Έτσι ήταν η Ακρόπολη με τον φράγκικο πύργο και η Αθήνα με ελάχιστα σπίτια. Σπάνιες εικόνες από την προεπαναστατική Ελλάδα στην σημαντική έκδοση του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

Η αρχική εικόνα απεικονίζει την Ακρόπολη στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν πάνω στον Ιερό Βράχο στεκόταν ακόμη ο φράγκικος πύργος. Λίγο μακριά κάθονται δυο νεαροί Οθωμανοί, γεγονός που φανερώνει ότι το σχέδιο δημιουργήθηκε την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, όταν ο πύργος χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη αλατιού και ονομαζόταν Γουλάς.

Πρόκειται για μια από τις πολύτιμες καταγραφές της προεπαναστατικής Ελλάδας του Αγγλο-ιρλανδού ζωγράφου και περιηγητή Έντουαρντ Ντόντγουελ, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη πολιτισμών της Μεσογείου.

Το οδοιπορικό του Dodwell στην Ελλάδα

Στα περιηγητικά κείμενα των δύο πρώτων δεκαετιών του 19ου αιώνα προβάλλει ολοζώντανα η ιδεολογική και πνευματική προετοιμασία του ελληνικού έθνους, ώστε να διεκδικήσει την ελευθερία του. Μεταξύ των ευρωπαίων ταξιδιωτών που κατακλύζουν την προεπαναστατική Ελλάδα από το 1800 έως και το 1821 ξεχωρίζουν διορατικοί και στοχαστικοί περιηγητές οι οποίοι αντιλαμβάνονται και υπογραμμίζουν την ωριμότητα των Ελλήνων που θεμελιώνουν συστηματικά την εθνική τους συνείδηση. Περίοπτη θέση ανάμεσά τους κατέχει ο Ιρλανδός περιηγητής Edward Dodwell.

Ο Ed. Dodwell, γιός του Edward Dodwell of Mousley και μοναδικός κληρονόμος της εύρωστης οικογένειάς του, αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της φιλολογίας και αρχαιολογίας στο Trinity College του Cambridge και απέκτησε Bachelor of Arts, επιδόθηκε στις ταξιδιωτικές αναζητήσεις μελετώντας τους πολιτισμούς της Μεσογείου. Το 1801 με δραγουμένο τον Γεώργιο Γαβρά από την Σαντορίνη και συνοδοιπόρους τους συμπατριώτες του William Gell και Atkins περιηγήθηκε τα Ιόνια Νησιά, την Πάργα, την Φωκίδα, την Βοιωτία, την Αθήνα και αφού πέρασε από τα νησιά του Αιγαίου επισκέφτηκε την Τρωάδα και την Κωνσταντινούπολη.

Το 1805 και 1806, συνοδευόμενος από τον Ιταλό ζωγράφο Simone Pomardi πραγματοποεί το δεύτερο ταξίδι του κατά το οποίο περιηγείται την Ηπειρωτική Ελλάδα. Από τη Μεσσήνη της Ιταλίας φθάνει στην Ζάκυνθο και περνά στο Μεσολόγγι. Στη συνέχεια οδοιπορώντας από την Ναύπακτο και το Γαλαξείδι, αναρριχάται στον Παρνασό, γευματίζει στο Χρισσό, επισκέπτεται τους Δελφούς και δια μέσου των χωριών της Βοιωτίας φθάνει στην Αθήνα, όπου λαμβάνει μέρος σε αρχαιολογικές ανασκαφές. Τον Δεκέμβριο του 1805 επισκέπτεται την Πελοπόννησο: από το μοναστήρι του Δαφνιού, στην Ελευσίνα, στα Μέγαρα, στον Ακροκόρινθο στη Νεμέα, στο Άργος, στην Τίρυνθα, στο Ναύπλιο, στην Επίδαυρο και την Πάτρα. Τους επόμενους μήνες, εξερευνά τα χωριά της Αχαίας και της Ηλείας, φτάνει στην Ολυμπία, επισκέπτεται τα ερείπια της Μεσσήνης και από εκεί κατευθύνεται προς τις Βάσσες και τον Επικούριο Απόλλωνα. Διερχόμενος για δεύτερη φορά την Αρκαδία και την Αχαϊα περνά στα Ιόνια Νησιά και επιστρέφει στην Ιταλία το φθινόπωρο του 1806.

Εκεί παντρεύεται την κατά τριάντα χρόνια νεότερή του Teresa Giraud και περνά τη ζωή του μεταξύ Νεάπολης και Ρώμης. Το σπίτι του στη Ρώμη αποτέλεσε επί σειρά ετών το κέντρο συνάντησης των καλλιτεχνών, των αρχαιολόγων και των διανοουμένων γενικότερα. Συστηματικός συλλέκτης και αρχαιολάτρης ο ίδιος απέκτησε μια πλουσιώτατη συλλογή αρχαιοτήτων, αποτελούμενη από αιγυπτιακά, ελληνικά, ετρουσκικά και ρωμαϊκά έργα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται και ένα πρωτοκορινθιακό αγγείο, γνωστό ως Dodwell’s Vase. Η συλλογή του, κατάλογος της οποίας κυκλοφόρησε το 1837, στεγάστηκε στο Μουσείο Dodwell στη Ρώμη και αργότερα πουλήθηκε στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Το 1830, ο Dodwell, εξερευνώντας τα ιταλικά όρη, προσβλήθηκε από σοβαρή ασθένεια και πέθανε στη Ρώμη, δύο χρόνια αργότερα.

