Είναι οι «πολύχρυσες» Μυκήνες στην τοποθεσία που τις τοποθέτησε ο Σλήμαν ή ήταν λάθος από ενθουσιασμό της στιγμής;

του αναγνώστη μας και συγγραφέα, Θεμιστοκλή Παπαδημόπουλου

Το χάσμα που χωρίζει τον μελετητή του σήμερα από τον Τρωικό πόλεμο είναι τεράστιο, για την ακρίβεια 30 αιώνες ή 3000 χρόνια.

Αλλά τέσσερις αιώνες χώριζαν και τους επικούς ποιητές από την άλωση της Τροίας, και επτά αιώνες την κλασσική Αθήνα, όπου επί Πεισίστρατου καταγράφηκαν τα έπη. Σήμερα ο μελετητής έχει όμως ένα τεράστιο πλεονέκτημα: πρόσβαση σε παγκόσμια δεδομένα, που μπορεί να βοηθήσει στην επαλήθευση της ιστορικότητας των επών.

Πρόσφατα, η ομάδα του καθηγητή Παπαμαρινόπουλου, χρονολόγησε την Άλωση της Τροίας με βάση τις εκλείψεις που αναφέρονται στην Οδύσσεια.

Είναι προφανές ότι ο πόλεμος της Τροίας, όπως όλοι οι πόλεμοι, γίνονται για το «συμφέρον», όπως έγραψε και ο Θουκυδίδης. Εκείνη την εποχή, ο νησιωτικός Μυκηναϊκός πολιτισμός, μία λεπτομέρεια που ξεχνάμε, έκανε παγκόσμιο εμπόριο, με δίκτυα σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, εισαγωγές χαλκού από το Cornwall της Αγγλίας και εξαγωγές έως τη Βαλτική. Οι ναυτικές γνώσεις των Αχιγιάβα, όπως αναφέρονται στις επιγραφές των Χετταίων αποτελούσαν μία προέκταση των επίσης αναγνωρισμένων Μινωιτών της Κρήτης.

Ολόκληρη την Εποχή του Μπρούτζου (στην Ελλάδα χρησιμοποιείται ο όρος Εποχή του Χαλκού) οι νησιώτες της Μεσογείου ένωναν τα λιμάνια από τη μία άκρη της στην άλλη, δημιουργώντας πλούτο.

Ο πόλεμος στην Τροία

Όπως κάθε προϊόν κάνει τον κύκλο του, έτσι εκεί κοντά στην αλλαγή της εποχής του Χαλκού με την Εποχή του Σιδήρου διεξήχθη ένας πόλεμος με αφορμή … μία γυναίκα.

Αν και αποτελούσε συνήθη πρακτική έως και την κλασσική αρχαιότητα (διαβάζοντας την εποχή του Σόλωνα και τη διεκδίκηση της Σαλαμίνας), είναι λίγο δύσκολο να αποδεχτεί κανείς το γεγονός καθ΄ αυτό. Ίσως είναι πιο πιθανό, ότι η Τροία, για τον πλούτο του Πριάμου που γίνεται τόσος λόγος, να αποτελούσε ένα νεότερο trade route, ίσως πιο ασφαλές και χερσαίο προς βόρειες, της Μεσογείου αγορές, παρακάμποντας έτσι τους Αχιγιάβα, η ακμή των οποίων ήταν μεταξύ 1600-1400 π.Χ., όταν χρονολογούνται και οι χρυσές προσωπίδες του «Αγαμέμνονα», που φυσικά δεν είναι του Αγαμέμνονα, καθώς είναι διακόσια έτη νεότερος, άρα των προπαππούδων του (στην καλύτερη).

Για να επιστρέψουμε στον Αγαμέμνονα και το βασίλειο του, τις πολύχρυσες Μυκήνες. Το επίθετο «πολύχρυσες» αποτελεί ομηρικό επίθετο που συνοδεύει την αναφορά τους («πολύχρυσος Μυκήνη») στα Ομηρικά έπη (στην Οδύσσεια γ 304, και στην Ιλιάδα Η 180) αναδεικνύοντας ουσιαστικά την εμπορική σημασία και τον πλούτο της «επαρχίας» του Αγαμέμνονα, ο οποίος ήταν και ο πλουσιότερος.

Η ιστορική ταύτισή της τοποθεσίας έγινε αρχικά από τον Παυσανία, περιηγητή της ύστερης Ρωμαϊκής περιόδου, ο οποίος στο μοναδικής σημασίας του έργο (Ελλάδος Περιήγησις) είδε μεταξύ άλλων την Πύλη των Λεόντων. Το έργο του Παυσανία είναι πολύ σημαντικό καθώς έδωσε στους μεταγενέστερους σημαντικότατες πληροφορίες για τα αρχαία μνημεία, αφού εάν δεν υπήρχαν οι περιγραφές του, ελάχιστοι θα μπορούσαν να κατανοήσουν τα «ερείπια» τα οποία βρίσκονταν στον ελλαδικό χώρο. Ο Παυσανίας έκανε την περιήγησή του και είδε όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά και άλλες περιοχές, όπως την Ιταλία, τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο.

