Έτσι ήταν το Στόουνχεντζ, το 1906 πριν βγει σε δημοπρασία! Η ιστορία του μνημείου που αγοράστηκε από νεόπλουτο για δώρο

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Αυτή είναι η παλαιότερη γνωστή αεροφωτογραφία του αρχαιολογικού μνημείου Στόουνχεντζ στη Βρετανία. Καταγράφηκε από ένα στρατιωτικό αερόστατο το 1906 από τον υπολοχαγό Philip Henry Sharpe.  

Πρόκειται για το σημαντικότερο νεολιθικό μεγαλιθικό μνημείο στον κόσμο. Κάθε μέρα, περίπου 9.000 άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο επισκέπτονται το μνημείο αυτό της UNESCO προκειμένου να το θαυμάσουν από κοντά και να νιώσουν λίγο από τη μυστηριώδη αύρα του.

Όμως, το 1915 το Στόουνχεντζ  ανήκε σε ιδιώτη ο οποίος το έβγαλε σε δημοπρασία. Όποιος το αγόραζε τότε, είχε το δικαίωμα να το μεταφέρει σε όποια χώρα ήθελε! Παρέμεινε στην Αγγλία μόνο και μόνο γιατί ένας ντόπιος εκατομμυριούχος αποφάσισε να αγοράσει το Στόουνχεντζ για να εντυπωσιάσει τη νέα και ωραία γυναίκα του!

Το μνημείο του Στόουνχεντζ είναι έναν κύκλος μεγαλίθων στην νότια Αγγλία κοντά στην πόλη του Σώλσμπερι.  Κατασκευάστηκε σύμφωνα με αρχαιολογικές εκτιμήσεις μεταξύ 2500-2000 π.Χ.

Το αρχαιότερο κυκλικό ανάχωμα και η περιφερειακή τάφρος, που ανήκουν σε πρωιμότερη φάση του μνημείου, χρονολογήθηκαν στην 4^η χιλιετηρίδα π.Χ. Έτσι πρόκειται για ένα μνημείο που ξεκίνησε να διαμορφώνεται στη Νεολιθική Εποχή, αλλά η τελική κατασκευή του ανήκει στην Εποχή του Χαλκού.

Ένα διαχρονικό μνημείο της βρετανικής ιστορίας

Το Στόουνχεντζ ήταν ορατό σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Έτσι, ήταν γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων. Μάλιστα, οι παλαιότερες αναφορές σε αυτό, μάλλον προέρχονται από Έλληνες συγγραφείς

. Συγκεκριμένα, ο Εκαταίος ο Αβδηρίτης που έζησε μεταξύ του 4^ου και 3^ο αιώνα π.Χ. και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης που έζησε τον 1^ο αιώνα π. Χ., καταγράφουν ένα λαό με το όνομα «Υπερβόρειοι», που κατοικούσε σ’ ένα νησί πέρα από τη γη των Κελτών της Γαλατίας. Αυτοί είχαν κατασκευάσει έναν μεγάλο κυκλικό ναό όπου λάτρευαν τον Απόλλωνα.

Η εκδοχή αυτή για πολλούς μελετητές φαίνεται αληθινή. Η Βρετανία ήταν γνωστή στους Έλληνες ήδη από την κλασική εποχή, ίσως και πριν απ’ αυτή. Επίσης, μία διαδεδομένη θεωρία για το Στόουνχεντζ ήταν ότι χρησιμοποιούνταν ως παρατηρητήριο για τη θέση του ήλιου.

Ο Εκαταίος ο Αβδηρίτης και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρουν στα έργα τους έναν λαό με το όνομα Υπερβόρειοι, οι οποίοι κατοικούσαν σε ένα νησί πέρα από τη γη των Κελτών της Γαλατίας (σημερινή Γαλλία) και είχαν κατασκευάσει έναν μεγάλο κυκλικό ναό όπου λάτρευαν τον θεό Απόλλωνα.

