Εξαφανίσεις ανθρώπων. Η “προσφιλής” μέθοδος εξόντωσης των αντοφρονούντων στις δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής. Ποια σεξουαλικά βασανιστήρια χρησιμοποιούσαν

Της αναγνώστριάς μας Βασιλικής Μπάρκα – Κατσένου

Από τις αρχές το 1970 η Λατινική Αμερική γνώρισε ένα κύμα αιματηρών δικτατοριών που καταπάτησαν τα ανθρώπινα δικαιώματα και επέβαλαν την κρατική τρομοκρατία.

Οι δικτατορίες αυτές ήταν η απάντηση  στα επαναστατικά κινήματα, την πολιτική ριζοσπαστικοποίηση και τις λαϊκές κινητοποιήσεις που είχαν επικρατήσει στις κοινωνίες της Λατινικής Αμερικής από τη δεκαετία του 1960. Αυτά τα δικτατορικά καθεστώτα διέφεραν από όσα είχαν επικρατήσει τις προηγούμενες δεκαετίες στην περιοχή καθώς δεν είχαν προσωρινό χαρακτήρα. Οι στρατιωτικές δυνάμεις που κατέλαβαν την εξουσία ταυτίστηκαν με το κράτος και αναζήτησαν έναν διαρκή πολιτικό ρόλο.

Η δράση τους στηρίχθηκε ιδεολογικά στο Δόγμα της Εθνικής Ασφάλειας το οποίο είχε τις ρίζες του στις ΗΠΑ και αποτελούσε τη βάση του διαμερικανικού στρατιωτικού συστήματος άμυνας απέναντι στην «ερυθρά απειλή» -τον κομμουνισμό. Δημιουργήθηκε έτσι σε όλες τις χώρες, ένας εσωτερικός εχθρός που ταυτιζόταν με τον κομμουνισμό. Πέραν του αντικομμουνισμού, άλλα ιδεολογικά χαρακτηριστικά των δικτατορικών καθεστώτων ήταν: η λατρεία της τάξης και της ιεραρχίας, ο εθνικιστικός μεσσιανισμός, η προσήλωση στο δυτικό πνεύμα και ο συντηρητικός καθολικισμός.

Το ντόμινο των πραξικοπημάτων ξεκίνησε το 1971 στη Βολιβία με την ανατροπή του καθεστώτος του Χουάν Χοσέ Τόρες από τον Ούγο Μπάνσερ. Ακολούθησε το 1973 η πολιτικο-στρατιωτική δικτατορία της Ουρουγουάης, η οποία ενισχύθηκε από τον αγώνα του στρατού εναντίον των Τουπαμάρος. Είχε ιδιαίτερο χαρακτήρα σε σχέση με τις υπόλοιπες, καθώς δεν εγκαθιδρύθηκε αμέσως αλλά ακολούθησε μία σταδιακή εμπλοκή στην διακυβέρνηση της χώρας. Λίγους μήνες μετά, στη Χιλή, ανατρέπεται ο Σαλβαδόλ Αλιέντε και την εξουσία αναλαμβάνει ο δικτάτορας στρατιωτικός Αουγούστο Πινοτσέτ, ο οποίος μεταμόρφωσε τη χώρα του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1975 ακολουθεί η ανατροπή του στρατηγού Χουάν Βελάσκο Αλβαράδο στο Περού που έθεσε τέλος στην «Περουβιανή Επανάσταση» και στο ριζοσπαστικό καθεστώς του Βελάσκο. Αντίστοιχη τύχη είχε την ίδια χρονιά και το αναπτυξιακό, μεταρρυθμιστικό στρατιωτικό καθεστώς του στρατηγού Λόπες Αρεγιάνο στην Ονδούρα. Στον Ισημερινό, ο Γκιγέρμο Ροντρίγκες Λάρα που προσπαθούσε με έναν πιο δειλό τρόπο, να ακολουθήσει τα βήματα του ριζοσπάστη Βελάσκο, ανατρέπεται το 1976 από μία τριμελή στρατιωτική χούντα.

