Αποκλειστικό φωτορεπορτάζ από το εντυπωσιακό εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο κουμπιών στα Πατήσια. Το βιομηχανικό φουγάρο με τα τρία μαύρα αστέρια

Του Μιχάλη Γελασάκη

αποκλειστικό θέμα

Η ανακάλυψη ξεκίνησε από μία ασυνήθιστη φωτογραφία μίας παλιάς σκάλας γεμάτη πολύχρωμα κουμπιά. Το θέαμα εντυπωσιακό και η αναζήτηση αυτόματη… Η φωτογραφία υπήρχε σε διάφορες διεθνείς ιστοσελίδες. Στις περισσότερες από αυτές αναφέρεται πως πρόκειται για εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο κουμπιών στην Κίνα.

Φαινόταν λογικό, αφού μερικοί είχαν μπει και στη διαδικασία να δώσουν πληροφορίες για αυτό. Κάποιος μάλιστα έγραφε για τον πατέρα του που δούλευε εκεί…Κι όμως!

Με λίγο ψάξιμο και πολλή τύχη ακόμα, βρήκαμε που πραγματικά βρίσκεται το εργοστάσιο – φάντασμα! Δεν είναι στην κινεζική πόλη Longhua Shenzhen, όπως αναφέρεται στις περισσότερες αναρτήσεις, ούτε μιλάμε για μία στημένη φωτογραφία. Το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο κουμπιών βρίσκεται στα Πατήσια!

Η τοποθεσία

Κατεβαίνοντας την Αχαρνών προς κέντρο, στη διασταύρωση με την οδό Κωνσταντίνου Καβάφη, βλέπεις στα δεξιά σου ένα παλιό ψηλό φουγάρο και ένα τσιμεντένιο μακρόστενο ερημωμένο κτήριο. Όλα τα τζάμια είναι σπασμένα, μάλλον από κάποιους που τα έβαλαν σημάδι μέσα στα χρόνια.

Η αντιδιαστολή με το μεγάλο εμπορικό κατάστημα που βρίσκεται λίγα μέτρα πιο πέρα, είναι σχεδόν κινηματογραφική. Ακριβώς δίπλα στο εργοστάσιο κουμπιών υπήρχε το ακόμα μεγαλύτερο εργοστάσιο δημιουργίας και βαφής υφασμάτων και ειδών ρουχισμού. Το περιβόητο εργοστάσιο Ναθαναήλ, που μεσουρανούσε στη δεκαετία του ’50. Ύστερα από παρέμβαση της ενορίας του Αγίου Ελευθέριου κατεδαφίστηκε και τη θέση του έχει πάρει ένα μικρό πάρκο, το οποίο παραδόθηκε από τον Δήμο Αθηναίων για δημόσια χρήση το 1997. Στο πάρκο, παραδόξως λειτουργεί και ένα διακριτικό σιντριβάνι.

Να σημειώσουμε εδώ, ότι ο Άγιος Ελευθέριος ήταν μια μικρή εκκλησία που την είχε χτίσει ο εργοστασιάρχης Ναθαναήλ, απέναντι από ιδιόκτητο εργοστάσιό του και την αφιέρωσε στον Άγιο Ελευθέριο, από θαυμασμό για τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, μάλλον μετά την απόπειρα δολοφονίας του από βασιλόφρονες, το 1920 στο Παρίσι.

Γύρω από τον χώρο του εγκαταλελειμμένου κτηρίου υπάρχει περίφραξη και όλες οι πόρτες του είναι σφραγισμένες με σιδηροκόλληση. Καθημερινά περνάνε από μπροστά του εκατοντάδες άνθρωποι με τα πόδια ή με τα αυτοκίνητά τους, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς δεν γνωρίζουν τους γερασμένους θησαυρούς που κρύβει στο εσωτερικό του.

Το εργοστάσιο

Αν παρατηρήσει κανείς καλύτερα τη βιομηχανική καμινάδα που βρίσκεται στο πλάι του κτηρίου, θα δει πάνω της τρία μαύρα αστέρια, το ένα κάτω από το άλλο. Αυτά ήταν το σήμα κατατεθέν της περιοχής. Ακριβώς μπροστά από αυτό βρίσκεται το εργοστάσιο κατασκευής κουμπιών και σκληρών διακοσμητικών αντικειμένων για ρούχα (καρφίτσες, αγκράφες, πόρπες κλπ). Ήταν η βιοτεχνία «Νίνα» με κεντρική διάθεση το κατάστημά της στον αριθμό 60 της Ερμού.

Εκεί μέσα, κατασκευάστηκαν τα κουμπιά που ήταν τοποθετημένα πάνω στα ρούχα της μισής Ελλάδας τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Κουμπιά σε ποικιλία μεγεθών και χρωμάτων. Κουμπιά για πουκάμισα, για παντελόνια, για παλτά, για φορέματα…

Δεν είναι καθόλου απίθανο σε κάποιο παλιό παλτό των παππούδων μας τα κουμπιά να είναι από αυτήν την βιομηχανική μονάδα!

