Φίλιπ Γκλας. Ο συνθέτης που έγραψε τη μουσική για ταινίες όπως το “Τρούμαν Σόου” και “Οι Ώρες”, δούλευε σαν υδραυλικός και άλλαξε την αμερικανική κλασική μουσική

Ο Φίλιπ Γκλας μπήκε στη μουσική σε μια μεταβατική περίοδο. Η δωδεκάφθογγη μέθοδος του Σένμπεργκ είχε κυριαρχήσει στα αμερικανικά ωδεία για δεκαετίες, όμως οι συνθέτες ένιωθαν ότι είχαν φτάσει σε αδιέξοδο. Η μουσική αυτή είχε τα όριά της, χώρια που το κοινό τη μισούσε.

Ο Γκλας προσπάθησε να βρει έναν νέο δρόμο που να περιέχει αρμονίες και μελωδίες κατανοητές στον κόσμο, αλλά και να ανοίγει νέες προοπτικές.

Για να βρει έμπνευση στράφηκε σε ποικίλες πηγές: ινδικούς ρυθμούς, ηλεκτρονικά πειράματα αλά Κέιτζ και progressive rock.

Τελικά δημιούργησε νέο ύφος για μια νέα εποχή κι έγινε ο διασημότερος συνθέτης της γενιάς του.

Τι ρυθμός!

Ο Μπεν Γκλας, μετανάστης από τη Λιθουανία, ήταν επιχειρηματικό μυαλό και στη δεκαετία του 1930 άνοιξε ένα επιτυχημένο δισκοπωλείο στη Βαλτιμόρη.

Πουλούσε διάφορα είδη μουσικής και τον γοήτευαν περισσότερο αυτά που δεν πουλούσαν.

Ο γιος του ο Φίλιπ γεννήθηκε στις 31 Ιανουαρίου του 1937 και μεγάλωσε ακούγοντας τους απούλητος δίσκους που ο πατέρας του έφερνε στο σπίτι: Μπάρτοκ, Χίντεμιτ, Σοστακόβιτς.

Ο Φίλιπ Γκλας άκουγε ένα ευρύ φάσμα μοντέρνας και πρωτοποριακής μουσικής, καθώς και μπλουζ, τζαζ και “μπι-μποπ”.

Ο νεαρός Γκλας ήταν καλός στη μουσική όπως και στα μαθήματα.

Παιδί ακόμη γράφτηκε στο Ωδείο Πίμποντι, στα 15 του μπήκε σε εντατικό πρόγραμμα στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και στα 19 του στη σχολή Τζούλιαρντ.

Ωστόσο, ο Γκλας προβληματιζόταν με τα μαθήματα. Στις ΗΠΑ, η σύνθεση καταδυναστευόταν από την ακραιφνή δωδεκάφθογγη μουσική.

Αποφάσισε να μελετήσει τις βάσεις της αρμονίας και τη αντίστιξης κι έφυγε για το Παρίσι να μαθητεύσει στη Ναντιά Μπουλανζέ, την περίφημη δασκάλα μουσικής που είχε διδάξει τοιν Άαρον Κόπλαντ 40 και πλέον χρόνια πρωτύτερα.

Στο Παρίσι, ο Γκλας γνώρισε ευρύ κύκλο διανοούμενων και καλλιτεχνών: μουσικούς, κινηματογραφιστές, και ηθοποιούς.

Παντρεύτηκε την πρωτοποριακή σκηνοθέτιδα του θεάτρου Τζο Αν Ακαλαΐτη το 1965.

Μια μέρα, κάποιοι φίλοι του ζήτησαν βοήθεια: η μουσική για την ταινία “Τσαπάκουα” ήταν να βασιστεί στις συνθέσεις του ινδού παίκτη του σιτάρ Ραβί Σανκάρ, ο οποίος όμως δεν ήξερε πώς να γράψει παρτιτούρα για δυτικούς μουσικούς.

Ο Γκλας έπρεπε να ακούσει τη μουσική του Σανκάρ και να γράψει παρτιτούρα.

Αλλά εδώ αντιμετώπισε πρόβλημα.