Λίγο αργότερα, στην αργεντινή αναλαμβάνει την εξουσία στρατηγός Χόρχε Ραφαέλ Βιδέλα, ένας από τους πιο στυγνούς δικτάτορες που γνώρισε η υφήλιος. Οι λατινοαμερικανικές δικτατορίες της περιόδου αυτής χαρακτηρίζονταν από έντονη τρομοκρατία και βία.

Η πολιτική τους στηρίχθηκε στο Δόγμα της Εθνικής Ασφάλειας και κυρίως στη δημιουργία ενός «εσωτερικού εχθρού», ο οποίος έβρισκε πρόσωπο όχι μόνο στα μέλη των ένοπλων και επαναστατικών πολιτικών οργανώσεων, αλλά και σε όλα τα «ανατρεπτικά στοιχεία».

Το παραμικρό σημάδι διαμαρτυρίας ή απλώς αμφιβολίας αποτελούσε για το στρατιωτικό δόγμα επικίνδυνη πρόκληση. Η δαιμονοποίηση αυτή του «άλλου», του «διαφορετικού», του «ριζοσπάστη» έδωσε την ευκαιρία στα στρατιωτικά καθεστώτα να εμφανίζονται ως σωτήρες της πατρίδας. Υπόγειοι μηχανισμοί καταστολής αναπτύχθηκαν για τη μετάδοση του φόβου –οι οποίοι παρά το ότι ήταν γνωστοί στην κοινωνία καλύπτονταν από ένα πέπλο σιωπής. Στo πλαίσιo της καταστολής λογοκρίνονταν βιβλία, επιχειρούταν ιδεολογική κάθαρση στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά κυρίως ασκούνταν σωματική και ψυχολογική βία στους αντιφρονούντες ως και τη φυσική τους εξόντωση πολλές φορές. Δύο από τα πιο σκληρά δικτατορικά καθεστώτα της εποχής ήταν αυτό της Χιλής του Αουγούστο Πινοτσέτ και της Χιλής του Χόρχε Βιδέλα.

Η δικτατορία του Πινοσέτ στη Χιλή

Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973, ο Αουγούστο Πινοσέτ ανατρέπει την εκλεγμένη κυβέρνηση του σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αλιέντε και αναλαμβάνει την εξουσία της χώρας. Με ανακοίνωσή του ενημερώνει τον χιλιανό λαό για την ανάληψη της εξουσίας από αυτόν και τη χούντα, καθώς και για το κλείσιμο του κογκρέσο. Βγάζει αμέσως ανακοινώσεις κατά των κομμουνιστών και όλων των αντιφρονούντων και συγκεκριμένα διατάζει την σύλληψη όλων τους πολιτικών ηγετών, συνδικαλιστών και όσων δεν υπακούν στη στρατιωτική ηγεσία. Τα περισσότερα από τα μέλη της προεδρικής φρουράς του Αλιέντε εκτελέστηκαν λίγες ώρες μετά την αυτοκτονία του προέδρου και την ανάληψη της εξουσίας από τον Πινοσέτ, ο οποίος ακολούθησε την στρατηγική του σοκ για να τρομοκρατήσει την κοινωνία. Τις πρώτες είκοσι μέρες της εξουσίας του φυλακίστηκαν περισσότερα από 7.000 άτομα και εξοντώθηκαν δεκάδες, ενώ πτώματα επέπλεαν στις όχθες του ποταμού Σαντιάγκο. Ο δικτάτορας ανακοίνωσε:

Για κάθε στρατιωτικό που δολοφονείται 5 μαρξιστές κρατούμενοι θα εκτελούνται επί τόπου

Τα αποτρόπαια βασανιστήρια στη δικτατορική Χιλή

Τα κέντρα κράτησης των δικτατοριών της εποχής ακολουθούσαν τη λογική των γερμανικών στρατοπέδων συγκέντρωσης: μαζικός εγκλεισμός, διάλυση της προσωπικότητας του ατόμου, μετατροπή του σε απλό αριθμό και στο τέλος ο φυσικός αφανισμός του. Από τη στιγμή της εισόδου ενός ατόμου σε κέντρο κράτησης και βασανισμού, με τη μετατροπή τους σε απλό νούμερα ξεκινούσε η διαδικασία διάλυσης της προσωπικότητάς του.

