Φυλακίστηκε, πουλήθηκε ως δούλος και κινδύνευσε η ζωή του, αναζητώντας τον “βασιλιά φιλόσοφο”. Οι περιπέτειες του Πλάτωνα στη Σικελία

Το κείμενο είναι του αναγνώστη μας: Ιωάννη Χουντή

Ο Πλάτων Αρίστωνος είναι γνωστός ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών. Μαθητής του Σωκράτη, έγραψε την απολογία του δασκάλου του, αφήνοντας ένα πολύτιμο οδηγό της σωκρατικής σκέψης και ρητορικής.

Ο Πλάτων ήταν θεωρητικός στοχαστής, που μας προσέφερε πάνω από είκοσι διαλόγους πάνω σε θέματα πολιτικής, ηθικής και μεταφυσικής.

Ο Πλάτων πίστευε βαθιά, έχοντας δοκιμάσει όλες τις αρνητικές εκφάνσεις των πολιτευμάτων της εποχής του, ότι μοναδική λύση στην παρηκμασμένη πολιτική ζωή ήταν είτε να φιλοσοφήσουν οι πολιτικοί είτε να αναλάβουν την εξουσία οι φιλόσοφοι.

Τα τρία ταξίδια του Πλάτωνα στη Σικελία είχαν ως σκοπό την πρακτική εφαρμογή της πολιτικής του θεωρίας, όπως αυτή αναπτύσσεται στο διάλογό του “Πολιτεία ή Περί Δικαίου”. Εκεί, η ιδανική πολιτεία, η καλλίπολη, χωρίζεται σε τρεις τάξεις:

τους δημιουργούς, την πολυπληθέστερη και κατώτερη βαθμίδα οργάνωσης της κοινωνίας, τους φύλακες-επίκουρους, αυτούς τους γενναίους πολεμιστές και διοικητές της πόλης, που με βάση τις θεωρητικές τους γνώσεις και τη εξαιρετική σωματική τους κατάσταση –αποτέλεσμα εκπαίδευσης τριάντα πέντε ετών – θα επωμιστούν διοικητικά καθήκοντα και θα προασπίσουν την πολιτεία με κάθε κόστος από τους εξωτερικούς εχθρούς.

Στη κορυφή της πυραμίδας δεσπόζουν οι φύλακες-βασιλείς ή παντελείς.

Αυτοί, που επιλέγονται στα πενήντα τους έτη κατ’ αυστηρή επιλογή από τη δεύτερη τάξη, θα είναι οι ανώτεροι άρχοντες της πόλης, αλλά με μοναδικό σκοπό την ευημερία και την εξυπηρέτηση του συνόλου.

Καμία περιουσία, καμία τιμή και δόξα δεν θα πρέπει να απολαμβάνουν παρά μόνο τη μετά το θάνατο αναγνώριση από τους συμπολίτες τους. Τούτοι οι άρχοντες είναι φιλόσοφοι και πνευματικοί αρχηγέτες της πόλης.

Η ελίτ στη πλατωνική σκέψη εκφράζεται στην πνευματική και όχι στην κληρονομική της υπόσταση.

Έτσι, τα τρία ταξίδια στη Σικελία έγιναν με απώτερο στόχο την εύρεση του φιλοσόφου-βασιλέα, που θα έφερνε στη ζωή την θεωρία του και θα την απεδείκνυε.

Οι περιπέτειες του Πλάτωνα στη Σικελία

Το πρώτο μεγάλο ταξίδι του Πλάτωνα, πραγματοποιείται στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία τα έτη 398-390 π.Χ. . Εκεί γνωρίζει τον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Α΄ και στη προσπάθεια να πραγματώσει τη πολιτική του θεωρία, αποδέχεται να εκπαιδεύσει τον άρχοντα στη φιλοσοφία και την πολιτική.

Το αποτέλεσμα δεν ήταν επιτυχές και ο Πλάτων έφυγε από τις Συρακούσες.

Δύο θεωρίες αιτιολογούν την αποχώρησή του. Η μία υποστηρίζει ότι ο τύραννος δεν ήταν πρόθυμος να εντρυφήσει στην φιλοσοφία, ενώ η άλλη, με ψήγματα μάλλον αλήθειας, αναφέρει πως ο Πλάτων συμμετείχε σε ένα αποτυχημένο πραξικόπημα κατά του Διονυσίου.

Συνέπραξε με τον Δίωνα που ήταν αδελφός της γυναίκας του Διονυσίου. Η κατάληξη του αποτυχημένου πραξικοπήματος ήταν να πουληθεί ο μαθητής του Σωκράτη ως δούλος, στην Αίγινα.

Το δεύτερο ταξίδι πραγματοποιείται τα χρόνια 367-365 π.Χ. και ενώ έχει μεσολαβήσει η ίδρυση της Ακαδημίας του Πλάτωνα το 387 π.Χ.

Ο Διονύσιος Β΄ διαδέχεται τον πατέρα του το 367 π.Χ. και ο Δίων ανακαλεί τον Πλάτωνα, ο οποίος με μοναδικό στόχο την απόδειξη της θεωρίας που είχε ήδη διαμορφώσει στη Πολιτεία, δέχεται το προσκλητήριο με τραγικά αποτελέσματα.

