Πώς συνδέονται ο θεός Διόνυσος με τον Ιησού; Οι ομοιότητες στις «Βάκχες» του Ευριπίδη και το Ευαγγέλιο του Ιωάννη

«Και ο Ιησούς και ο Διόνυσος αποτελούν τέκνα ενός θείου πατέρα και μίας θνητής μητέρας. Και οι δύο προέρχονται εξ Ανατολάς και μεταφέρουν την πίστη τους πρώτα στην Ελλάδα, ως μέρος μιας παγκόσμιας επέκτασης.

Και οι δύο παραχωρούν κρασί στους πιστούς τους κι έχουν το κρασί ως ένα ιερό λατρευτικό στοιχείο. Και οι δύο είχαν κλειστούς κύκλους ακολούθων. Και οι δύο ήταν γνωστοί για την ανάπτυξη στενών σχέσεων με γυναίκες πιστούς τους. Και οι δύο υπέστησαν βίαιο θάνατο και επέστρεψαν αργότερα στη ζωή».

Η παραπάνω περιγραφή προέρχεται από το βιβλίο του Αμερικανού θεολόγου, Dennis MacDonald με τίτλο «Το Κατά Διόνυσον Ευαγγέλιον», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Δαιδάλεος.

Μέσα σε περίπου 330 σελίδες, ο συγγραφέας, που είναι καθηγητής στη Θεολογική Σχολή Iliff στις ΗΠΑ, παραθέτει δεκάδες παραδείγματα, για να τεκμηριώσει τη θέση ότι ο Ευαγγελιστής Ιωάννης αξιοποίησε τις «Βάκχες», προσδοκώντας από τους αναγνώστες του να αναγνωρίσουν τον Ιησού ως ικανότερο και σημαντικότερο θεό σε σύγκριση με τον Διόνυσο.

Με άλλα λόγια, ο MacDonald υποστηρίζει πως είναι πολλά τα κοινά στοιχεία ανάμεσα στην τραγωδία του Ευριπίδη και το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, το τέταρτο και τελευταίο από τα 4 Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης.

Το βιβλίο του Dennis MacDonald με τίτλο «Το Κατά Διόνυσον Ευαγγέλιον» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δαιδάλεος

«Όπως στον πρόλογο του Ευριπίδη στις “Βάκχες” ο Διόνυσος εξιστορεί πώς ήρθε ο ίδιος στη Θήβα, έτσι και στον πρόλογο του Ευαγγελίου εξηγείται πώς το θείο έφτασε θριαμβευτικά στην Ιουδαία και τη Γαλιλαία», αναφέρει ο Αμερικανός θεολόγος σε ένα από τα κεφάλαια.

Η σύγκριση μεταξύ του Ευαγγελίου του Ιωάννη και της τραγωδίας του Ευριπίδη δεν είναι, πάντως, η πρώτη που έχει απασχολήσει τον MacDonald. Το 2004, κυκλοφόρησε ένα βιβλίο του, στο οποίο υποστήριζε, βασιζόμενος σε τεκμήρια που παρουσίασε, ότι ένας ακόμη Ευαγγελιστής, ο Μάρκος, δανείστηκε στοιχεία από τον αρχαίο κόσμο και ειδικότερα από τα ομηρικά έπη, για να συγγράψει το ομώνυμο Ευαγγέλιο.

«Το ίδιο το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο στην Καινή Διαθήκη μάς προκαλεί να κάνουμε μία αντιπαράθεση του Ιησού και του Διονύσου, καθώς ο Ιησούς πιστώνεται με ένα κατεξοχήν διονυσιακό θαύμα στον γάμο της Κανά: τη μετατροπή του νερού σε κρασί […] Χρησιμοποιεί περαιτέρω διονυσιακές εικόνες, όταν ο Ιησούς δηλώνει “Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή”. Ο Ιησούς, λοιπόν, δεν παρουσιάζεται απλά ως ένας “Νέος Διόνυσος”, αλλά και ως κάποιος που υποσκελίζει και υποκαθιστά τον Διόνυσο», γράφει ο ΜακΝτόναλντ.