Οι ινδικοί ρυθμοί δεν έμοιαζαν με τίποτε απ’ όσα ήξερε κι η δυτική σημειογραφία δεν μπορούσε να συλλάβει την ουσία τους.

Τελικά, ο Γκλας κατάλαβε ότι οι ινδοί μουσικοί έβλεπαν την αρμονία με τελείως διαφορετικό τρόπο.

Αντί να διασπά το ρυθμό σε ολοένα μικρότερες μελωδικές μονάδες, η ινδική μουσική έχτιζε ρυθμούς σε περιοδικούς κύκλους.

Ο Γκλας εντυπωσιάστηκε.

Εντάξει, θα μιλήσω! Μόνο σταμάτα το!

Ο Γκλας και η Ακαλαΐτη επέστεψαν στη Νέα Υόρκη και σύντομα άκουσαν τη μουσική του Στίβεν Ράιχ.

Επηρεασμένος από το έργο του Τζον Κέιτζ, ο Ράιχ πειραματιζόταν με προηχογραφημένη μουσική, παράγοντας εκπληκτικά αποτελέσματα με το να παίζει το ίδιο ηχητικό τεμάχιο σε δύο μηχανές ταυτόχρονα, αλλά με ελαφρώς διαφορετικές ταχύτητες.

Σε συνθέσεις όπως το “It’s Gonna Rain”, οι ηχογραφημένοι ήχοι επαναλαμβάνονται διαρκώς, βρίσκονται εντός και εκτός φάσης και δημιουργούν απρόσμενους ρυθμούς και αρμονίες.

Ο Γκλας συνδύασε ρυθμούς ινδικής επιρροής με επαναληπτικότητα εμπνευσμένη από τον Ράιχ για να γράψει τις πρώτες του χαρακτηριστικές συνθέσεις.

Στο “Δύο Σελίδες για τον Στίβεν Ράιχ”, φερ’ ειπείν, συνέθεσε μουσική όπου μια φράση ή τμήμα φράσης, επαναλαμβάνεται σε πολλαπλάσια που ποικίλλουν.

Όταν οι ακροατές του Μανχάταν άκουσαν τη μουσική αυτή, κατάλαβαν τη σχέση με τη σύγχρονη εικαστική τέχνη και ονόμασαν το ύφος “μινιμαλισμό”.

Κάποιοι κριτικοί αντέδρασαν θετικά, θεωρώντας τον μινιμαλισμό αυθεντικό νέο αμερικανικό ήχο.

Άλλοι εξέφρασαν φρίκη για την “αποχαυνωτική” του επαναληπτικότητα.

Σε ένα κονσέρτο του Ράιχ το 1970, ένας ακροατής σηκώθηκε και δήλωσε ότι ήταν έτοιμος να ομολογήσει τα πάντα.

Με όλα αυτά, βέβαια, λεφτά δεν έβγαιναν κι έτσι ο Γκλας έπιασε διάφορες δουλειές.

Με τον Ράιχ είχαν για λίγο καιρό ένα γραφείο, το Chelsea Light Moving και μετέφεραν έπιπλα ανεβοκατεβαίνοντας τις σκάλες των πολυκατοικιών του Μανχάταν.

Ο Γκλας δούλεψε επίσης ως υδραυλικός, ταξιτζής και ό,τι άλλο έβρισκε.

Η συμφωνία δεν έχει πεθάνει

Το 1975 ο Γκλας ανέβασε την πρωτοποριακή του όπερα “Ο Αϊνστάιν στην παραλία”.

Το έργο, που γράφτηκε σε στενή συνεργασία με τον σκηνοθέτη Ρόμπερτ Γουίλσον, αποδομεί το πατροπαράδοτο θέατρο παρουσιάζοντας μια όπερα χωρίς πλοκή, μια ιστορία χωρίς χαρακτήρες κι ένα γεγονός χωρίς δράμα.

Οι τραγουδιστές τραγουδούν αριθμούς και “ντο ρε μι”, ενώ εικόνες σχετικές με το έργο του Αϊνστάιν, ένα τρένο, μια δίκη, ένα διαστημόπλοιο, εμφανίζονται κι εξαφανίζονται.

