Έβλεπαν προς εμάς και προχωρούσαν.

Σιγά – σιγά άρχισαν να ξυπνούν κι οι άλλοι κρατούμενοι και γέμισε εδώ όλο το συρματόπλεγμα απ’ τους κρατούμενους. Και έφυγε ένας ενωματάρχης από το διοικητήριο και πήγε εκεί. Είδαμε ότι συνομιλούσαν μαζί, δεν τον έπιασαν το Χιώτη. Και τον άφησαν. Εφύγαμε κι εμείς. Την άλλη μέρα μαθαίνουμε από τον Τύπο ότι ο Μανώλης Χιώτης είχε πάει στον Ωρωπό, το απόγευμα, γύρισε στο σπίτι του στον Ωρωπό και έπαθε καρδιακή προσβολή και πέθανε.

Ακούστε στα PODSTORIES της Μηχανής του Χρόνου τον Μίκη Θεοδωράκη να μιλά για τον Σεφέρη και την Χούντα. Πώς γράφτηκε το θρυλικό «Περιγιάλι»

Το κελί

Ο Θεοδωράκης περνούσε τον χρόνο του στο κοινό κελί του κτιρίου 1 γράφοντας τραγούδια. Όπως αποκάλυψε το 1970 η γυναίκα του, Μυρτώ, μέσα σε τρία έτη -από το 1967 έως και το 1970- συνέθεσε περισσότερα από 100. Από μελοποιήσεις ποιημάτων του Σεφέρη, του Σικελιανού και του Κάλβου, μέχρι πρωτότυπες δημιουργίες εμπνευσμένες από την σκληρή καθημερινότητα της φυλακής.

Ένα περιστατικό που διηγούταν στην κινηματογραφική αυτοβιογραφία του ήταν όταν πήγε σαν εκπρόσωπος των κρατουμένων στο διοικητή για να του δώσει τα αιτήματά τους για τον “Ερυθρό Σταυρό”.

«Η γραμμή της διοίκησης ήταν ότι ο καθένας έπρεπε να πάει μόνος του να κάνει την αίτηση, μήπως εκεί ο διοικητής μιλώντας του να τον καταφέρει να κάνει δήλωση. Εμείς θέλαμε να ‘μαστε όλοι μαζί. Κι έτσι ο ανθυπασπιστής μπήκε μέσα και μου ‘φερε όλο τον πάκο τις αιτήσεις και πάνω έγραφε “Επιστρέφονται, διότι δε συνεμορφώθη προς τις απαιτήσεις”.

Λοιπόν, είμαστε έτοιμοι να βγούμε έξω, αλλά τα μεγάφωνα είπαν ότι σήμερα απαγορεύεται η έξοδος. Είχα λοιπόν μπροστά μου τους στίχους αυτούς, τον πρώτο στίχο γραμμένο από τον διοικητή, έγραψα το τραγουδάκι, “διότι δε συνεμμορφώθην προς τις απαιτήσεις, μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει μες το σύρμα περπατώ”.

Ο Θεοδωράκης στις φυλακές έγραψε ακόμα και το τραγούδι, που έκανε το γήπεδο να τραντάζεται στη μεγαλειώδη μεταδικτατορική συναυλία του: «Και συ λαέ βασανισμένε μην ξεχνάς τον Ωρωπό… Και συ λαέ βασανισμένε μην ξεχνάς τον φασισμό».  Το τραγούδι εκείνο μιλούσε για τους μήνες (Οκτώβριος 1969 – Απρίλιος 1970) που ο Μίκης Θεοδωράκης πέρασε στις φυλακές Ωρωπού – μαζί με άλλους συναγωνιστές ως κρατούμενος της χούντας των Συνταγματαρχών.