Άλλωστε ο κίνδυνος των Καρχηδονίων ήταν εμφανής και οι αδυναμίες του διαδόχου σε διοικητικό επίπεδο πολλές.

Ο τύραννος επιβάλει μία ιδιαίτερα σκληρή διοίκηση. Ξεσπούν έτσι συγκρούσεις μεταξύ του Διονυσίου Β΄ και του Δίωνα και τελικά ο τύραννος νικά και εξορίζει τον Δίωνα. Τότε απαγορεύει την έξοδο του φιλοσόφου από το νησί.

Τελικά θα τον αφήσει να γυρίσει στην Αθήνα με τον όρο να επιστρέψει στη Σικελία, όταν εξομαλυνθούν τα πράγματα.

Το τελευταίο ταξίδι του Πλάτωνα στη Σικελία θα γίνει το 361 π.Χ. .

Τα πράγματα τότε στη περιοχή ήταν ήρεμα και ο τύραννος θα ανακαλέσει τον φιλόσοφο.

Ο Πλάτων, που ακόμα πιστεύει πως θα εφαρμόσει τις ιδέες του, συμφωνεί να επιστρέψει εάν επιτραπεί στον Δίωνα να γυρίσει από την εξορία.

Ο Διονύσιος Β΄ όμως δεν είχε πραγματική διάθεση να συνεργαστεί, αλλά παρασυρμένος από ματαιόδοξες σκέψεις θέλησε να κρατήσει τον Πλάτωνα στην Σικελία για να δημιουργήσει μία αυλή φιλοσόφων. Μερικοί πιστεύουν πως τον φυλάκισε και πάλι ή ότι του απαγόρευσε την έξοδο από την περιοχή. O ίδιος ο σοφός παρατηρεί:

‘’Κατόπιν δε η ζωή η δική μου και του Διονυσίου ήταν, εγώ μεν να βλέπω έξω σαν το πουλί, που θέλει να πετάξει από το κλουβί του, αυτός δε να συλλογίζεται με ποιο τρόπο θα με φοβίσει χωρίς να μου δώσει τίποτε από τα πράγματα του Δίωνα. Κι όμως λέγαμε σε όλη τη Σικελία ότι είμαστε φίλοι.’’ (Έβδομη Επιστολή 347e – 348a/I, 322)

Σίγουρα, πάντως, η σωματική του ακεραιότητα απειλήθηκε από τους σωματοφύλακες του Διονυσίου. Τότε αναγκάζεται να εγκαταλείψει την Ακρόπολη και να ψάξει αλλού στέγη. Γράφει χαρακτηριστικά στην Έβδομη Επιστολή:

‘’Και λοιπόν εγώ κατοικούσα έξω από την Ακρόπολη μέσα στους μισθοφόρους. Ερχόμενοι δε μπροστά μου και άλλοι πολλοί και οι άνθρωποι της υπηρεσίας, οι οποίοι ήταν συμπολίτες μου από την Αθήνα, μου έλεγαν, ότι συκοφαντήθηκα μπροστά στους πελταστές και μερικοί με απειλούσαν ότι αν με συλλάβουν κάπου θα με εξοντώσουν.’’ (Έβδομη Επιστολή 350a/I, 324)

Τελικά, με την επέμβαση του Αρχύτα, ο Πλάτων γυρίζει στην Αθήνα το 360 π.Χ.

Σε τούτο το ταξίδι πολλοί Ακαδημικοί ενεπλάκησαν και σκοτώθηκαν στις εμφύλιες διαμάχες, που ξέσπασαν μεταξύ του τυράννου και του Δίωνα, ο οποίος τελικά το 354 π.Χ. θα καταλάβει και την εξουσία.

Αυτά ήταν τα ταξίδια του Πλάτωνα στη Σικελία. Ταξίδια που τον γέμισαν απογοητεύσεις και προσωπικές πικρίες. Ποτέ δεν κατάφερε να βρει στο πρόσωπο των δύο Διονυσίων τον φιλόσοφο-βασιλέα που περιέγραψε στην Πολιτεία του. Μετά τον θάνατο του Σωκράτη αυτά τα ταξίδια ήταν το δεύτερο ισχυρό πλήγμα που δέχτηκε ο Πλάτων. Το σίγουρο είναι ότι προσπάθησε πολλές φορές να φέρει στον κόσμο την πολιτική του θεωρία. Το γεγονός ότι τα αποτελέσματα και οι άνθρωποι δεν τον δικαίωσαν δεν ματαιώνει τη μεγάλη του προσπάθεια.

[1] Πλάτων, Ο Άνθρωπος και το Έργο του, A.J. Taylor, Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ. Αθήνα 1992,

Σημείωση: Η «Μηχανή του Χρόνου» δέχεται κείμενα αναγνωστών και αν είναι στο πνεύμα της σελίδας, τα δημοσιεύουμε. Φυσικά δεν παρεμβαίνουμε ουσιαστικά στα κείμενα, ούτε και φέρουμε ευθύνη για τυχόν ανακρίβειες. Μπορείτε να στέλνετε τα κείμενα με ένα σύντομο βιογραφικό σας στο info@mixanitouxronou.gr   … 

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: Γιατί οι ελέφαντες δεν έχουν πόδια σκύλου και οι γάτες προβοσκίδα; Οι στοχασμοί των αρχαίων από τον Θαλή τον Μιλήσιο έως τον Δημόκριτο…