Εντυπωσιακές εικόνες από την Κωπαΐδα που έγινε και πάλι λίμνη μετά τις βροχοπτώσεις. Όταν αποξηράνθηκε έγινε σκηνικό για πολλές ελληνικές ταινίες (drone)

Ο σημερινός κάμπος της Κωπαΐδας στην προϊστορική εποχή αποτελούσε τη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας. Από τότε μέχρι σήμερα, αποξηράνθηκε, καλλιεργήθηκε και αποτέλεσε το σκηνικό μεγάλων παραγωγών του ελληνικού κινηματογράφου.

Ωστόσο, πολλοί λένε ότι «το νερό έχει μνήμη και θυμάται».

Η λίμνη είχε σχηματιστεί από τα νερά του Βοιωτικού Κηφισού, που ήταν και ο κύριος τροφοδότης της, του Μέλανα ποταμού αλλά και άλλων χειμάρρων που πηγάζουν από τα γύρω βουνά.

Όσο η Κωπαΐδα ήταν ακόμα λίμνη, η ανθρώπινη παρουσία και η καλλιεργητική δραστηριότητα περιοριζόταν σε κάποια συγκεκριμένα σημεία στις όχθες της. Η παραγωγή καταστρεφόταν πολλές χρονιές εξαιτίας των πλημμυρικών φαινομένων. Οι κάτοικοι για την επιβίωσή τους ψάρευαν, κυνηγούσαν ή έβοσκαν αιγοπρόβατα, βόδια και χοίρους.

Πρώτες απόπειρες αποξήρανσης

Από την αρχαιότητα, οι περίοικοι πληθυσμοί επιχείρησαν την αποξήρανση της λίμνης και την εκτροπή των υδάτων της.

Οι πρώτοι που σχεδίασαν και τελικά πέτυχαν την αποξήρανσή της ήταν οι Μινύες του Ορχομενού τον 14ο αιώνα π.Χ. Οι Μινύες ήταν οι επινοητές της υπόγειας σήραγγας για τη διοχέτευση των υδάτων στον Ευβοϊκό κόλπο. Ήταν ένα πολύ σπουδαίο τεχνικό επίτευγμα, ένα εντυπωσιακό αποστραγγιστικό σύστημα που έχει κατά καιρούς τραβήξει το ενδιαφέρον πολλών μελετητών, τόσο αρχαιολόγων όσο και μηχανικών.

Άλλωστε, οι Μινύες ήταν αυτοί που δημιούργησαν τον “Θησαυρό του Μινύα” στον Ορχομενό αλλά και το κάστρο του Γλά, στην περιοχή του Κάστρου, ένα κολοσσιαίο οχυρωματικό έργο, μια μυκηναϊκή οχυρωμένη εγκατάσταση, ίσως τη μεγαλύτερη της Ελλάδας, για να εποπτεύει και να συντηρεί τα αποστραγγιστικά έργα της λίμνης της Κωπαΐδας, να οργανώνει τη συστηματική καλλιέργεια της πεδιάδας, να συγκεντρώνει την αγροτική παραγωγή, να ελέγχει και να προστατεύει τους γύρω οικισμούς.

Ωστόσο, πιθανότατα εξαιτίας των σεισμών, περί το 1300 π.Χ. το έργο της αποξήρανσης των Μινύων καταστράφηκε. Η Κωπαΐδα ξανάγινε λίμνη και παρέμεινε έτσι για περισσότερα από 3000 χρόνια.

Η Κωπαΐδα στη σύγχρονη εποχή

Με την ανεξαρτητοποίηση του ελληνικού κράτους, η αποξήρανση της λίμνης κρίθηκε και πάλι αναγκαία για την εξυγίανση της περιοχής από την ελονοσία, αλλά και για την κάλυψη των επιτακτικών απαιτήσεων της χώρας σε είδη πρώτης ανάγκης-διατροφής (σιτάρι, καλαμπόκι) και την παραγωγή προϊόντων για βιομηχανική εκμετάλλευση (βαμβάκι). Μέχρι το 1892 έγιναν διάφορες απόπειρες αποξήρανσης που όμως δεν πέτυχαν. Έτσι, το 1887 η Γαλλική εταιρεία, που από το 1880 είχε ξεκινήσει τα έργα αποξήρανσης, εκχώρησε, λόγω αδυναμίας ολοκλήρωσης του έργου, τα δικαιώματα σε αγγλική εταιρεία, στην “LAKE CORAIS Co. Ltd”. Το σχέδιο που μπήκε σε εφαρμογή ακολούθησε ουσιαστικά την τεχνική σύλληψη των αρχαίων Μινύων. Παράλληλα, αξιοποίησε τις κλίσεις και τις επιλογές που πρόσφερε το ίδιο το φυσικό περιβάλλον διοχετεύοντας τα ύδατα της λίμνης μέσα από σήραγγες και διώρυγες στην Υλίκη και στην Παραλίμνη που θα χρησιμοποιούνταν ως υδαταποθήκες για την εξοικονόμηση νερού.

