Εντυπωσιακή κατάδυση σε στοά “χρονοκάψουλα” στο Λαύριο. Κατακλύστηκε από νερά και έμεινε άθικτη μέσα στο χρόνο. Η ταραγμένη ιστορία των ορυχείων (βίντεο)

Τα Μεταλλεία του Λαυρίου ήταν για δεκαετίες συνώνυμο της βιομηχανικής ανάπτυξης της Ελλάδας, αλλά ταυτόχρονα και ένας τόπος δοκιμασίας για χιλιάδες εργαζόμενους στα ορυχεία. Σήμερα αποτελεί πεδίο εξερεύνησης και ιστορίας.

Στην περιοχή Άγιος Κωνσταντίνος και Πλάκα, εντοπίζεται το κύριο δίκτυο μεταλλευτικών στοών, οι οποίες καλύπτουν μια περιοχή από την Κερατέα έως τα Λεγρενά και το Σούνιο. Εκεί η μεταλλευτική δραστηριότητα ήταν πιο έντονη, λόγω της πλούσιας μεταλλοφορίας. Αυτό που μέχρι τώρα δεν γνωρίζαμε είναι ότι στην περιοχή υπάρχουν πλημμυρισμένες στοές οι οποίες μετά την σφράγισή τους πλημμύρισαν από εισροή υδάτων που προέρχονταν από τον υδροφόρο ορίζοντα. Η εξερεύνηση τέτοιων στοών μπορούν να δώσουν πολύτιμες πληροφορίες για το παρελθόν, καθώς αποτελούν σπάνιες χρονοκάψουλες.

Μια τέτοια επιχείρηση διαδραματίστηκε πριν λίγο καιρό σε ένα από τα ορυχεία της περιοχής με την συμμετοχή των σπηλαιοκαταδυτών Ερρίκου Κρανιδιώτη και Στέλιου Σταματάκη. Η εξερευνητική κατάδυση βιντεοσκοπήθηκε και ήταν η πρώτη σε πλημμυρισμένο τμήμα μεταλλευτικής στοάς στην Ελλάδα.

Ύστερα από δύσκολη καθοδική πορεία στις στοές του ορυχείου, σε απόσταση τουλάχιστον 500 μέτρων από την είσοδο, οι δύτες έφτασαν στο πλημμυρισμένο τμήμα, την «λίμνη». Επρόκειτο ουσιαστικά για ένα μεγάλο ευρύχωρο θάλαμο, τουλάχιστον 10 μέτρων μήκους και 5 μέτρων πλάτους,  που οδηγεί στις πλημμυρισμένες στοές. Στο βίντεο που ακολουθεί, το οποίο επιμελήθηκε η καταδυτική ομάδα Addicted2h2o, μπορείτε να δείτε τις πλημμυρισμένες διακλαδώσεις του ορυχείου.

Υποβρυχίως το ορυχείο συνεχίζει την πορεία του σε ένα δαιδαλώδες τμήμα στοών, ανοιγμένες στο φυσικό βράχο. Πολλοί είσοδοι των στοών φέρουν ξύλινα υποστυλώματα, ενώ εντοπίζονται απομεινάρια από σιδηροδρομικές γραμμές βαγονιών εξόρυξης που οδηγούσαν στην καρδιά του ορυχείου.

Οι δύτες πραγματοποίησαν πορεία τουλάχιστον 100 μέτρων εντός των στοών, καταγράφοντας τις μοναδικές εικόνες. Η διαύγεια και η ορατότητα των υδάτων στο ορυχείο ήταν εκπληκτική.

Όπως διακρίνεται και στο βιντεοσκοπημένο υλικό, η μόνη δυσκολία υποβρυχίως ήταν κατά την επιστροφή των σπηλαιοδυτών όπου συνάντησαν το φαινόμενο «percolation», δηλαδή έντονο ίζημα από τις φυσαλίδες στην οροφή και από τον πεδιλισμό. Το ίζημα προκαλεί σε κάποια τμήματα έως και πλήρη περιορισμό στην ορατότητα. Όπως ανέφεραν οι δύτες, το φαινόμενο αυτό είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο στη σπηλαιοκατάδυση σε χώρους περιορισμένων διαστάσεων και για το οποίο έχουν λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση και αποκτήσει εμπειρία από σειρά βουτιών σε πολλά σπήλαια στην Ελλάδα.

Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να φτάσουν οι δύτες με τον απαραίτητο εξοπλισμό στο σημείο της κατάδυσης, κάτι για το οποίο χρειάστηκε τουλάχιστον μιάμιση ώρα πορείας από την είσοδο του ορυχείου στην επιφάνεια. Το νερό ήταν γλυκό και η θερμοκρασία στους 20 βαθμούς.

Η ομάδα τονίζει χαρακτηριστικά:

«Με το πέρασμα του χρόνου έχει διαστρεβλωθεί η αρχική εικόνα του ορυχείου ανεπανόρθωτα και στερεί από τους σημερινούς και μελλοντικούς μελετητές σημαντικές πληροφορίες για την ιστορία του. Το υγρό στοιχείο είναι το μόνο που προστατεύει και διαφυλάττει την εικόνα του ορυχείου τη στιγμή της παύσης των εργασιών από τους μεταλλορύχους. Νιώθεις ενα δέος οταν βρισκεσαι υποβρυχίως σαν να επιστρέφεις στο παρελθόν και να βλέπεις τις φιγούρες αυτων των ανθρώπων που δούλευαν κάτω απο τόσο αντιξοες συνθήκες».

Ένας τόπος με μακρά ιστορία

Το Λαύριο, αποτελούσε μεταλλευτικό παράδεισο ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Η μεταλλευτική δραστηριότητα ξεκίνησε ήδη από το 3000 π.Χ, στις στοές του Θορικού (Στοά ΙΙΙ). Εκεί οι αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει ευρήματα που πιστοποιούν την παρουσία εργατών στο σημείο. Βέβαια, στην αρχαιότητα, το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν στην εξόρυξη χαλκού για την κατασκευή εργαλείων και όπλων. Μάλιστα, ο Θορικός θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο πρώτος «βιομηχανικός» οικισμός της αρχαιότητας, καθώς δημιουργήθηκε με σκοπό να εξυπηρετεί τις ανάγκες των εργαζομένων στις στοές. Οι εξορύξεις εντατικοποιήθηκαν σταδιακά από τον 6^ο αιώνα π.Χ. κι έπειτα.

Κατά την Κλασσική Περίοδο (5^ος-4^ος αιώνας π.Χ.), την εποχή της αθηναϊκής Δημοκρατίας ξεκίνησε η εκμετάλλευση των μεταλλείων. Αναπτύχθηκαν επιχειρήσεις εμπορίου, ενοικίασης δούλων και πώλησης αγαθών, ενώ ευνοήθηκαν επαγγέλματα για την κατασκευή των ειδικών εγκαταστάσεων. Τέτοιες εγκαταστάσεις εντοπίζονται στην περιοχή της Σούριζας, νότια του σύγχρονου οικισμού του Αγίου Κωνσταντίνου, 600 μέτρα νοτίως του ναού της Αγίας Τριάδας. Αποτελεί τόπο μεγάλης αρχαιολογικής και φυσικής αξίας, εντός του Εθνικού Δρυμού Σουνίου, που διασώζει σε εξαιρετική κατάσταση εργαστήρια επεξεργασίας των μεταλλευμάτων, αρχαία πλυντήρια, καμίνους και εργαστήρια τήξεως.

Η εξόρυξη του αργύρου, τόνωσε την οικονομία της Αθήνας. Με αυτά τα χρήματα καλύφθηκε το κατασκευαστικό πρόγραμμα του Παρθενώνα. Μετά τον 4^ο αιώνα π.Χ., η εκμετάλλευση των ορυχείων ακολούθησε φθίνουσα πορεία, η οποία και συνεχίστηκε πιο έντονα τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους (2^ος-6^ο αιώνα μ.Χ).

Η νεώτερη εποχή στα μεταλλεία

Τα μεταλλεία του Λαυρίου παρέμειναν σε αδράνεια μέχρι τον 19^ο αιώνα μ.Χ.