Εμπόριο αρχαιοτήτων

Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι πριν τρεις αιώνες από σήμερα, ήκμαζε το εμπόριο αρχαιοτήτων (μέσω της αποκόλλησης και καταστροφής τους φυσικά) από την Ελλάδα προς τις ευρωπαϊκές αυλές, καθώς οι ξένοι περιηγητές εντυπωσιάζονταν από την αισθητική της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Το αποκορύφωμα του θαυμασμού των ρομαντικών Ευρωπαίων ήταν φυσικά η Ελληνική επανάσταση και το ρεύμα του φιλελληνισμού, το οποίο, οδήγησε στην ναυμαχία του Ναβαρίνου το 1827 και πρακτικά στην ίδρυση ενός ανεξάρτητου κράτους- την Ελλάδα.

Για να επιστρέψουμε στην Πύλη των Λεόντων, από το 1700 περίπου είχε αποκαλυφθεί ξανά μετά από αιώνες που είχε σκεπαστεί από χώμα από έναν Βενετός κατά τη διάρκεια αναζήτησης πετρών για την οχύρωση του φρουρίου του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο. Η Πύλη των Λεόντων δεν αποτελεί ένα μοναδικό διακοσμητικό concept, αλλά βρίσκεται και αλλού, όπως στην Χαττούσα, πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Χετταίων, εκεί κοντά με τους παππούδες του Αγαμέμνονα.

Ποια πόλη επηρέασε αποτελεί ένα ερώτημα στο νεοελληνικό διπολικό πρότυπο του μαστίζει τη σύγχρονη σκέψη. Το γεγονός πάντως είναι ότι εκτός από τους νησιωτικούς Αχιγιάβα και τους Χετταίους, ως μεγάλες δυνάμεις αναγνωρίζονται οι Αιγύπτιοι και οι Ασσύριοι, κάτι που δεν εμπόδιζε τους βασιλικούς τους οίκους ούτε να από το να πολεμούν μεταξύ τους, ούτε από το να παντρεύονται μεταξύ τους, ούτε φυσικά να εμπορεύονται μεταξύ τους.

Σε ένα περιβάλλον λοιπόν παγκόσμιου εμπορίου, είναι εύλογο να αναρωτιέται κανείς, τι εξυπηρετούν οι Μυκήνες εκεί που τις τοποθέτησε ο Σλήμαν; Γιατί να μην είναι το Ναύπλιο- αλλά το Ναύπλιο είναι το Ναύπλιο και υπάρχουν και άλλες μυκηναϊκές ακροπόλεις στην περιοχή, όπως της Μιδέας, της Τίρυνθας και φυσικά του Άργους. Όμως στο Άργος στα έπη αναφέρεται ο Διομήδης, ο οποίος ανέλαβε μετά τη δολοφονία του Παλαμήδη, γιου του Ναύπλιου. Αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση.

Τελικά που βρίσκονται οι Μυκήνες;

Οι Μυκήνες λοιπόν, ως οι πλουσιότερες θα έπρεπε να βρίσκονται σε ένα σημείο πιο «κεντρικό» για εμπόριο. Η πραγματικότητα είναι πως στα έπη υπάρχουν ήδη στίχοι που δημιουργούν μία περιέργεια ως προς την τοποθεσία των Μυκηνών, όπως στην Ιλιάδα, όπου ο Διομήδης διαφωνεί με τον Αγαμέμνονα και του λέει (Ι, 44-45)

πάρ τοι ὁδός, νῆες δέ τοι ἄγχι θαλάσσης ἑστᾶσ᾽, αἵ τοι ἕποντο Μυκήνηθεν μάλα πολλαί. (Ο δρόμος είναι ανοιχτός για να σε γυρίσουν τα πλοία που σε έφεραν εδώ από τις Μυκήνες)

Έχουν λιμάνι οι σημερινές Μυκήνες; Όχι, εκτός εάν χρησιμοποιούσαν κάποιο άλλο, αλλά εάν χρησιμοποιούσαν άλλο γιατί δεν αναφέρεται αυτό ή ο αρχηγός του;

Στην ίδια ραψωδία της Ιλιάδας, την Ι (Ι 291-295) αναφέρονται οι τοποθεσίες που θα χαρίσει ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα, τα οποία βρίσκονται δίπλα και στην Πύλο.

ἑπτὰ δέ τοι δώσει εὖ ναιόμενα πτολίεθρα

Καρδαμύλην Ἐνόπην τε καὶ Ἱρὴν ποιήεσσαν

Φηράς τε ζαθέας ἠδ᾽ Ἄνθειαν βαθύλειμον

καλήν τ᾽ Αἴπειαν καὶ Πήδασον ἀμπελόεσσαν.

