Ερως ανίκατε μάχαν… Ο ύμνος στον έρωτα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή, αιώνια πηγή έμπνευσης στην ιστορία του θεάτρου

Ερως ανίκατε μάχαν…

Με αυτό το στίχο αρχίζει το γ’ στάσιμο (στ. 781-805) της Αντιγόνης του Σοφοκλή. Μια φράση, ωδή στον έρωτα δύο νέων, που είναι γνωστή μέχρι σήμερα. Από τα πιο γνωστά αποσπάσματα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, που καταφέρνει να στρέψει το ενδιαφέρον των μαθητών, όπου διδάσκεται και κάνει το μάθημα αυτομάτως πιο ενδιαφέρον.

Και φυσικά, για την ελληνική κοινωνία και τους σινεφίλ μια φράση γνωστή από την ταινία του Σακελάριου «Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο», όπου η μαθήτρια Λίζα Παπασταύρου (Αλίκη Βουγιουκλάκη) την απαγγέλει στον καθηγητή της κ. Φλωρά (Δημήτρης Παπαμιχαήλ) κοιτώντας τον με νόημα και προκαλώντας τα πειρακτικά σχόλια των συμμαθητριών της.

Το θέμα της τραγωδίας

είναι η προσπάθεια της Αντιγόνης να θάψει με όλες τις τιμές το νεκρό σώμα του αδελφού της Πολυνείκη, αγνοώντας τους ανθρώπινους νόμους, δηλαδή τη ρητή απαγόρευση του βασιλιά Κρέοντα και υπακούοντας στους θεϊκούς νόμους, που είναι αιώνιοι και διαχρονικοί. Λίγο πριν μπει ο Χορός στη σκηνή για το γ΄στάσιμο, το αθηναϊκό κοινό έχει παρακολουθήσει τη φιλονικία και τη σύγκρουση του βασιλιά Κρέοντα με τον γιο του τον Αίμονα που είναι αρραβωνιαστικός της Αντιγόνης. Μόλις ο Αίμονας αποχωρεί από τη σκηνή, ο Χορός παίρνει τη θέση του και ψάλλει την παντοδυναμία του Έρωτα, για χάρη του οποίου συγκρούστηκε με τον πατέρα του, παρ’ όλο που δεν τον επικαλέστηκε στα επιχειρήματά του.

Με αυτό τον τρόπο, ο Χορός συμπληρώνει και εξηγεί τη στάση του νέου. Επιπλέον, τα λόγια του Χορού λειτουργούν προφητικά προαναγγέλλοντας τον επικείμενο θάνατο του Αίμονα, ο οποίος βρίσκει λίγο αργότερα την αγαπημένη του Αντιγόνη νεκρή. Η κοπέλα βρίσκεται μέσα στη σπηλιά, που την άφησε ο πατέρας του για να πεθάνει από την πείνα.

Αυτή όμως κρεμάστηκε από το λαιμό με μια θηλιά που έφτιαξε κόβοντας  λουρίδες από το πέπλο της. Τότε, αφού παίρνει στην αγκαλιά του το άψυχο σώμα της, τραβάει το ξίφος του και αυτοκτονεί μπροστά στον πατέρα του, που είναι παρών στη σκηνή.

Τέλος, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το γ’ στάσιμο λειτουργεί αντισταθμιστικά και αναπληρώνει την έλλειψη μιας σκηνής αγάπης και έρωτα ανάμεσα στους δύο νέους. Άλλωστε, η αγάπη υπήρξε η κινητήριος δύναμη για τις πράξεις των ηρώων στην «Αντιγόνη». Από αδερφική αγάπη ορμώμενη αγνόησε το βασιλικό διάταγμα και προχώρησε στην ταφή του αδερφού της η Αντιγόνη, από αδελφική αγάπη θέλησε να την προστατεύσει μάταια η αδελφή της η Ισμήνη, από ερωτική αγάπη αφαιρεί τη ζωή του ο Αίμονας.

Ο Σοφοκλής δίδαξε την Αντιγόνη το 442 π.Χ., στα Μεγάλα Διονύσια κερδίζοντας την πρώτη νίκη. Στη νεότερη εποχή από τον μύθο της Αντιγόνης εμπνεύστηκαν αρκετοί ξένοι συγγραφείς, μεταξύ των οποίων είναι ο Ζ. Ανούιγ και ο Μ. Μπρεχτ. Παρακολουθείστε ένα απόσπασμα από την κινηματογραφική μεταφορά της Αντιγόνης του Σοφοκλή,  σε σκηνοθεσία Γιώργου Τζαβέλλα (1961). Στον ρόλο της Αντιγόνης η Ειρήνη Παππά και του Αίμωνος ο Νίκος Καζής. Απαγγελία Θόδωρος Μορίδης.

Έρως ανίκατε μάχαν, Έρως, ός εν κτήμασι πίπτεις, ός εν μαλακαίς παρειαίς νεάνιδος εννυχεύεις, φοιτάς δ” υπερπόντιος εν τ” αγρονόμοις αυλαίς· καί σ” ούτ” αθανάτων φύξιμος ουδείς ούθ” αμερίων σέ γ” ανθρώπων. Ο δ” έχων μέμηνεν. Σύ καί δικαίων αδίκους φρένας παρασπάς επί λώβα, σύ καί τόδε νείκος ανδρών ξύναιμον έχεις ταράξας· νικά δ” εναργής βλεφάρων ίμερος ευλέκτρου νύμφας, τών μεγάλων πάρεδρος εν αρχαίς θεσμών. “Αμαχος γάρ εμπαίζει Θεός, Αφροδίτα. Νυν δ” ήδη “γώ κ’αυτός θεσμών έξω φέρομαι τά δ” ορών ίσχειν δ” ουκέτι πηγάς δύναμαι δάκρυ τόν παγκοίτην όθ” ορώ θάλαμον την δ” Αντιγόνην ανύτουσαν.

Μετάφραση στη δημοτική:Έρωτα ανίκητε στη μάχη  Έρωτα, ανίκητε σε κάθε μάχη, συ που κυριαρχείς όπου κι αν πατήσεις, συ που ξενυχτάς τα κορίτσια με τα τρυφερά μάγουλα, που δρασκελάς πάν” από θάλασσες και τρυπώνεις στους κήπους, κανείς δε γλυτώνει από “σε, μήτε Θεός μήτε θνητός. Όποιον αγγίξεις, τονε παλαβώνεις. Συ, άνθρωπο φρόνιμον εξωθείς στ” άδικο και στο χαμό, συ π” ανάβεις ταραχή κι αμάχη ανάμεσα σε γιο και πατέρα, νικά πόθος και λαχτάρα για τη γλυκομάτα νύφη, κόντρα σ” όλους τους μεγάλους νόμους. Σαν ατάραχος Θεός τους περιγελάς, ω Αφροδίτη. Ήδη τώρα κι εγώ παρανομώ που δε μπορώ να κρατήσω τα δάκρυα, βλέποντας τη δύστυχη Αντιγόνη να τη σέρνουν άκαιρα στον τάφο που μέσα του μια μέρα όλοι θα μπούμε.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Αυτός είναι ο «άγνωστος» τύμβος του Σοφοκλή κοντά στο Τατόι. Πέθανε σε ηλικία 91 ετών και τάφηκε με άδεια των Σπαρτιατών που πολιορκούσαν την Αθήνα. Ποιος τον εντόπισε