Ο θεός Διόνυσος στις «Βάκχες» και ο Ιησούς Χριστός στο «Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο» παρουσιάζουν πολλά κοινά στοιχεία, σύμφωνα με τον Αμερικανό θεολόγο, Dennis MacDonald. Πηγή εικόνας: Wikipedia και WikimediamtxCommons

Οι ομοιότητες μεταξύ των δύο έργων

Αφού ο MacDonald αναλύει τις προηγούμενες εκδοχές του Ευαγγελίου του Ιωάννη και γενικότερα τις απαρχές της «Κατά Ιωάννη Γραμματείας», προβαίνει σε εκτενή σύγκριση και σχολιασμό των αποσπασμάτων. Ο αναγνώστης διακρίνει πολλά κοινά σημεία.

Ο βασιλιάς της Θήβας, Πενθέας, που αρνείται τη λατρεία του θεού του κρασιού και του γλεντιού, τον ανακρίνει, όπως οι Φαρισαίοι ανακρίνουν τον Ιησού. Ο Πενθέας ρωτά τον Διόνυσο από πού έφερε τη νέα λατρεία στην Ελλάδα, κατ’ αναλογία με τους Φαρισαίους που διερωτώνται από πού έρχεται ο Ιησούς.

Ο Πενθέας δεν μεταπείθεται από τα λόγια του Διονύσου και παίρνει την απόφαση να τον σκοτώσει με λιθοβολισμό ή αποκεφαλισμό, όπως και οι Φαρισαίοι που προσπαθούν να λιθοβολήσουν τον Χριστό, συμπληρώνει ο MacDonald.

Ο συγγραφέας εντοπίζει ομοιότητες των «Βακχών» με τη σκηνή που ο Χριστός οδηγήθηκε στον Πόντιο Πιλάτο, τον Ρωμαίο ηγεμόνα που επικύρωσε την καταδίκη του. «Και από πού και ως πού φέρνεις τις τελετές σου στην Ελλάδα;», ρωτάει ο Πενθέας τον Διόνυσο, όπως ο Πιλάτος ρώτησε τον Ιησού «Πόθεν εἶ σύ;».

Ο Διόνυσος λέει με θυμό στον Πενθέα ότι «δεν ξέρει γιατί ζει, τι πράττει, ποιος είναι», ενώ ο Χριστός απαντά στον Πιλάτο με έναν παραπλήσιο τρόπο: «Οὐκ εἶχες ἐξουσίαν οὐδεμίαν κατ’ ἐμοῦ, εἰ μή ἦν σοι δεδομένον ἄνωθεν».

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τον MacDonald, ο Πενθέας φυλακίζει τον Διόνυσο σε σιταποθήκη, αλλά εκείνος σύντομα δραπετεύει. Ο Πιλάτος διατάσσει να σταυρωθεί ο Ιησούς, αλλά απελευθερώνεται από τον τάφο του.

Ο Χριστός ανασταίνεται και ο Διόνυσος ελευθερώνεται, για να πετύχει τη φρικτή δολοφονία του βασιλιά της Θήβας και να εδραιώσει την κυριαρχία του.

Ο MacDonald συμπληρώνει ότι, παρά τις ομοιότητες στην πλοκή και στη δομή των δύο έργων, η κατάληξή τους είναι διαφορετική, με άξονα τους δύο βασικούς πρωταγωνιστές: «Ενώ ο Διόνυσος, ένας θεός, καταστρέφει και τιμωρεί τους άπιστους, ο Ιησούς του Τετάρτου Ευαγγελίου, ο Υιός του Θεού, προσφέρει αιώνια ζωή. Η βίαιη απεικόνιση του Διονύσου από τον Ευριπίδη υπογραμμίζει την αντίθεση με τον Ιησού του Ιωάννη ως έναν αλτρουιστικό σωτήρα του κόσμου».

Περισσότερα για την ενδιαφέρουσα μελέτη του Dennis MacDonald θα διαβάσετε στο βιβλίο «Το Κατά Διόνυσον Ευαγγέλιον», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δαιδάλεος