Καρπό του οδοιπορικού του στην υπόδουλη τότε Ελλάδα αποτελούν το έργο A Classical and Topographical Tour through Greece και το πολυτελές λεύκωμα Views in Greece που εκδόθηκαν το 1819 και 1821 αντίστοιχα. Μολονότι κυκλοφόρησαν ξεχωριστά η αυτοτέλειά τους θεωρείται συμβατική και η ανάγνωσή τους αναδεικνύει τη συστηματική καταγραφή και ερμηνεία του ελλαδικού χώρου. Με τις λεπτομερείς αρχαιολογικές και ιστορικές πληροφορίες, συνοδευόμενα από πλούσιες εικαστικές αποτυπώσεις, τα έργα του Dodwell αναδεικνύουν με απόλυτη ακρίβεια τη σύγχρονη πραγματικότητα μέσω του κλασικού παρελθόντος.

Οι στόχοι του ταξιδιού του, καθώς και το κριτήριο με το οποίο προσεγγίζει την υπόδουλη Ελλάδα εκφράζονται με σαφήνεια από τον ίδιο στον πρόλογο του Οδοιπορικού του: «ήθελα να επισκεφτώ την Ελλάδα, να ερευνήσω τις αρχαιότητες, να συγκρίνω το παρελθόν της με το παρόν και να μην παραλείψω τίποτα που θα μπορούσε να είναι για τον αρχαιόφιλο αναγνώστη αντικείμενο ενδιαφέροντος ή πηγή χαράς». Με αυτή την οπτική, χρησιμοποιώντας την camera obscura, σχεδιάζει τις απόψεις των τοποθεσιών που επισκέπτεται και τα κατάλοιπα των μνημείων που μελετά. Ο ίδιος φιλοτεχνεί περισσότερες από 400 συνθέσεις, ενώ ο Pomardi ζωγραφίζει πάνω από 600 έγχρωμες λιθογραφίες.

Στο σύνολό τους τα σχέδια αυτά εικονογραφούν και τεκμηριώνουν τις επιστημονικές επισημάνσεις του, καθιστώντας τα έργα του μοναδικά εγχειρίδια για τον αρχαιολόγο και τον περιηγητή της περιόδου. Ταυτόχρονα συγκρίνει το αρχαίο παρελθόν με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, περιγράφει τα ήθη, τα έθιμα και τους κατοίκους των περιοχών που επισκέπτεται, μαγεύεται από τη φιλοξενία και τη φιλοπατρία των Ελλήνων χωρίς να κρύψει την απογοήτευσή του για την άγνοια της ιστορίας τους, ενώ αποστρέφεται τον Οθωμανό κατακτητή.

Η έκδοση «EDWARD DODWELL, Όψεις και Τοπία της Ελλάδας»

Στη νέα έκδοση της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος επιχειρείται να ακολουθηθεί το αρχικό του όραμα, σκιαγραφώντας τον γύρο της Ελλάδας του Dodwell, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Packard Humanities Institute, στην κατοχή του οποίου βρίσκεται το σύνολο των πρωτότυπων έργων του, που απέκτησε από έναν πρόγονο του περιηγητή.

Επιλέχθηκαν συνολικά εβδομήντα τρία έγχρωμα και ασπρόμαυρα αντιπροσωπευτικά σχέδια. Τα πενήντα εννέα αποτελούν τα πρωτότυπα της συλλογής Packard και τα δεκατέσσερα είναι χαλκογραφίες από το Views in Greece της Συλλογής Χαρακτικών του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.

Επιπρόσθετα συμπεριλήφθηκαν τέσσερα πανοράματα τα οποία αναπτύσσονται και ως ένθετα στο τέλος της έκδοσης. Τα σχέδια αυτά μας προσφέρουν μια εντυπωσιακή και ενδιαφέρουσα εικόνα, όχι μόνο του τοπίου και των αρχαιοτήτων, αλλά πρωτίστως των ανθρώπων και της κοινωνίας της εποχής.

Για συνοδεία των εικόνων σταχυολογούνται τα αντίστοιχα κείμενα από την έκδοση A Classical and Topographical Tour through Greece, μεταφέροντας τις ζωντανές περιγραφές και εμπειρίες του ίδιου του περιηγητή.

Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (www.nhmuseum.gr) είναι το παλαιότερο ίδρυμα μελέτης της νεότερης ιστορίας της χώρας μας. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, συλλέγει, μελετά και εκθέτει τεκμήρια που αφηγούνται την πολιτική, κοινωνική και πνευματική εξέλιξη του νεότερου Ελληνισμού μέχρι σήμερα. Στις πλούσιες συλλογές του ανήκουν και τα πολύτιμα κειμήλια που του εμπιστεύτηκαν οι οικογένειες των αγωνιστών του 1821.

Ως ο κατ’ εξοχήν φορέας μνήμης για τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, το ΕΙΜ, ενόψει της επετείου, σχεδιάζει πρωτότυπες εκθέσεις, τόσο στην έδρα του, στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής, όσο και σε μουσεία της περιφέρειας. Παράλληλα, επιμελείται εκδόσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα και διοργανώνει ανοιχτές πολιτιστικές εκδηλώσεις, σε συνεργασία και με ομοειδείς φορείς σε όλη τη χώρα. Απευθύνεται σε πολλές και διαφορετικές ομάδες κοινού, με ιδιαίτερη στόχευση στους νέους, καλώντας τους να γνωρίσουν και να επανεκτιμήσουν τον τόπο και την ιστορία του, να ψυχαγωγηθούν και να γιορτάσουν.

Αντλήθηκαν πληροφορίες και εικόνες από το  Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (www.nhmuseum.gr)

Διαβάστε επίσης στη ΜτΧ: Επέτειος του 1821. Οι παραδοσιακοί χοροί της Ελλάδας στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο