Ένα από τα ιστορικότερα κτήρια της νεότερης Ελλάδας βρίσκεται στην Οδησσό. Το σπίτι του Μαρασλή, όπου ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία

Στην Οδησσό της Ουκρανίας υπάρχει ένα κτήριο που συνδέεται άμεσα με τη γέννηση της νεότερης Ελλάδας. Πρόκειται για το σπίτι του εμπόρου Γρηγορίου Ιωάννου Μαρασλή.

Εκεί πραγματοποιούνταν σε άκρα μυστικότητα οι πρώτες συναντήσεις των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας. Σήμερα το κτήριο αυτό, μαζί με δύο γειτονικά του οικήματα, αποτελεί το «Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας» και διαθέτει μοναδικά και ανεκτίμητα ιστορικά τεκμήρια του ελληνικού έθνους.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1814 στην Οδησσό, της τότε ρωσικής αυτοκρατορίας, τρεις Έλληνες έμποροι, ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Εμμανουήλ Ξάνθος ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία. Φαίνεται ότι ο τέταρτος συνιδρυτής της ήταν ο επίσης έμπορος, Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.

Καθώς επρόκειτο για μία μυστική-συνωμοτική οργάνωση, πολλές παράμετροί της παραμένουν άγνωστες. Επιπλέον, αρκετά στοιχεία για τη Φιλική Εταιρεία που δημοσιοποιήθηκαν μετά το 1821, και ειδικότερα το ρόλο που έπαιξαν κάποια από τα σημαντικότερα μέλη, προβληματίζουν ακόμη και σήμερα τους ιστορικούς. Όμως, όλοι συμφωνούν ότι το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε έργο της Φιλικής Εταιρείας.

Έτσι, η ίδρυσή της αποτελεί ορόσημο για τη νεότερη ελληνική ιστορία.

Η Φιλική Εταιρεία και το σπίτι του Μαρασλή

Στην Οδησσό, και συγκεκριμένα, στην οδό  Κρέσνι Περεούλοκ 18, υπάρχει ένα παλιό σπίτι. Αυτό ανήκε στην ελληνική οικογένεια Μαρασλή. Το πιο γνωστό μέλος της ήταν ο πλούσιος επιχειρηματίας και εθνικός ευεργέτης Γρηγόριος Μαρασλής (1831–1907). Μάλιστα, διετέλεσε και δήμαρχος της Οδησσού, μεταξύ 1878 και 1895. Στην Ελλάδα, ο Μαρασλής είναι γνωστός κυρίως για την ανέγερση και χρηματοδότηση σχολών, ορφανοτροφείων και νοσοκομείων.

Ο πατέρας του, που επίσης λεγόταν Γρηγόριος, μπορεί να μην έχει σήμερα τη φήμη του γιου του, αλλά η προσφορά του στο ελληνικό έθνος δεν υπήρξε λιγότερο σημαντική. Είναι αυτός που παραχώρησε το σπίτι του στα ιδρυτικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας προκειμένου να κάνουν τις μυστικές συναντήσεις τους. Λέγεται ότι στην αποθήκη του σπιτιού του Γρηγορίου Ιωάννου Μαρασλή έγινε και η ίδρυση της οργάνωσης. Εκεί τα τρία πρώτα μέλη της για πρώτη φορά ορκίστηκαν να ξεκινήσουν την Επανάσταση για την απελευθέρωση των Ελλήνων αδελφών τους.

Όταν το σπίτι του Μαρασλή χρησιμοποιούνταν από τη Φιλική Εταιρεία, τα μέλη της ήταν πέντε ή έξι. Αντίθετα με τη γενική εντύπωση που υπάρχει σήμερα, η διάδοση της Φιλικής Εταιρείας εκτός της Οδησσού δεν έγινε γρήγορα. Αρχικά μυήθηκαν μερικοί ακόμη Έλληνες της Ρωσίας, αλλά και της Μολδοβλαχίας.

Έτσι, το 1816 τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας ήταν περίπου 20 και ένα χρόνο αργότερα περίπου 30. Όμως, από το 1818 και μετά, ξεκίνησαν οι αθρόες μυήσεις νέων μελών ώστε στις αρχές του 1821 να είναι δεκάδες χιλιάδες. Σήμερα είναι γνωστά μόνο 1096 ονόματα Φιλικών.

Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας

Το σπίτι Γρηγορίου Ιωάννου Μαρασλή στην Οδησσό, μαζί με τα δύο γειτονικά του οικήματα, είναι το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας. Το μουσείο ιδρύθηκε 1979 από το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο της Οδησσού. Η ανακαίνιση των κτηρίων και η μεταφορά του μουσείου, έγινε με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού – Παράρτημα Οδησσού το 1994.

Το έργο πραγματοποιήθηκε με χορηγίες ελληνικών φορέων και ιδιωτών (Ένωση Ποντίων Αξιωματικών, Γ. Ενισλείδης κ.ά.) και στη σημαντική αρωγή του Εμπορικού Συλλόγου Πειραιώς, και του τότε Προέδρου του Ιωάννη Πολυχρονόπουλου.

Σημαντικά εκθέματα

Τα σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου αφορούν τη λειτουργία και δράση της Φιλικής Εταιρείας. Πολλά απ’ αυτά είναι αυθεντικά έγγραφα, σφραγίδες και προσωπογραφίες των πρώτων μελών της Εταιρείας, ο κρυπτογραφικός κώδικάς τους, χειρόγραφα σχετικά με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, κατάλογοι των μελών της, επιστολές και χειρόγραφες προκηρύξεις του Αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας, Αλέξανδρου Υψηλάντη και πολλά άλλα.

Πρόκειται για μοναδικά αντικείμενα ανυπολόγιστης αξίας για την ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Το ίδιο βέβαια ισχύει και το κτήριο της οικίας Μαρασλή.

Εκτός από τα ιστορικά εκθέματα που σχετίζονται με τη Φιλική Εταιρεία, το Μουσείο διαθέτει και επιστημονική βιβλιοθήκη με 6.000 τίτλους. Επίσης,προστέθηκε σε αυτό και ένα νέο λαογραφικό τμήμα όπου υπάρχουν αυθεντικά αντικείμενα από την εποχή που το σπίτι του Γρηγορίου Ιωάννη Μαρασλή λειτουργούσε ως έδρα και κρησφύγετο της Φιλικής Εταιρείας.

Το Μουσείο έχει επίσης και σύγχρονα έργα τέχνης εμπνευσμένα από τη Φιλική Εταιρεία. Σε μια ξεχωριστή αίθουσά του υπάρχει  αναπαράσταση σύσκεψης των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας.

Μέχρι και το Φεβρουάριο του 2022, και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το Μουσείο δεχόταν πολλούς επισκέπτες από ολόκληρη την Ουκρανία, την Ελλάδα και άλλες χώρες. Επίσης, το Παράρτημα Οδησσού του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού οργάνωνε, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Παιδείας του Δήμου Οδησσού, δωρεάν ξεναγήσεις και διαλέξεις για μαθητές και φοιτητές.

Για στοιχεία για το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας βλ. την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού–Παράρτημα Οδησσού