Για τους αρχαίους Έλληνες η λατρεία του Ήλιου ταυτιζόταν με αυτή του Απόλλωνα και έτσι ίσως για αυτό θεωρούσαν ότι λατρευόταν αυτός ο θεός στο Στόουνχεντζ

Ο μάγος Μέρλιν

Η πρώτη αναφορά στο μνημείο ως «Στόουνχεντζ» γίνεται από τον Τζέφρεϊ του Μονμάουθ το 1135 μ.Χ., σ’ ένα από τα πρώτα έργα για την ιστορία της Βρετανίας με τίτλο Ιστορία των Βασιλέων της Βρετανίας (Historia Regum Britanniae). Υποτίθεται ότι ήταν μνημείο που ανεγέρθηκε από τον «Βασιλιά των Βρετανών», Αυρήλιο Αμβρόσιο, που ήταν φανταστικό πρόσωπο και που πήρε την εξουσία στη Βρετανία μετά την αποχώρηση των Ρωμαίων.

Στόχος του ήταν να τιμήσει τη θυσία 500 ευγενών που σκοτώθηκαν το 490 μ.Χ. πολεμώντας Σάξωνες επιδρομείς.

Για να κατασκευάσει το μνημείο ο Αμβρόσιος ζήτησε τη βοήθεια του μάγου Μέρλιν ο οποίος συμβούλεψε να πάρουν τους ογκόλιθους από την Ιρλανδία. Επειδή οι ογκόλιθοι ήταν τεράστιοι, ο Μέρλιν ανέλαβε τη μεταφορά τους όπου με μαγικό τρόπο «έκανε τις πέτρες να χορεύουν πάνω από τη θάλασσα» όπως επισημαίνει ο Μόνμαουθ.

Εξαιτίας του Μονμάουθ, σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα ήταν αποδεκτό ότι το μνημείο ήταν έργο του Μέρλιν. Στη νεότερη εποχή δημοσιοποιήθηκαν διάφορες θεωρίες που προσπάθησαν να δώσουν μία επιστημονική εξήγηση για το ποιοι μπορεί να κατασκεύασαν το μνημείο και για ποιο σκοπό.

 Οι Δρυΐδες

Το 1663, ο Γουόλτερ Τσάρλτον δημοσίευσε τη θεωρία του ότι το μνημείο ανεγέρθηκε από τους Δανούς (Βίκινγκ) κατακτητές της Βρετανίας ως το κοινοβούλιο τους. Μερικές δεκαετίες αργότερα εμφανίστηκε για πρώτη φορά η θεωρία από από τον Τζον Όμπρεϊ ότι επρόκειτο για το σημαντικότερο ιερό των Δρυΐδων στη Βρετανία.

Το 1740 τη θεωρία αυτή προσπάθησε να υποστηρίξει ο Γουίλιαμ Στάκλεϊ σε βιβλίο του για το Στόουνχεντζ όπου παρουσίασε στοιχεία και ευρήματα από τη δεκαετή έρευνά του στο μνημείο. Ο Στάκλεϊ έκανε την πρώτη μελέτη του μνημείου που είχε επιστημονικά χαρακτηριστικά.

Η θεωρία αυτή κατέπεσε στις αρχές του 20^ο αιώνα, με τις πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές του μνημείου που κατέδειξαν ότι χτίστηκε πολλούς αιώνες πριν από την εμφάνιση της θρησκείας των Δρυΐδων. Παρά ταύτα, πολλοί Βρετανοί την αποδέχονται ακόμη και σήμερα, ιδιαίτερα τα μέλη νεοπαγανιστικών ομάδων.

Το θερινό ηλιοστάσιο

Μία άλλη θεωρία του 18^ου αιώνα που μέχρι πρόσφατα υποστηριζόταν και από τους ειδικούς θεωρούσε ότι ήταν χώρος για αστρονομικές παρατηρήσεις. Η είσοδος του μνημείου βλέπει στον ανατέλλοντα ήλιο την ημέρα του θερινού ηλιοστασίου.

Για πολλούς, αυτός ο προσανατολισμός υποδηλώνει ότι οι αρχαίοι αστρονόμοι μπορεί να χρησιμοποιούσαν το Στόουνχέντζ ως ένα είδος ηλιακού ημερολογίου για να παρακολουθούν την κίνηση του ήλιου και της σελήνης και να επισημαίνουν τις μεταβαλλόμενες εποχές.

Ναός των νεκρών;

Τα τελευταία χρόνια, επιστημονικές μελέτες ευρημάτων από τις αρχαιολογικές ανασκαφές στο Στόουνχεντζ έχουν αποκαλύψει μια διαφορετική θεωρία που βασίζεται σε εκατοντάδες ανθρώπινα οστά που βρέθηκαν στην τοποθεσία, που χρονολογούνται σε 1.000 χρόνια και παρουσιάζουν σημάδια αποτέφρωσης πριν από την ταφή.

