Έντμουντ Κίλι, ο μεταφραστής του Καβάφη και του Σεφέρη που είπε για την Ελλάδα: ” Ήταν σαν ερωτική περιπέτεια. Την αγάπησα παράφορα”

Στις 23 Φεβρουαρίου 2022, ο Αμερικανός συγγραφέας, Έντμουντ Κίλι πέθανε σε ηλικία 94 ετών. Προσέφερε τα μέγιστα στην ανάδειξη και τη διεθνή προβολή του ελληνικού πολιτισμού και της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Μετέφρασε τα έργα του Γιάννη Ρίτσου, του Κωνσταντίνου Καβάφη, του Οδυσσέα Ελύτη και του Γιώργου Σεφέρη, με τον οποίο ανέπτυξε μια βαθιά φιλική σχέση. 

Αν και γεννήθηκε στη Δαμασκό από Αμερικανούς γονείς, ο Κίλι πέρασε τα παιδικά του χρόνια κυρίως στον Καναδά και την Ελλάδα. Στη χώρα πρωτοήρθε το 1936, διότι ο πατέρας του ήταν πρόξενος των ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη.

Πέρασε ανέμελα χρόνια στις αλάνες της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής και “έμαθε να μιλά Μακεδονίτικα και να χρησιμοποιεί το “με” και το “σε””, όπως είχε πει σε συνέντευξή του στην εφημερίδα “Καθημερινή“.

Με το ξέσπασμα του ελληνοϊταλικού πολέμου, η οικογένεια του Κίλι επέστρεψε στην Αμερική. Ο Κίλι, όμως, αγαπούσε τόσο την Ελλάδα που, το 1947, επέστρεψε και συμμετείχε ως εθελοντής στην προσπάθεια ανοικοδόμησης της χώρας.

Περιέγραψε τη σχέση του με την Ελλάδα ως εξής:

“Ήταν σαν ερωτική περιπέτεια. Στην αρχή, την αγάπησα παράφορα, όπως συμβαίνει με τον πρώτο έρωτα που μπαίνει στο σώμα και στην ψυχή. Ύστερα, παντρεύτηκα την Ελλάδα και άρχισα να συζώ μαζί της, πιστεύοντας ότι έχει γίνει η δεύτερη πατρίδα μου”. 

Σε συνέντευξή του, στην εφημερίδα “Το Βήμα“, είχε δηλώσει:

“Αισθάνομαι μισός Έλληνας, έχω ζήσει τη χώρα σε όλες τις ιστορικές περιόδους της, δεν στέκομαι παρατηρητής. Με ενοχλούν ο κυνισμός και η απαξίωση που παρατηρώ για τους θεσμούς και την πολιτική“.

Ο Κίλι ήταν παντρεμένος με τη Μαίρη Σταθάτου-Κύρη, Ελληνίδα από την Αλεξάνδρεια. Την γνώρισε την περίοδο του διδακτορικού του, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Εκεί γνώρισε και τον Κωνσταντίνο Τρυπάνη, εξέχοντα κλασικό φιλόλογο και καθηγητή, ο οποίος του έμαθε τον Καβάφη, τον Σικελιανό, τον Ελύτη και τον Σεφέρη.

Ο Σεφέρης “κέρδισε” αμέσως τον Κίλι. Όταν ερχόταν στην Ελλάδα, συναντιόταν συχνά μαζί του και μια δυνατή φιλία αναπτύχθηκε μεταξύ τους.

Το περιστατικό που αντί για τραγωδία κατέληξε σε γέλια λόγω γλωσσικού ολισθήματος

Μιλώντας στην “Καθημερινή“, ο Κίλι θυμήθηκε ένα περιστατικό που δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεχάσει. Το καλοκαίρι του 1969, πήγε για μπάνιο στη Λούτσα με τη σύζυγό του, τον Σεφέρη και τη σύζυγο του Έλληνα ποιητή.

Ο Σεφέρης κολυμπούσε και ξαφνικά χάθηκε από τα μάτια τους. Η γυναίκα του, Μαρώ τρόμαξε και έβαλε τις φωνές. Ο Κίλι βούτηξε στη θάλασσα και έφερε το φίλο του στη στεριά. Ο Σεφέρης είχε χάσει τις αισθήσεις του.

Η Μάρω Σεφέρη πρότεινε να τον γυρίσουν ανάποδα ώστε να βγει το νερό που είχε καταπιεί. Τότε, ο Κίλι είπε μες στον πανικό του: “Ίσως να μην έχει μπει νερό στα πνεύματά του και δεν κάνει να τον γυρίσουμε ανάποδα”.

Ξαφνικά ο Σεφέρης συνήλθε και είπε στον Κίλι: “Τί πνεύματα! Πνευμόνια θες να πεις. Και μετά λένε ότι είσαι και μεταφραστής μου…”

“Έτσι, ένα παρ’ ολίγον δραματικό συμβάν τελείωσε με γέλια και με τη βεβαιότητα ότι ο Σεφέρης θα ζούσε πολύ ακόμα. Δυστυχώς, πέθανε μετά από δύο χρόνια”, ανέφερε ο Κέλι.

Η τεράστια συμβολή του στην προβολή της ελληνικής ποίησης

Για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, από το 1954 μέχρι το 1993, δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία, δημιουργική γραφή και νεοελληνική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.

Ανέθετε διατριβές, έκανε σεμινάρια και διαλέξεις για τα ελληνικά γράμματα. Το 1968, ίδρυσε την Ένωση Νεοελληνικών Σπουδών (MGSA) και διετέλεσε πρόεδρός της δύο φορές: από το 1970 έως το 1973 και από το 1980 έως το 1982.

Με τον Βρετανό συγγραφέα και μεταφραστή, Φίλιπ Σέραρντ έκανε γνωστούς στο αγγλόφωνο κοινό τον Καβάφη, τον Σεφέρη και άλλους μεγάλους Έλληνες ποιητές.

H μετάφρασή του για την “Ιθάκη” του Καβάφη διαβάστηκε στην κηδεία της Τζάκι Κένεντι Ωνάση και γρήγορα ο Καβάφης έγινε ανάρπαστος στην Αμερική.

Το πλούσιο συγγραφικό του έργο αποτελείται από μυθιστορήματα, αυτοβιογραφικά και ιστορικά έργα και δοκίμια. Έλαβε πολλά τιμητικά βραβεία, ένα εκ των οποίων ήταν το παράσημο του Τάγματος του Φοίνικος, το 2001, από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλο.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Youtube