Είπε: «ο Πράλγιακ δεν είναι εγκληματίας» και αυτοκτόνησε μπροστά στους δικαστές του στη Χάγη

του αναγνώστη μας και ιστορικού, Απόστολου Δημητριάδη

Το μεγάλο χρέος της Γιουγκοσλαβίας την δεκαετία του 1980 αποτέλεσε εφαλτήριο για ένα ντόμινο οικονομικών επιπτώσεων.

Η οικονομική ύφεση εκτόξευσε τον πληθωρισμό με το βιοτικό επίπεδο των πολιτών μειώθηκε αισθητά λόγω της ακρίβειας και την μείωση των εισοδημάτων. Η κρίση αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για την εμφάνιση των υπερεθνικιστών.

Με πάγιο αίτημα την χαλάρωση της Κεντρικής διοίκησης και της παραχώρησης συνταγματικών ελευθεριών στις 6 δημοκρατίες και τις αυτόνομες περιοχές, το μονοκομματικό σύστημα αποτελεί παρελθόν με το 14ο Συνέδριο της Ένωσης των Γιουγκοσλάβων Κομμουνιστών τον Ιανουάριο του 1990.

Το τεταμένο κλίμα διαφαίνεται στις καθημερινές εκφάνσεις: Στο γήπεδο της Ντιναμό Ζάγκρεμπ,στο Μάξιμιρ, τον Μάϊο του 1990, συγκρούονται Κροάτες και Σέρβοι οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα, με τις αστυνομικές αρχές να συμμετέχουν στο κύκλο βίας. Οι οπαδοί του Ερυθρού Αστέρα βρίσκονταν υπό την καθοδήγηση του Ζέλικο Ραζνάτοβιτς, με το ψευδώνυμο «Αρκάν», πρωταγωνιστή του πολέμου στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη.

Προς τον πόλεμο

Ο πόλεμος είναι απότοκο της διάσπασης με βαθιές πολιτικές, οικονομικές, εθνοτικές και θρησκευτικές προεκτάσεις. Με την Σλοβενία και την Κροατία να δηλώνουν την ανεξαρτησία τους το 1991, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας αποτελεί παρελθόν. Και αν η ανεξαρτησία της Σλοβενίας θεωρείται αναίμακτη, καθώς στον Πόλεμο των Δέκα Ημερών υπήρξαν ελάχιστες συγκρούσεις, στην Κροατία και την Βοσνία θα κρατούσε χρόνια, με τη κατανομή των εθνοτικών ομάδων να θυμίζει Μωσαϊκό.

Ο πόλεμος στην Κροατία είναι αλληλένδετος με αυτόν της Βοσνίας. Οι Σέρβοι της Κροατίας αρνήθηκαν την υποβάθμιση τους σε μειονότητα στο νέο Κροατικό Κράτος και δημιούργησαν την Δημοκρατία της Σερβικής Κράινα. Ο πόλεμος βρυχάται πάνω από την πόλη του Βούκοβαρ, στα ανατολικά της χώρας. Η πολιορκία της πόλης είναι η πρώτη ένοπλη σύγκρουση που πραγματοποιήθηκε στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, με μεγάλη ισοπέδωση της πόλης, πολλά θύματα εκατέρωθεν και εκτοπισμό μη Σέρβων κατοίκων.

Το Βοσνιακό ζήτημα

Ο Πόλεμος στην Βοσνία διήρκησε από τον Μάρτιο του 1992 έως τον Δεκέμβριο του 1995. Η περιοχή έμοιαζε με καζάνι που βράζει με τις εθνοτικές ομάδες των Σέρβων, των Κροατών και των Μουσουλμάνων της Βοσνίας να συγκρούονται με την εμπλοκή του ΝΑΤΟ, την συμμετοχή μεγάλου αριθμού ξένων εθελοντών, όμορων χωρών και επαρχιών.