Τα βασανιστήρια ήταν ανηλεή και κυρίως κατά την περίοδο των πρώτων ημερών κράτησης με στόχο να εκμαιεύσουν πληροφορίες για άλλες συλλήψεις. Στη συνέχεια, οι περισσότεροι (εκτός αν αξιοποιούνταν από το σύστημα σε διάφορα καθήκοντα) παρέμεναν στα κελιά τους, πεταμένοι σαν τσουβάλια, με χειροπέδες και τα μάτια συνεχώς δεμένα, χάνοντας την αίσθηση του χρόνου και την επαφή με την πραγματικότητα. Πολλοί από τους κρατούμενους μπορεί να έμεναν σε αυτή την κατάσταση ακόμα και για χρόνια μέχρι που μία μέρα εξαφανίζονταν μυστηριωδώς. Το καθεστώς φρόντιζε να εξαφανίσει τους νεκρούς είτε πετώντας τους στον βυθό της θάλασσας με τις  αποκαλούμενες «πτήσεις του θανάτου» ή θάβοντάς τους σε ομαδικούς τάφους.

Σχετικά με τα κέντρα κράτησης και βασανισμού, ο ακριβής αριθμός τους στη Χιλή δεν είναι γνωστός. Παρόλα αυτά εικάζεται ότι υπήρχαν 87 μόνο στο Σαντιάγκο, με τη Villa Grimaldi να αποτελεί –σύμφωνα με μαρτυρίες –το πιο εξελιγμένο και «σκληρό» από όλα τα υπόλοιπα.

Τα βασανιστήρια

Σε αυτά περιλαμβάνονταν ο εγκλεισμός σε κελιά στο οποία οι κρατούμενοι δεν χωρούσαν να τεντώσουν το σώμα τους, το δέσιμο των ματιών σε συνδυασμό με την απώλεια φυσικού φωτός ώστε να χαθεί η αίσθηση του χρόνου, η αιώρηση με δεμένα άκρα με στόχο την εξάρθρωση ή το σπάσιμο των οστών.

Επίσης, πολύ διαδεδομένη ήταν η χρήση του ηλεκτροσόκ σε όλα τα σημεία του σώματος, συμπεριλαμβανομένων και των γεννητικών οργάνων.

Ο Osvaldo Domo, βασανιστής της DINA, αναφέρθηκε στο βασανιστήριο αυτό αποκαλώνταςτο «Parrilla», δηλαδή ηλεκτρικό φούρνου και περιέγραψε πως τα θύματα δένονταν γυμνά και βρεγμένα με μεταλλικά ελατήρια στο κρεβάτι και έπειτα δέχονταν ηλεκτροσόκ.

Άλλα βασανιστήρια ήταν το «υποβρύχιο» που ήταν βύθιση σε νερό γεμάτο ακαθαρσίες και αμμωνία μέχρι το θύμα να αρχίσει να πνίγεται, ο βιασμός -κυρίως στις γυναίκες κρατούμενες -ο οποίος μπορεί να γινόταν είτε από φύλακες αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις και από ζώα.

Συγκεκριμένα στο κέντρο κράτησης-βασανισμού «Venda Sexy» υπήρχε μία φύλακας που οργάνωνε απάνθρωπα σεξουαλικά παιχνίδια με τους κρατούμενους και τα σκυλιά της. Οι γυναίκες κρατούμενες υπόκεινται και σε ένα ακόμα απάνθρωπο βασανιστήριο: την εισαγωγή αρουραίων στον κόλπο τους! Στη μακριά αυτή λίστα βασανιστηρίων προστίθενται επίσης το κάψιμο με τσιγάρα, το σύρσιμο πίσω από κινούμενα οχήματα, η απόσπαση δαχτύλων ή νυχιών με πένσες κ.α.