Δεδομένου ότι σκοπός των έργων δεν ήταν μόνο η αποξήρανση της λίμνης αλλά και η άρδευση της πεδιάδας, που θα προέκυπτε, σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε ένα ολοκληρωμένο αρδευτικό – αποστραγγιστικό σύστημα. Η λίμνη , λοιπόν, αποστραγγίστηκε και έγινε κάμπος. Αποξηράνθηκαν περίπου 250.000 στρέμματα. Η οριστική εγκατάσταση της LAKE COPAIS Co. Ltd προβλεπόταν να γίνει στην Αλίαρτο. Τα επόμενα χρόνια η πεδιάδα της Κωπαΐδας αρχίζει να καλλιεργείται εντατικά, με κύρια προϊόντα το σιτάρι, το βαμβάκι, το καλαμπόκι, τα όσπρια και τις ντομάτες. Επίσης, εκτρέφονται αιγοπρόβατα, βοοειδή και γαλοπούλες.

Μεταπολεμικά χρόνια

Κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, η παραγωγή του κτήματος της Κωπαΐδας αλλά και όλα τα κτήρια και οι εγκαταστάσεις δεσμεύτηκαν για τις ανάγκες των κατοχικών στρατευμάτων. Μετά το τέλος του πολέμου, το 1945, η LAKE COPAIS Co. Ltd. ανέλαβε και πάλι τη διοίκηση του κτήματος της Κωπαΐδας. Κατά τα επόμενα χρόνια αρχίζει η συζήτηση για την απαλλοτρίωση της Κωπαΐδας από το Ελληνικό Δημόσιο και τελικά το 1953 τα κτήματα και οι εγκαταστάσεις της Αγγλικής Εταιρίας περνούν στη δικαιοδοσία του Ελληνικού Κράτους. Διανέμονται κτήματα σε 13.000 αγρότες με κληροτεμάχια 14 στρεμμάτων περίπου.

Το 1954, ιδρύεται ο Οργανισμός Κωπαΐδας, που υπάγεται στο Υπουργείο Γεωργίας, για τη διαχείριση και συντήρηση των έργων άρδευσης, οδοποιίας κλπ της Κωπαΐδας. Σήμερα, η Κωπαΐδα αποτελεί ένα ζωντανό οικοσύστημα περίπου 300.000 στρεμμάτων, όπου απασχολούνται χιλιάδες αγρότες, ενώ αναπτύσσονται γύρω από αυτό διάφορα άλλα επαγγέλματα και δραστηριότητες, που σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή.

Η περιοχή όμως αυτή έχει και πολύ σημαντική πολιτισμική αξία, με τα κτίσματα και τις υποδομές, που άφησε πίσω αυτό το τεράστιο έργο της αποξήρανσης της λίμνης. Η τυπική πράξη αναγνώρισης της αξίας τους επιβεβαιώθηκε, όταν το Υπουργείο Πολιτισμού με Υπουργική Απόφαση το 1991 ενέκρινε την ένταξή τους στον πολιτιστικό χάρτη της χώρας.

Η Κωπαΐδα στον ελληνικό κινηματογράφο

Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, η αποξηραμένη λίμνη έγινε φυσικό σκηνικό για πολλές ελληνικές ταινίες. Ιδιαίτερα, ο Φίνος επέλεξε τον βοιωτικό κάμπο για τα γυρίσματα μεγάλων παραγωγών του. Από τις διασημότερες, η «Υπολοχαγός Νατάσα» και η «Κόρη του Ήλιου» είναι σχεδόν εξολοκλήρου γυρισμένες στην Κωπαΐδα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι και ο ίδιος ο Φίνος είχε άμεσους δεσμούς με την περιοχή. Στις αρχές του 1944, οι Γερμανοί είχαν συλλάβει τον ίδιο και τον πατέρα του, ο οποίος τροφοδοτούσε αντιστασιακά τμήματα με σιτάρι και κριθάρι από τα κτήματά του στην Κωπαΐδα. Το στρατοδικείο καταδίκασε και τους δύο σε θάνατο. Χάρη στην επιμονή του πατέρα του να πείσει τους Γερμανούς πως ο γιος του δεν είχε καμία ανάμειξη, ο Φιλοποίμην αποφυλακίστηκε από τις φυλακές Αβέρωφ, με τον όρο «εθελούσιας δωρεάς των περιουσιακών του στοιχείων στις δυνάμεις της κατοχής». Λίγο αργότερα, τον Ιούλιο του 1944, ο πατέρας του Φίνου εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.

Οι πλημμύρες αναγέννησαν τη λίμνη