Ο ζωγράφος που ενέπνευσε τον Πικάσο. Σατίριζε τη βασιλική οικογένεια, εξόργιζε την Ιερά Εξέταση και έγινε στίχος του Καββαδία. Φρανσίσκο Γκόγια

Ο ζωγράφος που απεικόνιζε τον βασιλιά της Ισπανίας σαν έναν κοινό φούρναρη

Το 1789, σε ηλικία 40 ετών, ο Φρανσίσκο Γκόγια έγινε ο επίσημος ζωγράφος της βασιλικής οικογένειας της Ισπανίας.

Ο Γκόγια, σε αντίθεση με τους περισσότερους βασιλικούς ζωγράφους, απεικόνιζε τους αριστοκράτες και τους βασιλιάδες χωρίς ίχνος ωραιοποίησης.

Πιο χαρακτηριστικό απ’ όλα τα έργα του είναι το «Η Οικογένεια του Καρόλου Δ’», στο οποίο εμφανίζεται όλη η βασιλική οικογένεια.

Ο Γάλλος ποιητής Θεόφιλος Γκωτιέ σχολίασε ότι τα πρόσωπα μοιάζουν περισσότερο με τον τοπικό φούρναρη και την οικογένειά του, που κέρδισαν τη λοταρία.

Σχολιάστηκε ακόμα και η τοποθέτηση των ανθρώπων. Η βασίλισσα Λουίζα βρίσκεται επίτηδες στο κέντρο του πίνακα, γιατί στην πραγματικότητα αυτή ήταν που κινούσε τα πολιτικά νήματα της χώρας και ασκούσε εξουσία. Ο Γκόγια έκανε κάτι περισσότερο από ένα οικογενειακό πίνακα. “Ζωγράφισε” την αλήθεια.

Είναι άγνωστο αν ήθελε να σατιρίσει τους ευγενείς, καθώς ποτέ δεν μίλησε ανοιχτά για την πολιτική, αλλά το περίεργο είναι ότι η βασιλική οικογένεια διατήρησε τη συνεργασία μαζί του για πολλά χρόνια.

Το γυμνό που εξόργισε την Ιερά Εξέταση

Τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα, ένας πίνακας του Γκόγια γοήτευσε τον πνευματικό κόσμο της εποχής και εξόργισε την Ιερά Εξέταση.

Πρόκειται για το έργο με τίτλο «Η Γυμνή Μάχα», που απεικονίζει μία γυμνή γυναίκα που ξαπλώνει νωχελικά σε ένα ντιβάνι.

«Μάχα» αποκαλούνταν οι άνθρωποι των κατώτερων κοινωνικών τάξεων στην Ισπανία, που ντύνονταν με έντονα χρώματα, γλεντούσαν και μπλέκονταν συχνά σε καβγάδες.

Ο πίνακας είναι η πρώτη απεικόνιση γυμνής γυναίκας, συγκεκριμένα το τριχωτό της ήβης, στη δυτική τέχνη, χωρίς να υπάρχει κάποια αναφορά σε μυθολογικά στοιχεία, απ’ όπου αντλούσαν πολλοί κλασσικοί ζωγράφοι την έμπνευσή τους.

Ο πίνακας ήταν παραγγελία του υπουργού Μανουέλ Γοδόι, αλλά η ταυτότητα του μοντέλου παραμένει άγνωστη μέχρι σήμερα.

Κυκλοφόρησαν βέβαια φήμες ότι η γυναίκα ήταν η Δούκισσα της Άλμπα, μία εκκεντρική αριστοκράτισσα που είχε ζωγραφίσει πολλές φορές ο Γκόγια.

Πολλοί υποστήριζαν ότι η Δούκισσα διατηρούσε κρυφό ερωτικό δεσμό με τον ζωγράφο, χωρίς όμως να υπάρχουν αποδείξεις.

Το 1815 ο Γκόγια κλήθηκε να απολογηθεί στην Ιερά Εξέταση για το ξεδιάντροπο έργο του, αλλά απέφυγε τις συνήθεις οδυνηρές συνέπειες, καθώς στην επιτροπή βρισκόταν ένας συγγενής του που τον υποστήριξε σθεναρά.

Ο επαναστατικός πίνακας ενός «ουδέτερου» πολιτικά ζωγράφου

Το 1808 ο Ναπολέων Βοναπάρτης εισέβαλε στην Ισπανία και τοποθέτησε στον θρόνο τον αδελφό του Ιωσήφ, εξορίζοντας την βασιλική οικογένεια της Ισπανίας.

Ο Γκόγια, μετριοπαθής όπως πάντα, δεν ήρθε σε σύγκρουση με τον νέο βασιλιά και διατήρησε τη θέση του ως ζωγράφος του παλατιού.

Όταν όμως ο Βοναπάρτης ηττήθηκε και ο Ιωσήφ αναγκάστηκε να παραιτηθεί απ’ τον θρόνο, το 1813, ο Γκόγια εξέφρασε τον πόνο και τον θυμό που κρατούσε κρυφό.