Ο Λουίς Σεπούλδεβα, χιλιανός συγγραφέας, κρατήθηκε και βασανίστηκε για την στήριξή του στην κυβέρνηση Αλιέντε και την συμμετοχή του στη Λαϊκή Ενότητα:

«Πέρασα 7 μήνες μέσα σε μία τρύπα, χωρίς φως. Το έσβηναν και το άναβαν κάθε μισή ώρα για να χάσω την αίσθηση του χρόνου. Σε μία τρύπα που δε μπορούσα καν να τεντωθώ. Εφτά μήνες χωρίς να πλένομαι με τα περιττώματά μου εκεί. Μας έβριζαν, ουρούσαν πάνε στους κρατούμενους που βρισκόμασταν σε τρύπες στο έδαφος…»

«Ένα βράδυ, τέλη Οκτωβρίου του 1973, ο ταξίαρχος Ουάσινγκτον Καράσκο Φερνάντες επισκέφτηκε τις αίθουσες βασανιστηρίων του συντάγματος Τουκάπελ, στο Τεμούκο. Εγώ κι άλλοι τέσσερις ήμαστε κρεμασμένοι απ’ τους καρπούς, σαν σφαχτάρια, κι ο ταξίαρχος μας επιθεωρούσε με βλέμμα κριτικό.[…] Αμέσως ήρθε κοντά μας κι έδωσε στον καθένα μας από ένα ελαφρό σπρώξιμο, που μας έκανε να ταλαντευτούμε σαν εκκρεμή. Ύστερα μας ρώτησε αν χρειαζόμασταν τίποτα. Ένας από μας […] του απάντησε: Μήπως θα μπορούσατε να πλησιάσετε το πάτωμα στα πόδια μας;»

Η Villa Grimaldi, το πιο σκληρό κέντρο βασανισμού

Ένα από τα πιο γνωστά και σκληρά κέντρα κράτησης και βασανισμού υπήρξε η Villa Grimaldi, η οποία βρισκόταν στην άκρη του Σαντιάγκο. Είναι αρκετά ειρωνικό το γεγονός πως πριν περάσει η έκταση αυτή στα χέρι της Χούντας, ο ιδιοκτήτης του κτήματος είχε φιλοξενήσει εκεί σημαντικές προσωπικότητες μέσα σε αυτές και πολλούς αριστερούς, συμπεριλαμβανομένων των Pablo Neruda, Gabriel García Márquez και Fidel Castro. Η περιοχή επιλέχθηκε από τους καθεστωτικούς λόγω του ότι βρισκόταν μακριά από το Σαντιάγκο, αλλά κοντά της βρισκόταν ένα μικρό αεροδρόμιο από όπου και προς μπορούσαν να μεταφέρουν εύκολα κρατούμενους. Περίπου 5.000 άνθρωποι φυλακίστηκαν εκεί, ενώ είναι γνωστό πως 240 από αυτούς σκοτώθηκαν ή εξαφανίστηκαν από ‘κει.

Οι δραστηριότητες της Villa Grimaldi, ως στρατιωτική εγκατάσταση, έπαυσαν πλήρως κατά τη δεκαετία του 1980, ενδεχομένως ως αποτέλεσμα του αυξανόμενου διεθνούς ελέγχου της δικτατορίας του Πινοσέτ και κλιμάκωσης της παγκόσμιας καταδίκης της στρατιωτικής χρήσης των βασανιστηρίων. Σήμερα η Βίλα Grimaldi είναι ένα όμορφο πάρκο με κήπους, γλυπτά και λουλούδια, που όμως περιβάλλουν πλάκες από τούβλα και πέτρες που κατονομάζουν και σηματοδοτούν τους διάφορους “σταθμούς” των βασανιστηρίων (Θαλάμους, ηλεκτρικά δωμάτια βασανιστηρίων, μπάνια κλπ.).

Τα οστά των χαμένων συγγενών στην έρημο Ατακάμα

Το μεγαλύτερο σε έκταση τώρα στρατόπεδο συγκέντρωσης βρισκόταν στην έρημο Ατακάμα και ήταν πρώην ορυχείο. Περισσότεροι από 2.500 άνθρωποι κρατήθηκαν εκεί. Στην έρημο Ατακάμα θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους τα σώματα πολλών κρατουμένων, τα οποία η δικτατορία θέλοντας να τα μεταφέρει χρησιμοποίησε εκσκαφείς. Κατά τη μεταφορά των οστών, κάποια έσπασαν και βρέθηκαν χρόνια μετά από τις γυναίκες της Χιλής που αναζητούσαν τους χαμένους συγγενείς τους ψάχνοντας αδιάκοπα στην έρημο για κάποιο στοιχείο. Πολλές γυναίκες στη Χιλή αναζητούν ακόμα τους εξαφανισθέντες συγγενείς του. Στο Νεκροταφείο του Σαντιάγκο βρίσκεται ένα τεράστιο μαρμάρινο μνημείο προς τιμήν των εξαφανισθέντων και αποθανόντων της δικτατορίας Πινοτσέτ.