Καθώς το έργο διαρκεί πέντε ώρες, το κοινό ενθαρρύνθηκε να μπαινοβγαίνει κατά το κέφι του.

Η πρεμιέρα έγινε τον Ιούλιο του 1976 στην Αβινιόν της Γαλλίας κι έφτασε στις ΗΠΑ πέντε μήνες αργότερα, πότε παίχτηκε δύο νύχτες στη Μητροπολιτική Όπερα.

Ο Γκλας δεν είχε δει τον Αϊνστάιν ως αρχή ενός κύκλου, αλλά τελικά ήταν η πρώτη όπερα μιας τριλογίας για μεγάλους οραματιστές της ιστορίας.

Το “Σατιαγκράχα”, βασισμένο στα πρώτα χρόνια της ζωής του Μαχάτμα Γκάντι, παίχτηκε το 1980 και το “Ακενατών”, βασισμένο στη ζωή του φαραώ που έζησε τον 14ο αιώνα π.Χ., παίχτηκε το 1983, όλοι οι στίχοι ήταν στα αρχαία αιγυπτιακά.

Και στα δύο έργα, η μουσική του Γκλας εγκατέλειπε τον καθαρό μινιμαλισμό για χάρη ενός μελωδικότερου ύφους.

Το 1987 ο Γκλας ανέπτυξε περαιτέρω το ύφος του, αρχίζοντας να γράφει προσιτή μουσική. Μουσική, καθώς το έθεσε, που θ’ άρεσε στον πατέρα του, ο οποίος είχε πεθάνει από το 1971.

Το αποτέλεσμα ήταν το “Κονσέρτο για Βιολί”, που ήταν η πρώτη του σύνθεση για παραδοσιακή ορχήστρα και σολίστα.

Εκεί χρησιμοποίησε πατροπαράδοτα στοιχεία όπως μια τριμερή δομή και μια παλιομοδίτικη μορφή αντίστιξης που λεγόταν πασακάλια. Οι κριτικοί το ονόμασαν “νεο-μπαρόκ”.

Ήταν η αρχή μιας σειράς συμφωνικών συνθέσεων.

Οι περισσότεροι σύνθετες της γενιάς του θεωρούσαν την όπερα ετοιμοθάνατη, θύμα των κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Κάποιοι διευθυντές ορχήστρας, όπως ο Ντένις Ράσελ Ντέιβις, διαφωνούσαν.

Για χρόνια, ο Ντέιβις επέμενε να γράψει μια συμφωνία ο Γκλας και τελικά του παράγγειλε μια το 1992.

Ο Γκλας στράφηκε στην ποπ μουσική και συγκεκριμένα το άλμπουμ “Low” των Ντέιβιντ Μπόουι και Μπράιαν Ίνο.

Οι ίδιοι δήλωναν ότι είχαν επηρεαστεί από τον Γκλας κι εκείνος ανταπέδωσε.

Διασκεύασε θέματα τριών από τα οργανικά κομμάτια του άλμπουμ, στα οποία βάσισε τα τρία μέρη της συμφωνίας.

Ακολούθησαν άλλα επτά σύμφωνικά έργα. Η Συμφωνία “Heroes” βασιζόταν επίσης σε ένα άλμπουμ των Μπόουι-Ίνο.

Κλάιβ Μπάρκερ, από εδώ ο Δαλάι Λάμα

Στις δεκαετίας του ’80 και του ’90, όλο και περισσότεροι σκηνοθέτες στράφηκαν στον Γκλας για σάουντρακ.

Στην αρχή επρόκειτο κυρίως για χαμηλού προϋπολογισμού ταινίες τέχνης, όπως η τριλογία “Κάτσι” του σκηνοθέτη Γκόντφρεϊ Ρέτζιο.

Το 1990 δέχτηκε μια ανάθεση που νόμιζε ότι θα ήταν ανάλογη: ένα σοφιστικέ ψυχολογικό δράμα βασισμένο σε διήγημα του Κλάιβ Μπάρκερ.