Η παρουσία αυτών των υπολειμμάτων υποδηλώνει ότι το Στόουνχεντζ μάλλον χρησιμοποιούνταν ως αρχαίος ταφικός χώρος, καθώς και ως τελετουργικό συγκρότημα και ναός των νεκρών.

Ό,τι και αν ήταν το Στόουνχεντζ είναι ένα μνημείο που έχει ταυτιστεί με το παρελθόν των Βρετανών. Έτσι προκαλεί απορία ότι το 1915 άνηκε σε ιδιώτη που το έβγαλε σε δημοπρασία!

Η οικογένεια Αντρόμπας και το Στόουνχεντζ

Μέχρι και το 1540, η γη πάνω στην οποία είχε χτιστεί Στόουνχεντζ άνηκε στο μοναστήρι του Άμεσμπερι. Εκείνη τη χρονιά, ο βασιλιάς της Αγγλίας, Ερρίκος Η’, έκλεισε όλα τα μοναστήρια και κατάσχεσε τις περιουσίες τους. Τα κτήματά τους τα έδωσε σε αριστοκράτες υποστηρικτές του.

Έτσι το Στόουνχεντζ παραχωρήθηκε στον κόμη του Χέρτφορντ. Μέσα στους επόμενους αιώνες η περιοχή άλλαξε πολλούς ιδιοκτήτες ώσπου το 1824 αγοράστηκε από την οικογένεια Αντρόμπας.

Ο τελευταίος απ’ αυτούς που κατείχε τη γη στην οποία υπάρχει το μνημείο του Στόουνχεντζ ήταν ο Κόσμο Γκόρντον Αντρόμπας που την κληρονόμησε από τον αδελφό του. Ο τελευταίος είχε σκοτωθεί πολεμώντας τον Οκτώβριο του 1914 σε μία από τις πρώτες μάχες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τον Φεβρουάριο του 1915 πέθανε και ο πατέρας του.

Ο μόνος κληρονόμος της τεράστιας περιουσίας των Αντόμπας ήταν ο Κόσμο. Αυτός δεν ενδιαφερόταν να κρατήσει τις οικογενειακές επαύλεις και κτήματα και έτσι αποφάσισε να τα πουλήσει σε δημοπρασία. Ο μεγαλύτερος οίκος δημοπρασιών ακινήτων του Λονδίνου ανέλαβε να διοργανώσει τη δημοπρασία.

Το Στόουνχεντζ βγαίνει στο σφυρί

Στον κατάλογο της δημοπρασίας, το μνημείο του Στόουνχεντζ μαζί με 30 στρέμματα γης γύρω απ’ αυτό είχε τον αριθμό 15 και ήταν το τελευταίο ακίνητο που θα έβγαινε στο σφυρί από την περιουσία των Αντρόμπας. Αυτό δείχνει ότι σε σχέση με τις επαύλεις και τα κτήματα θεωρείτο δευτερεύουσας σημασίας από τους δημοπράτες.

Τις μέρες πριν από τη δημοπρασία κυκλοφόρησε μία φήμη ότι ένας Αμερικανός εκατομμυριούχος είχε σκοπό να αγοράσει τους ογκόλιθους του Στόουχεντζ και να τους μεταφέρει σε κάποιο ράντσο στο Τέξας.

Η δημοπρασία τελικά πραγματοποιήθηκε στο θέατρο «Παλλάς» του Σώλσμπερι στις 21 Σεπτεμβρίου 1915. Σε αυτή συμμετείχε και ένας ντόπιος δικηγόρος, ο Σέσιλ Τσαμπ (Cecil Chubb). Ο Τσαμπ είχε καταγωγή από λαϊκή οικογένεια, αλλά είχε καταφέρει να γίνει ένας από τους πλουσιότερους κατοίκους της πόλης.

Στη δημοπρασία πήγε για να πλειοδοτήσει για κάποιες καρέκλες που υπήρχαν σε μία από τις επαύλεις των Αντρόμπας που ήθελε η γυναίκα του. Σύμφωνα με μία άλλη θεωρία, η γυναίκα του ήθελε τις κουρτίνες από ένα από τα σαλόνια της έπαυλης.

Στο τέλος, ο Τσαμπ πλειοδότησε για το Στόουνχεντζ το οποίο και απέκτησε με αντίτιμο 6.600 λίρες Αγγλίας που σε σημερινές τιμές είναι περίπου 562.700 λίρες ή 662.000 ευρώ. Δεν είναι γνωστό αν πήρε και τις καρέκλες και τις κουρτίνες που ήθελε η γυναίκα του.