Χαραγμένος πάνω του ο στίχος του Raul Zurita: «Todo mi amor está aquí y se ha quedado: Pegado a las rocas, al mar, a las montanas.» που σημαίνει «Όλη μου η αγάπη βρίσκεται εδώ και εδώ ήταν πάντα. Δεμένη στους βράχους, στη θάλασσα, στα βουνά».

Η αποκατάσταση της δημοκρατίας ήρθε για τη Χιλή το 1989 όταν μετά από το δημοψήφισμα που κάλεσε ο Πινοσέτ το 1988 σχετικά με την παράταση της θητείας του. Επικράτησε το «Όχι» με ποσοστό 54%, έγιναν εκλογές και η νίκη δόθηκε στη συμμαχία Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλιστών.

Η δικτατορία του στυγνού Χόρχε Βιδέλα στην Αργεντινή

Ο Βιδέλα ηγήθηκε του πραξικοπήματος που ανέτρεψε τη χήρα του Χουάν Περόν, Ιζαμπέλα Περόν, στις 24 Μαρτίου του 1976 και μετά από δύο ημέρες ανέλαβε το αξίωμα του προέδρου της Αργεντινής. Όπως και ο Πινοσέτ στη Χιλή, έτσι και ο Βιδέλα θα στηρίξει την εξουσία του στη δημόσια σκηνοθεσία του τρόμου. Η εξαφάνιση των αντιφρονούντων είχε ξεκινήσει στην Αργεντινή πριν από το πραξικόπημα. Επί της προεδρίας της Ισαμπέλ Περόν είχε αρχίσει η δράση της παρακρατικής οργάνωσης τριπλό Α, η οποία δολοφόνησε και εξαφάνισε περίπου 2.000 άτομα μέλη ένοπλων δυνάμεων, συνδικαλιστές και στελέχη της αριστεράς. Κατά την ανάληψη της εξουσίας από τον Χόρχε Βιδέλα, οι εξαφανίσεις απέκτησαν συντονισμένο και μαζικό χαρακτήρα.

Η δικτατορία ανέπτυξε ένα «υπόγειο σύστημα απαγωγής, παράνομης κράτησης, βασανισμού και εξόντωσης των πολιτικών της αντιπάλων πέρα από κάθε νομιμότητα, έστω και προσχηματική» (Δαμηλάκου, 2015: 194). Η μέθοδος εξαφάνισης αφαιρούσε από τα θύματα την δημόσια ύπαρξή τους και τη νομική του οντότητα. Κάθε ίχνος τους σβηνόταν. Σε συνέντευξή του το 1979 ο Βιδέλα είχε δηλώσει:

 Οι εξαφανισμένοι είναι κάτι το άγνωστο, δεν έχουν οντότητα, δεν υπάρχουν

Ο καθένας μπορούσε να είναι το επόμενο θύμα και έτσι η σύγχυση παρέλυε τους αργεντινούς πολίτες. Οι στόχοι της εγκληματικής μηχανής του καθεστώτος ήταν και σε αυτή την περίπτωση οι κομμουνιστές, αλλά και όλοι όσοι εξέφραζαν αντίθεση με το δικτατορικό καθεστώς.

Χωρίς κανένα έλεος και δίχως να κάνουν καμία διάκριση οι καθεστωτικοί απήγαγαν μεταξύ άλλων και δεκάδες παιδιά, πολλά από τα οποία βασανίστηκαν, ενώ κάποια μάλιστα θανατώθηκαν μαζί ή και χωριστά από τους γονείς τους.

Ως πυρήνας του μηχανισμού των εξαφανίσεων λειτουργούσαν τα παράνομα κέντρα κράτησης.