Ο χώρος του εργοστασίου χωρίζεται σε τρεις ορόφους, ο καθένας περίπου 1000 τετραγωνικά. Στο ισόγειο είναι τοποθετημένα τα πιο βαριά μηχανήματα κοπής και συσκευασίας καθώς και βαρέλια με χρώματα σε σκόνη, μεγάλοι πάγκοι, καλούπια για κουμπιά, και διάφορα άλλα χρήσιμα για την παραγωγή τους.

Στον πρώτο όροφο βρίσκεται ένας μεγάλος χώρος με εκατομμύρια κουμπιά χυμένα κάτω σχεδιάζοντας ένα δεύτερο πολύχρωμο πάτωμα. Πολλά, βρίσκονται ακόμα συσκευασμένα σε πλαστικές σακούλες. Αυτές με τον καιρό αποσυντίθενται κι έτσι προστίθενται κι άλλα στον σωρό. Μέσα στα κουμπιά είναι και τα γυαλιά από τα σπασμένα παράθυρα, κάτι κυλινδρικές πλαστικές βέργες, διάφορα βαρέλια και εξαρτήματα μηχανημάτων.

Στον δεύτερο όροφο, επίσης χιλιάδες κουμπιά χυμένα στο δάπεδο ή κολλημένα σε χάρτινες καρτέλες δειγμάτων, μηχανήματα, ντουλάπες για τα ρούχα του προσωπικού με τα αρχικά τους, τιμολόγια, δελτία παραγγελίας, διαφημιστικά έντυπα, αφίσες, κουτιά συσκευασίας κ.ά.

Όλοι οι χώροι του εργοστασίου έχουν, όπως είναι φυσικό, πολλή σκόνη, αλλά και πολλά σκουπίδια που προδίδουν την παραμονή στο εσωτερικό του ανθρώπων για μεγάλα χρονικά διαστήματα, πριν το απροσπέλαστο σφράγισμά του. Το ότι ο χώρος έχει λεηλατηθεί σε μεγάλο βαθμό είναι προφανές. Παρ’ όλα αυτά η εικόνα που δίνει είναι ότι εκείνοι που το έκλεισαν, το εγκατέλειψαν πραγματικά όπως ήταν!

Από τις πιο δυνατές εικόνες που θα δει κανείς μέσα σε αυτό το εργοστάσιο είναι τα δωμάτια με τις τεράστιες ξύλινες προθήκες, πάνω στις οποίες υπάρχουν ακόμη άθικτα, μέσα στα κουτιά τους, δείγματα των κουμπιών που κατασκευαζόταν εκεί. Ας πούμε ότι εκεί βρισκόταν το αρχείο της βιοτεχνίας… Για να περάσεις μέσα από τα δωμάτια αυτά είσαι αναγκασμένος να πατήσεις πάνω σε γεμάτα τσουβάλια, κούτες με κουμπιά και πλαστικές πόρπες για ζώνες.

Το κτήριο μοιάζει να μην κατασκευάστηκε όλο μαζί, αλλά με τα χρόνια έγιναν προσθήκες σε δωμάτια και ορόφους. Έτσι, από τα μέσα στης δεκαετίας του ’40 που άνοιξε ως ένα απλό ισόγειο κτήριο, έφτασε στα τέλη του ’70 να έχει τρεις ορόφους με τα κλασικά μεγάλα σιδερένια βιομηχανικά παράθυρα. Μικρή σημασία όμως έχουν πλέον αυτά και σίγουρα δεν είναι το πρώτο πράγμα που σε απασχολεί όταν βρίσκεσαι εκεί. Οι αντιθέσεις νέο-παλιό, λειτουργικό-εγκαταλελειμμένο, εργοστάσιο-σπίτια, γίνονται ακόμα πιο έντονες βλέποντας τα μπαλκόνια των δίπλα πολυκατοικιών σε απόσταση λίγων μέτρων ή ακούγοντας τις φωνές τους να κάνουν αντίλαλο μέσα στην πληγωμένη αποθήκη «κομβίων», όπως γράφουν τα κουτιά.

Η χρυσή περίοδος για τα εργοστάσια που βρισκόταν σε αυτό το σημείο της οδού Αχαρνών ήταν οι

δεκαετίες του ’50 και του ’60. Ένας από τους διευθυντές του εργοστασίου «3 αστέρες» ήταν και ο Ελευθέριος Μουζάκης, μετέπειτα ιδιοκτήτης της πασίγνωστης και ιστορικής εταιρείας κλωστών «Πεταλούδα». Η δραστηριότητα αυτών των εργοστασίων, που απασχολούσαν πάνω από 1200 εργαζόμενους και η στάση του Ηλεκτρικού «Άγιος Ελευθέριος», που φτιάχτηκε λαμβάνοντας υπόψιν την ύπαρξή τους, ήταν η αφορμή για την αύξηση του πληθυσμού στην περιοχή.