Το 1814, ολοκλήρωσε δύο απ’ τα διασημότερα έργα του, το «Η 2α Μαΐου 1808» και το «Η 3η Μαΐου του 1808».

Πηγή έμπνευσης και των δύο αποτέλεσαν πραγματικά γεγονότα, που έγιναν στις 2 και 3 Μαΐου του 1808.

Τη 2α Μαΐου ο πληθυσμός της Μαδρίτης εξεγέρθηκε εναντίον των Γάλλων κατακτητών.

Ο  Βοναπάρτης έστειλε τους Μαμελούκους, τμήμα του ιππικού που αποτελούνταν από σκληροτράχηλους και άρτια εκπαιδευμένους Άραβες.

Ο Γκόγια ζωγράφισε την στιγμή που οι Μαμελούκοι επιτέθηκαν εναντίον των Μαδριλένων και κατέπνιξαν την επανάσταση.

Με διαταγή του Βοναπάρτη, όσοι επαναστάτες συνελήφθησαν θα εκτελούνταν την επόμενη ημέρα.

Στο έργο «3η Μαΐου 1808», ο Γκόγια απεικόνισε τις μαζικές εκτελέσεις, στις οποίες εκατοντάδες Ισπανοί έχασαν τη ζωή τους.

Τα έργα αναδεικνύουν τον ηρωισμό των Ισπανών, αλλά και τη φρίκη του πολέμου. Ο Γκόγια δεν είναι πια ένας ταλαντούχος ζωγράφος αλλά ένας δραματικός αφηγητής της ισπανικής ιστορίας.

Η «3η Μαΐου 1808» ήταν μία από τις σημαντικότερες επιρροές του Πικάσο, όταν δημιούργησε την «Γκουέρνικα».

Η κώφωση, η απόγνωση και οι «μαύροι» πίνακες

Το 1793, ο Γκόγια έχασε την ακοή του και σταδιακά άρχισε να εξασθενεί και η ψυχική του υγεία.

Δεν είναι γνωστό ποια ασθένεια προκάλεσε την απώλεια ακοής, αλλά μελετητές υποστηρίζουν ότι έπασχε είτε από ιογενή εγκεφαλίτιδα είτε έπαθε συνεχόμενα, μικρά εγκεφαλικά.

Πολύ πιθανό είναι να δηλητηριάστηκε από το μόλυβδο που περιείχαν οι μπογιές που χρησιμοποιούσε.

Παρά την κώφωσή του, ο Γκόγια συνέχισε να εργάζεται και να δημιουργεί αριστούργηματα.

Όμως καθώς τα χρόνια περνούσαν, ο ζωγράφος άρχισε να εμφανίζει ψυχολογικά προβλήματα που κορυφώθηκαν το 1819.

Ο Γκόγια είχε χάσει τη γυναίκα του, έξι από τα επτά παιδιά του ήταν νεκρά και ο ηλικιωμένος ζωγράφος αναζητούσε την πλήρη απομόνωση.

Αγόρασε ένα σπίτι έξω από τη Μαδρίτη, που έγινε γνωστό ως το «Σπίτι του Κουφού».

Εκεί ζούσε αποκλεισμένος απ’ τον κόσμο, με μοναδική συντροφιά την υπηρέτριά του και την κόρη της.

Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι ο Γκόγια διατηρούσε δεσμό με την υπηρέτρια και ότι αυτός ήταν ο πραγματικός πατέρας της κόρης της.

Στο «Σπίτι του Κουφού», ο Γκόγια δημιούργησε τους λεγόμενους «μαύρους» πίνακες, μια σειρά από τοιχογραφίες που ζωγράφισε πάνω στους τοίχους του σπιτιού του.

Τα έργα, εξέφραζαν την φρίκη και την απόγνωση που βασάνιζαν τον ζωγράφο. Το πιο γνωστό είναι το έργο με τίτλο «Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του».

Ο Γκόγια δεν σκόπευε να τα εκθέσει και μόλις το 1874, δηλαδή 50 χρόνια μετά τον θάνατό του, τα αποκόλλησαν απ’ τον τοίχο, προκαλώντας σημαντικές ζημιές στα έργα.

Ο Φρανσίσκο Γκόγια πέθανε στις 16 Απριλίου του 1828 σε ηλικία 82 ετών, μακριά απ’ την αγαπημένη του Ισπανία.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε στο Μπορντό της Γαλλίας, απογοητευμένος με τους νέους μονάρχες της πατρίδας του.

Της Αθηνάς Τζίμα

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Ανρί Ρουσώ. Ο τελωνειακός που ζωγράφιζε ζούγκλες και έγινε γνωστός όταν τον ανακάλυψε ο Πικάσο. Φυλακίστηκε για κλοπή και άνοιγε τα παράθυρα για να φύγει η ενέργεια των έργων του…