πᾶσαι δ᾽ ἐγγὺς ἁλός, νέαται Πύλου ἠμαθόεντος·

Μα αυτές οι τοποθεσίες βρίσκονται στην νότια Πελοπόννησο, πάλι δεν υπάρχει σχέση με τις Μυκήνες. Φυσικά οι αξιοπερίεργες αναφορές δεν περιορίζονται μόνο στην Ιλιάδα, αλλά και στην Οδύσσεια, όπου ο Νέστορας αναφέρει στον Τηλέμαχο, ο οποίος τον επισκέφτηκε προς αναζήτηση του χαμένου πατέρα του για την επιστροφή του Αγαμέμνονα:

«‘σὸς δέ που ἔκφυγε κῆρας ἀδελφεὸς ἠδ᾿ ὑπάλυξεν

ἐν νηυσὶ γλαφυρῇσι: σάωσε δὲ πότνια Ἥρη.

ἀλλ᾿ ὅτε δὴ τάχ᾿ ἔμελλε Μαλειάων ὄρος αἰπὺ

ἵξεσθαι, τότε δή μιν ἀναρπάξασα θύελλα […]

(Ο αδελφός σου (ο Αγαμέμνονας δηλαδή), γλίτωσε από το θάνατο, καθώς τον έσωσε η Ήρα, αλλά όταν κόντευε να ξεπεράσει το ψηλό βουνό του Μαλέα ξέσπασε θύελλα)

Το ακρωτήρι του Βουνού Μαλέα βρίσκεται στην νότια Πελοπόννησο, από τα πιο επικίνδυνα ναυτικά περάσματα. Ο Αγαμέμνονας λοιπόν θα πέρναγε από εκεί για να πάει που;

Η θεωρία για το Παυλοπέτρι

Ο ερευνητής του Ομήρου Βαγγέλης Πανταζής (1947-2017), διατύπωσε την άποψη για την ταύτιση του βασιλείου του Αγαμέμνονα με το βυθισμένο Παυλοπέτρι.

Στην περιοχή βρίσκεται βυθισμένη μία σημαντικότατη πολιτεία της Εποχής του Μπρούτζου, χρονολογούμενος το 2800 π.Χ., και καταποντίστηκε κατά τη διάρκεια των Σκοτεινών Αιώνων (1100-800 π.Χ.) το 1000 π.Χ. από σεισμό. Προφανώς ο Παυσανίας του 2ου μ.Χ. αιώνα όπως και οι κλασσικοί συγγραφείς δε γνώριζαν. Όντως;

Στην τραγωδία του Αισχύλου «Αγαμέμνων» στο στίχο 42, αναφέρεται

Μενέλαος ἄναξ ἠδ᾽ Ἀγαμέμνων,

διθρόνου Διόθεν καὶ δισκήπτρου

τιμῆς ὀχυρὸν ζεῦγος Ἀτρειδᾶν,

(Ο βασιλιάς Μενέλαος και ο Αγαμέμνονας, με δύο θρόνους από το Δία και δύο σκήπτρα)

Είναι δυνατόν να έχει γίνει τέτοιο σφάλμα; Την εποχή που ο Σλήμαν έκανε τις έρευνες, το 1888 ανέσκαπτε τις Μυκήνες, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν περισσότερο τη φαντασία τους, παρά επιστημονικά δεδομένα, όπως έχουμε τη δυνατότητα σήμερα. Είναι στο χέρι όπου ψάχνει να βρει. Είναι επίσης επακόλουθο ότι και άλλα ερωτήματα μπορούν να απαντηθούν με πιο ρεαλιστικές υποθέσεις, όπως η χρήση των επών, του δακτυλικού εξάμετρου, των φρυκτωριών, ώστε να γίνει κατανοητή καλύτερα η εποχή των Μυκηναίων – Αχιγιάβα.

Προς το παρόν θαυμάζει κανείς τα πέτρινα οικοδομήματα ενός πολιτισμού της Εποχής του Λίθου που έμαθε την μεταλλουργία από την Ανατολή και όχι τη Δύση. Η εξέταση των αρχείων των Χετταίων, μέσα από τις επιγραφές που έρχονται στο φως, της ιστορίας των Ασσυρίων και των κατακτήσεων τους στη Μέση Ανατολή, προσκομίζει μία νέα άποψη για το παρελθόν, καθώς μπορεί να αποκομίσει κανείς χρησιμότερα πράγματα από έναν στείρο ελληνοκεντρισμό, σε μία εποχή παγκοσμιοποίησης, που κατέρρευσε ίσως και μετά από τον πόλεμο της Τροίας.

_{Αρχική φωτογραφία: Αναπαράσταση των Μυκηνών κατά την αρχαιότητα (Πηγή: Wikipedia)}

Το περιεχόμενο είναι αποτέλεσμα της έρευνας και των απόψεων, του αναγνώστη μας και συγγραφέα, Θεμιστοκλή Παπαδημόπουλου

Όσοι αναγνώστες επιθυμούν μπορούν να στέλνουν τα κείμενά τους τα οποία εφόσον συμφωνούν με το περιεχόμενο στης ιστοσελίδας, δημοσιεύονται με τα όνομα και την ιδιότητά τους.