Ο Σέσιλ Τσαμπ και η γυναίκα του

Μετά το τέλος της δημοπρασίας, ο Τσαμπ ρωτήθηκε από ένα δημοσιογράφο γιατί αγόρασε το Στόουνχεντζ. Αυτός του απάντησε ότι το έκανε αυθόρμητα και ότι δεν είχε σκοπό να συμμετάσχει στη δημοπρασία για το μνημείο.

Αργότερα ισχυρίστηκε ότι πλειοδότησε για το Στόουνχεντζ ώστε να μην το αγοράσει κάποιος αλλοδαπός και το πάρει από την Αγγλία.

Η πιο αποδεκτή θεωρία είναι ότι το έκανε για να εντυπωσιάσει τη γυναίκα του. Ο μεσήλικας Σέσιλ Τσαμπ είχε παντρευτεί μια ωραία γυναίκα που ήταν πολύ νεότερή του. Ήταν γνωστό σε όλους ότι της έκανε πολλά και ακριβά δώρα. Έτσι, ο Τσαμπ προόριζε να κάνει το Στόουνχεντζ δώρο στη γυναίκα του.

Σκόπευε εκεί ανάμεσα στις αρχαίες πέτρες να έχει ρομαντικά δείπνα με την ωραία γυναίκα του υπό το φως των κεριών. Όμως, σε αυτή δεν άρεσε καθόλου η «έκπληξη» που της έκανε ο σύζυγος.

Επιπλέον, το Στόουνχεντζ δεν προσφερόταν για ρομαντικές συνευρέσεις την εποχή που ο Σέσιλ το αγόρασε. Σχεδόν δίπλα στο μνημείο στην αρχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ιδρύθηκε η πρώτη σχολή για την εκπαίδευση ναυτίλων και βομβαρδιστών της βρετανικής αεροπορίας (Royal Flying Corps “No. 1 School of Aerial Navigation and Bomb Dropping”).

Επιπλέον, σε κοντινό δρόμο γίνονταν σε καθημερινή βάση εκπαιδευτικές πορείες νεοσύλλεκτων Βρετανών στρατιωτών που προορίζονταν για τα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου.

Δωρεά στο κράτος

Το 1918, ενώ ο πόλεμος συνεχιζόταν ακόμη, ο Σέσιλ Τσαμπ δώρισε το Στόουνχεντζ στο βρετανικό δημόσιο. Έθεσε κάποιους όρους που είχαν να κάνουν με την ανάδειξη του μνημείου. Επίσης, ότι οι ντόπιοι θα μπορούσαν να το επισκέπτονται δίχως να πληρώνουν εισιτήριο. Αυτή η δωρεά στο δημόσιο υπήρξε η αφετηρία να ξεκινήσει το Στόουνχεντζ να γίνεται γνωστό ως ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της Βρετανίας.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, κατόπιν έκκλησης ακαδημαϊκών και άλλων πνευματικών προσωπικοτήτων, πραγματοποιήθηκε ένας έρανος σε όλη τη χώρα για να σωθεί το μνημείο. Με τα χρήματα του εράνου αγοράστηκε μία μεγάλη έκταση γύρω από το Στόουνχεντζ και γκρεμίστηκαν πολλά κτίρια που είχαν αρχίσει να αναγείρονται εκεί.

Έτσι διαφυλάχτηκε το μνημείο και ο περιβάλλον χώρος ώστε να είναι επισκέψιμος.

Σήμερα, σε καθημερινή  περίπου 9.000 άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο επισκέπτονται το Στόουνχεντζ καταβάλλοντας περίπου 20 ευρώ αντίτιμο προκειμένου να το θαυμάσουν από κοντά και να νιώσουν λίγο από τη μυστηριώδη αύρα του.

Λίγοι γνωρίζουν ότι το μνημείο αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να βρίσκεται σήμερα στις ΗΠΑ ή σε κάποια άλλη χώρα, αν δεν ήταν για τον έρωτα ενός πλούσιου μεσήλικα για τη νέα και ωραία γυναίκα του.

Αρχική φωτογραφία: αεροφωτογραφία του Στόουνχεντζ στη Βρετανία το 1906. Πηγή: https://historicengland.org.uk