Ο Γκλας έγραψε μουσική γοτθικού ύφους για χορωδία και εκκησιαστικό όργανο.

Όμως στη συνέχεια, η εταιρεία απέλυσε τον αρχικό σεναριογράφο και μετέτρεψε την ταινία σε βίαιο υπερφυσικό θρίλερ.

Κι έτσι, το κοινό του “Κάντιμαν”, απόλαυσε ένα σάουντρακ γραμμένο για μια τελείως διαφορετική ταινία.

Ακολούθησαν ταινίες πιο ταιριαστές στην ιδιοσυγκρασία του, όπως η ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε “Κουντούν” για τον Δαλάι Λάμα.

Ακολούθησαν το “Τρούμαν Σόου”, οι “Ώρες” και “Σημειώσεις για ένα Σκάνδαλο”.

Γι’ αυτά τα έργα προτάθηκε για Όσκαρ και Χρυσές Σφαίρες, ενώ κέρδισε μια Χρυσή Σφαίρα το 1999 για το Τρούμαν Σόου.

Ο Γκλας διαφυλάσσει την ιδιωτική του ζωή.

Με την Ακαλαΐτη έκαναν δύο παιδιά, τους Ζάκαρι και Τζούλιετ. Πήραν διαζύγιο το 1980 και ο Γκλας παντρεύτηκε τη γιατρό Λούμπα Μπέρτικ.

Χώρισε και μ’ αυτήν και παντρεύτηκε μια καλλιτέχνιδα κολάζ ονόματι Κάντι Τζέρνιγκαν, η οποία πέθανε τραγικά στα 39 της, το 1991, από καρκίνο στο συκώτι, που είδε διαγνωστεί μόλις έξι-επτά εβδομάδες πριν από τον θάνατό της.

Το 2001 ο Γκλας παντρεύτηκε τη Χόλι Κρίτσλοου, διευθύντρια εστιατορίου και 30 χρόνια νεότερή του.

Έχουν δύο παιδιά, τους Μάρλοου και Κάμερον. Τα ρεπορτάζ αναφέρουν ότι πλέον έχουν χωρίσει

Ο Γκλας παραμένει πολύ παραγωγικός και μετά τα 70.

Εκτός από σάουντρακ για τις ταινίες “Ο Μάγος Άιζενχαϊμ” και “Το Όνειρο της Κασσάνδρας”, πρόσφατα συνεργάστηκε με τον τραγουδοποιό και ποιητή Λέοναρντ Κοέν σε μια διασκευή της ποιητικής συλλογής του Κοέν, “Βιβλιο του Πόθου”.

Και ανέβασε νέα όπερα, το “Αποματόκ”, που τοποθετείται στο τέλος του αμερικανικού εμφυλίου.

Ο Γκας δεν θεωρεί πια τον εαυτό του μινιμαλιστή, αλλά κλασικιστή.

Όπως και να έχει, συνέβαλε αναμφισβήτητα στη μεταμόρφση της αμερικανικής κλασικής μουσικής.

Βοήθησε να αποδειχτεί ότι οι πατροπαράδοτες αρμονίες και μελωδίες έχουν ακόμη ζωή και μπορoύν να προσεγγιστούν με νέους καινοτόμους τρόπους.

Το έργο του επίσης υποδεικνύει διάφορες τάσεις που διαμορφώνουν τη μουσική σήμερα: ενσωμάτωση μη δυτικών παραδόσεων, συνδυασμός ηλεκτρονικής μουσικής με παραδοσιακή ορχήστρα και θραύση των ορίων μεταξύ υψηλής και χαμηλής μουσικής.

ΠΗΓΗ “Η Μυστική Ζωή των Μεγάλων Μουσουργών” από τις εκδόσεις “ΑΙΩΡΑ”.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η μεταμόρφωση της Νικόλ Κίντμαν στην αυτόχειρα Βιρτζίνια Γουλφ που της χάρισε το Όσκαρ. Κυκλοφορούσε ως Γουλφ για να γλυτώσει από τους παπαράτσι, όταν χώριζε από τον Τομ Κρουζ…