Στα νότια της Βοσνίας οι Κροάτες απαίτησαν την αυτονομία τους υπό την διοικητική οντότητα της Κροατικής Δημοκρατίας της Ερζέγ-Βοσνίας, που προβλεπόταν και από το σχέδιο Owen-Stoltenberg. Διοικητικό κέντρο αυτής της Γεωπολιτικής οντότητας ορίστηκε το Μόσταρ, όπου βρίσκεται ένα επιτεύγματα της Οθωμανικής μηχανικής, το γεφύρι Στάρι Μόστ. Το Κροατικό Συμβούλιο Άμυνας αποτελούσε το στρατιωτικό σώμα που διέθετε ισχυρές βάσεις στο Μόσταρ και είναι αυτό που ενεπλάκη στον βομβαρδισμό του Γεφυριού που από στρατιωτικής άποψης έμοιαζε ασήμαντο καθώς ήταν αδύνατη η μεταφορά πολεμικού υλικού. Ήδη, μαίνονταν σκληρές μάχες εντός της πόλης καθώς οι δύο συνοικίες της πόλης συγκρούονταν λόγω του μουσουλμανικού και του Κροατικού στοιχείου.

Υπήρξε επιτακτική ανάγκη από πλευράς της διοίκησης των Μουσουλμάνων, υπό τον Άλια Ιζετμπέγκοβιτς, να διατηρηθούν όσο το δυνατόν περισσότερα εδάφη στον έλεγχο της διότι η προέλεαση των Σερβοβόσνιων υπο τον Ράτκο Μλάντιτς στα Βόρεια και στα Κεντρικά της Βοσνίας έμοιαζε ασταμάτητη. Οι μουσουλμάνοι της Βοσνίας χρειάζονταν ένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί σε περίπτωση Συνθηκολόγησης και διευθέτησης του Βοσνιακού ζητήματος.

Η Γέφυρα στο Μόσταρ

Το Στάρι Μοστ είναι έργο του αρχιτέκτονα Μιμάρ Χαϊρουντίν, ενώνοντας τις δύο πλευρές της πόλης του Μόσταρ. Ο ποταμός Νερέτβα διασχίζει την πόλη και κρίθηκε αναγκαίο για εμπορικούς λόγους να χτιστεί μία γέφυρα. Στις 9 Νοεμβρίου 1993 το γεφύρι βομβαρδίζεται με βλήματα που επιφέρουν την ολική καταστροφή. Ο Σλόμπονταν Πράλγιακ, επικεφαλής των Κροατικών δυνάμεων δηλώνει χαρακτηριστικά: «Προτιμώ ένα δάκτυλο από το χέρι ενός Κροάτη παρά οποιοδήποτε γεφύρι…».

Στη πραγματικότητα το χτύπημα δεν είχε στρατηγικούς σκοπούς, αλλά η επιδίωξη βρισκόταν στην εκρίζωση του μουσουλμανικού πολιτισμού από την περιοχή χτυπώντας ένα μνημείο σπάνιας αρχιτεκτονικής. Ο Σλόμπονταν Πράλγιακ είχε σπουδάσει στην Δραματική Σχολή του Πανεπιστημίου του Ζάγκρεμπ και υπήρξε σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, θεατρικών παραστάσεων και ταινιών. Γνώριζε τι σημαίνει πολιτιστική κληρονομιά.

Το 2017 οδηγήθηκε ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης κατηγορούμενος για Εγκλήματα Πολέμου και υπεύθυνος για την καταστροφή της Γέφυρας Στάρι Μοστ. Στην απαγγελία της κατηγορίας, ο Σλόμπονταν Πράλγιακ προχώρησε σε μία κίνηση που συγκλόνισε την κοινή γνώμη: έδωσε τέλος στην ζωή του βγάζοντας ένα δοχείο με δηλητήριο από την τσέπη του λέγοντας: «ο Πράγλιακ δεν είναι εγκληματίας.»

Στη συλλογική μνήμη, όμως, κατέστρεψε ένα μνημείο και σύμβολο που ένωνε για αιώνες τους Μουσουλμάνους και τους Χριστιανούς των Βαλκανίων.