Το 1860, ο Ανδρέας Κορδελλάς (1836-1909), Σμυρναίος μεταλλειολόγος με σπουδές στο εξωτερικό, αντιλήφθηκε την μεγάλη αξία τους. Κατόπιν σειράς επαφών με τον Ιταλό ιδιοκτήτη και επιχειρηματία μεταλλείων, Τζιανμπατίστα Σερπιέρι, ιδρύθηκε το 1864 η εταιρεία “Hilarion Roux et Cie/ Roux-Serpieri-Fressynet C.E” η οποία έδρασε μέχρι το 1873 ως “Ελληνική Εταιρεία των Μεταλλουργείων Λαυρίου”. Το έργο που επιτέλεσε ήταν σημαντικό. Δημιούργησε εκτεταμένες εγκαταστάσεις στον λιμένα Λαυρίου και ανέλαβε την παραγωγή του αργυρούχου μολύβδου από την εκμετάλλευση των σκωρίων.

Έτσι, το πρόσωπο της περιοχής άλλαξε ριζικά. Το Λαύριο μετατράπηκε σε μία ακμάζουσα βιομηχανική πόλη, με χιλιάδες πια εργαζόμενους να απασχολούνται στις στοές και στα εργαστήρια, ενώ η βιομηχανική ανάπτυξη κατέστησε αναγκαία τη δημιουργία της σιδηροδρομικής γραμμής που το ένωνε με την Αθήνα.

«Λαυρεωτικό Ζήτημα» και κρίση

Ωστόσο, το 1869 ανέκυψε το «Λαυρεωτικό Ζήτημα». Αφορούσε την εκμετάλλευση των αρχαίων εκβολάδων από την Εταιρεία και αναπόφευκτα κατέληξε σε σφοδρή σύγκρουση με το ελληνικό κράτος. Λύση στο ζήτημα δόθηκε το 1873 με τη δημιουργία δύο νέων εταιρειών εκμετάλλευσης των ορυχείων, της «Ελληνικής Εταιρείας Μεταλλουργείων Λαυρίου» και των «Μεταλλείων Καμάριζας». Τη δεύτερη διαδέχθηκε, μόλις τρία χρόνια αργότερα, η γαλλική εταιρεία “Compagnie Francaise des Mines du Laurium”, της οποίας ιδρυτής ήταν και πάλι ο Σερπιέρι. Νέες εγκαταστάσεις ιδρύθηκαν στη θέση «Κυπριανός» ενώ η δράση της εταιρείας διατηρήθηκε μέχρι το 1877.

Το 1880 η οικονομική κρίση χτύπησε τις τιμές μολύβδου και κατά συνέπεια τις εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στα μεταλλεία εν γένει.

Από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και το 1920, οι εργασίες στα ορυχεία αρχικά περιορίστηκαν και ύστερα διακόπηκαν εντελώς. Η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται με την προσφυγική κρίση του 1922, καθώς η μετακίνηση νέων πληθυσμών έφερε νέο εργατικό δυναμικό στο Λαύριο και τόνωσε την οικονομία.

Μια τελευταία περίοδος ανάπτυξης ξεκίνησε το 1950 και διήρκεσε μέχρι και τη δεκαετία του ‘80, με την αρχή της αποβιομηχανοποίησης της χώρας. Οι εργασίες στα μεταλλεία συνεχίστηκαν περιορισμένα έως το 1992, υπό την διεύθυνση της Ελληνικής Μεταλλευτικής-Μεταλλουργικής Εταιρείας Λαυρίου (ΕΜΜΕΛ). Το 1994, και αφού σχεδόν όλες οι μονάδες είχαν διακόψει τις εργασίες τους, το Υπουργείο Πολιτισμού, εξαγόρασε το εργοστάσιο της Γαλλικής Εταιρείας στη θέση «Κυπριανός», ιδρύοντας το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου.

Διαβάστε για τους συντελεστές της εξερεύνησης:

Addicted2h2o: https://addicted2h2o.com

GreekGate: https://www.facebook.com/PyleEllenikonArchaiologikonIstorikonSpoudon/

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Η ζωή με τα ποντίκια». Οι συνθήκες εργασίας στα μεταλλεία Λαυρίου, όταν τα αγόρασε ο αδίστακτος Ιταλός Σερπιέρι.