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο και ακούστε το τραγούδι: «Διότι δε συνεμορφώθην προς τας υποδείξεις». Το τραγούδι που «αφιέρωσε» στο διευθυντή της φυλακής του ο Μίκης Θεοδωράκης

Η διεθνής κατακραυγή

Όσα χρόνια ο Θεοδωράκης παρέμενε φυλακισμένος, οι φωνές απόγνωσης που ζητούσαν να ελευθερωθεί πλήθαιναν. Ιδιαίτερα στο εξωτερικό, το 1970 η κινητοποίηση ήταν τεράστια. Άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων, πολιτικοί, αλλά και απλός κόσμος πίεζαν το καθεστώς να τον αφήσει ελεύθερο. Ανάμεσά τους βρίσκονταν προσωπικότητες όπως οι Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Άρθουρ Μίλερ, Λώρενς Ολίβιε και Υβ Μοντάν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι παρότι απαγόρευαν στους δημοσιογράφους να του μιλήσουν, πολλοί ξένοι ρεπόρτερ που βρίσκονταν στην Ελλάδα στήνονταν απ’ έξω με την ελπίδα να τον δουν. Τον Φεβρουάριο του 1970, το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων μετέδιδε ότι «οι δημοσιογράφοι δεν ηδυνήθησαν να συνομιλήσουν μετ’ αυτού. Τους επετράπη να τον ιδούν από μακράν. Ο Θεοδωράκης είχε ως πάντοτε μακρά μαλλιά και εφαίνετο παχύς. Εξ αποστάσεως δεν εφαίνετο άρρωστος».

Δύο μήνες αργότερα, ήρθε η πολυπόθητη αποφυλάκιση. Το δικτατορικό καθεστώς αναγκάστηκε να αφήσει ελεύθερο τον συνθέτη, ο οποίος έφυγε κατευθείαν για το Παρίσι. Στο αεροδρόμιο πλήθος κόσμου τον περίμενε για να τον υποδεχθεί πανηγυρικά. Η γαλλική εφημερίδα “Λ’ Ωρώρ” μετέδιδε:

«Με την άφιξιν των δύο ανδρών (του Θεοδωράκη και του Γ.Γ. του Ριζοσπαστικού Κόμματος Ζαν Ζακ Σερβάν-Σρεμπέρ), γενικό παραλήρημα. Το μικρό αεροπλάνον έφθασε στην άκρη του διαδρόμου προσγειώσεως συνοδευόμενον από μιαν αγέλην δημοσιογράφων, φίλων και Ελλήνων σπουδαστών που έτρεχαν κάτω από τα πτερά. Χρειάσθηκε αγών για να ανοίξη η πόρτα. Μόλις εμφανίσθηκε ο Θεοδωράκης, βρέθηκε κολλημένος πάνω στο τοίχωμα του αεροπλάνου.

Όλος ο κόσμος ήθελε να τον φιλήση, να του προσφέρη λουλούδια, να τον σηκώση εν θριάμβω στα χέρια. Πρώτη-πρώτη στη σειρά, διατηρώντας με κόπο την ισορροπία της και κλαίγοντας από χαρά, η ηθοποιός Μελίνα Μερκούρη. Δίπλα της, ο Κώστας Γαβράς.» 

Τα πρώτα λόγια του συνθέτη, μόλις κατάφερε να “ξεφύγει” από το πλήθος ήταν:

Ευχαριστώ και καλημέρα στο Παρίσι. Βρίσκομαι εδώ, μα η ψυχή μου βρίσκεται αλλού διότι χρειάστηκε να αφήσω στην Ελλάδα την γυναίκα μου και τα παιδιά μου.

Δείτε το συγκινητικό αποχαιρετιστήριο κονσέρτο από το ιστορικό κελί του Μίκη Θεοδωράκη στον Ωρωπό, που κατέγραψε ο συνεργάτης μας Up Stories:

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Πώς οι Beatles διασκεύασαν το τραγούδι «Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου», του Μίκη Θεοδωράκη και η Shirley Bassey, «το γελαστό παιδί»