Η ποδοσφαιρικός σύλλογος με τα τρία μαύρα αστέρια

Τα «Τρία Αστέρια» εκτός από το ότι έδιναν δουλειά σε πολλούς κατοίκους της περιοχής, έδωσαν και το όνομά τους στον ποδοσφαιρικό σύλλογο των Κάτω Πατησίων, που ήταν και ο πρώτος που πήρε το όνομα του χρηματοδότη του (πολλά χρόνια πριν τη Skoda Ξάνθη) με σήμα τα τρία μαύρα αστέρια. Στην εποχή της, μάλιστα, η ομάδα υπήρξε φυτώριο νέων ποδοσφαιριστών αναδεικνύοντας πολλά ταλέντα. Ορισμένοι από τους αθλητές, έκαναν καριέρα στις μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες της ΑΕΚ και του ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΑΘΗΝΩΝ, με κορυφαίους (θα θυμούνται οι πιο παλιοί) τον διεθνή ποδοσφαιριστή της ΑΕΚ Κώστα Πούλη και τον ποδοσφαιριστή του Απόλλωνα Γιώργο Καμάρα (το γήπεδο της Ριζούπολης έχει το όνομά του).

Σήμερα, ο αθλητικός σύλλογος «Τρείς Αστέρες ‘89» λειτουργεί τμήματα μπάσκετ, σκάκι και γυναικείου βόλεϊ, προσφέροντας τις υπηρεσίες του ξανά, από το 1989 και ύστερα, αφού επαναλειτούργησε με δωρεές και τη συμβολή παλαιών αθλητών του συλλόγου και κατοίκων της περιοχής. Η έδρα του βρίσκεται δίπλα στην κοίτη ενός παραπόταμου του Κηφισού, του Ποδονίφτη.

Οι Τρεις Αστέρες περιμένουν…

Οι «Τρεις Αστέρες» τα τελευταία χρόνια παραμένουν καλά σφραγισμένοι με την πρόσβαση στο φουγάρο που τους φέρει και στο εσωτερικό του εργοστασίου να είναι αδύνατη. Οι διάφορες φάσεις και χρήσεις που έχει περάσει ο χώρος μέχρι σήμερα είναι εμφανείς. Τα πρόχειρα γιατάκια στο εσωτερικό του, τα σκουπίδια, τα κουρελιασμένα ρούχα, οι βανδαλισμοί και τα γκράφιτι μαρτυρούν την «επέλαση» πολλών «βαρβάρων» από το κτήριο Ιδιοκτησίας Κληρονόμων Ν. Αργυρόπουλου, όπως ενημερώνει μία μικρή πινακίδα από τη μεριά της Αχαρνών.

Το 2015 γινόταν συζητήσεις για να περάσει στα χέρια του Δήμου Αθηναίων. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει κάτι ουσιαστικό από την πολιτεία για την αξιοποίηση και την ανάδειξή του. Δεν μιλάμε απλώς για ένα άδειο τσιμεντένιο κουτί, αλλά για ένα ξεχωριστό κτήριο που θα μπορούσε να γίνει βιομηχανικό μουσείο ή μουσείο ενδυματολογίας, ίσως μία τεχνική σχολή ιματισμού ή απλά ένας ανοιχτός χώρος πολιτισμού…

Σίγουρα κάποια ενδιαφέρουσα ιδέα θα μπορούσε να «κουμπώσει» για την αξιοποίησή του. Να γίνει δηλαδή αυτό που δεν πρόλαβαν να κάνουν εκατομμύρια κουμπιά που βρίσκονται σε αυτό το τεράστιο ταλαιπωρημένο πουκάμισο.

Πηγή και άντληση φωτογραφικού υλικού: Χρήστος Τόλης (Sub.Urban)

Με πληροφορίες από:

dec_des (Instagram)

Γεμενετζή Μαρία-Νικολέτα Κουβεντάρα Κωνσταντίνα Τζιώλη Χρυσάνθη – Ανάπλαση Βιοτεχνικού κτηρίου και Αστικής Πλατείας, Διπλωματική Εργασία, Ε.Μ.Π.

Αρχείο Δήμου Αθηναίων

Βιβλιοθήκη της Βουλής

Blog «Λιδωρίκι»

Σεϊζάνη Ρ. «Στην ιδιαίτερη πατρίδα μου τα Πατήσια», Μαΐστρος, Αθήνα, 2007

Διαβάστε επίσης στην ΜτΧ: Πρώτα έφαγαν γλυκό του κουταλιού και μετά έστησαν το μπλόκο της Καλαμαριάς! Ντοκουμέντα και μαρτυρίες για την εκτέλεση 11 πολιτών από Γερμανούς κατακτητές και Έλληνες προδότες