Αν και δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό τους, εκτιμάται ότι ήταν περίπου 340, διάσπαρτα στη χώρα. Λειτουργούσαν έντονα κατά την περίοδο 1976 –1978 και ουσιαστικά ήταν κρατικοί χώροι (π.χ.αστυνομικά τμήματα, σχολεία, νοσοκομεία, στρατιωτικές εγκαταστάσεις) που βρίσκονταν εντός αστικού ιστού.

Περίπου 20.000 άτομα πέρασαν από ΄κει, κατά βάση 20-35 χρονών, το 90% των οποίων δολοφονήθηκαν.

Στα κέντρα κράτησης οι κρατούμενοι υπόκειντο σε βασανιστήρια που τους αφαιρούσαν κάθε ίχνος αξιοπρέπειας.

Το σύστημα είχε τόση δύναμη πάνω στη ζωή τους που πολλές φορές, στα βασανιστήρια εντασσόταν και η σύγχυση σχετικά με το πότε θα εκτελεστούν. Οι φύλακες φρόντιζαν να στέλνουν συνεχώς αντιφατικά μηνύματα σχετικά με την τύχη των κρατούμενων, γεγονός που έκανε αδύνατη οποιαδήποτε προσπάθεια για οργανωμένη αντίσταση.

Η αποκατάσταση της δημοκρατίας ήρθε στην Αργεντινή το 1983 μετά την ήττα της χώρας από την Αγγλία στον πόλεμο για την κυριαρχία στα νησιά Φόκλαντς.

Τα θύματα και η κατάληξη των δικτατόρων

Τα θύματα της δικτατορίας του Πινοσέτ στη Χιλή είναι 9.800 περισσότερα από ό,τι πιστευόταν, με συνέπεια να ξεπερνούν συνολικά τα 40.000, σύμφωνα με την εξεταστική επιτροπή που φτιάχτηκε για αυτόν ειδικά τον λόγο στο Σαντιάγο.

Πρόκειται για το σύνολο των συλληφθέντων και βασανισθέντων της στρατιωτικής χούντας που διήρκεσε ουσιαστικά δέκα επτά χρόνια (1973-1990).

Ο επίσημος αριθμός που δίνεται για τους νεκρούς και εξαφανισθέντες ανέρχεται σε 3.065. Δεν έχουν αποδοθεί κατηγορίες στους βασανιστές της Χούντας.

Ο Πινοτσέτ δεν καταδικάστηκε ποτέ από τη χιλιανή δικαιοσύνη για εγκλήματα κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πέθανε το 2006 από καρδιακή προσβολή.

Στην Αργεντινή ο αριθμός των αγνοουμένων παραμένει άγνωστος. Παρόλα αυτά οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα υπολογίζουν πως τα θύματα φτάνουν τις 30.000! Ο Βιδέλα καταδικάστηκε τον Ιούλιο του 2012 σε 50 χρόνια κάθειρξη για ηθική αυτουργία σε απαγωγές παιδιών και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το καθεστώς του. Πέθανε ένα χρόνο μετά στη φυλακή, σε ηλικία 87 ετών. Μέχρι το τέλος της ζωής του δήλωνε πως δεν μετάνιωσε για τίποτα από όσα έγιναν από τη χούντα.

Όσοι αναγνώστες επιθυμούν να στέλνουν κείμενα μπορούν να μας τα στέλνουν στη διεύθυνση: [email protected] Εφόσον τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, που έχουν να κάνουν με το ύφος της ιστοσελίδας, θα δημοσιεύονται. Πολύ μεγάλα κείμενα ενδεχομένως να μειώνονται. Η «ΜτΧ» δεν ευθύνεται για τυχόν ανακρίβειες στα κείμενα των αναγνωστών.

Πηγή αρχικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Απαγορεύεται ο έρωτας, η σκέψη, η ιστορία που δεν συμφέρει το κόμμα! Οι αρχές του Μεγάλου Αδελφού από το θρυλικό βιβλίο «1984» του Τζορτζ Όργουελ. Δείτε ένα βίντεο με την ιστορία του βιβλίου