Έφοροι, οι ισχυροί άνδρες της αρχαίας Σπάρτης. Οι κατηγορίες για διαφθορά, φιληδονία και αυθαίρετες αποφάσεις

Οι πέντε έφοροι ήταν από τους πιο ισχυρούς άνδρες στην αρχαία Σπάρτη.

Λειτουργούσαν ως επόπτες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής και κυριάρχησαν κατά τη διάρκεια του 7ου και 6ου αιώνα π.Χ.. Απέκτησαν πολύ μεγάλο εύρος εξουσιών. Τόσο ώστε να περιορίζουν την ισχύ των δύο βασιλέων και να χαρακτηριστούν “ισοτύραννοι”.

Ο “παιδαριώδης” τρόπος εκλογής τους

Οι έφοροι εκλέγονταν, αρχικά, από τους δύο βασιλείς και, αργότερα, από το λαό. Η θητεία τους ήταν ετήσια και δυνατότητα επανεκλογής δεν υπήρχε. Ο ένας εκ των πέντε, γνωστός ως “επώνυμος έφορος“, έδινε το όνομά του στην εκάστοτε χρονιά και στα επίσημα έγγραφα.

Οποιοσδήποτε πολίτης άνω των 30 ετών μπορούσε να εκλεγεί έφορος ανεξάρτητα από την καταγωγή ή την οικονομική του κατάσταση. Ο Αριστοτέλης στα “Πολιτικά” χαρακτηρίζει “παιδαριώδη” τον τρόπο εκλογής των εφόρων και αντιλαμβάνεται το θεσμό ως παράγοντα που ενισχύει τη διαφθορά:

“Λανθασμένες είναι και οι ρυθμίσεις για τους εφόρους. Παρά το ότι είναι η σημαντικότερη εξουσία, ωστόσο προέρχονται από όλο το λαό και πολλές φορές συμβαίνει να παίρνουν το αξίωμα πολύ φτωχοί άνθρωποι, που χρηματίζονται εξαιτίας της φτώχειας τους […]

Ούτε όμως η ζωή τους συμβαδίζει με τους νόμους. Οι έφοροι ζουν με άνεση, ενώ οι άλλοι με σκληρούς περιορισμούς, με αποτέλεσμα να μην αντέχουν τη ζωή τους και να καταπατούν τους νόμους, για να απολαύσουν κρυφά τις σωματικές ηδονές“.

Η επιρροή πάνω στους βασιλείς

Οι έφοροι και οι βασιλείς έδιναν αμοιβαίους όρκους κάθε μήνα. Οι βασιλιάδες ορκίζονταν ότι “θα βασιλέψουν σύμφωνα με τους υπάρχοντες νόμους της πόλης” και οι έφοροι ότι “όσο ο βασιλιάς τηρεί τον όρκο του, θα φροντίζουν να μένει ακλόνητη η βασιλεία“.

Ουσιαστικά, οι βασιλιάδες “πειθαρχούσαν στους εφόρους σαν να ήταν οι γονείς τους“, σύμφωνα με τον Πολύβιο.

Στον πόλεμο, πήγαινε συνήθως ο ένας από τους δύο βασιλείς και συνοδευόταν από δύο εφόρους, πράγμα που περιόριζε κατά πολύ την εξουσία του. Επιπλέον, οι έφοροι επικύρωναν τις αποφάσεις της Γερουσίας και της Απέλλας που σχετίζονταν με την κήρυξη πολέμου ή τη σύναψη ειρήνης.

Παρά το γεγονός ότι ήλεγχαν τους βασιλείς, οι έφοροι θεωρούνταν ίσοι με αυτούς. Μπορούσαν να παραμένουν καθιστοί ενώπιόν τους, αλλά το ίδιο έκαναν και οι βασιλείς.

Οι εξουσίες των εφόρων

Οι πέντε έφοροι είχαν όλη την ευθύνη για την τήρηση της τάξης. Επόπτευαν την τήρηση των νόμων και τη λειτουργία της διοίκησης και ήλεγχαν την τήρηση των ηθών και την αγωγή των νέων. Επενέβαιναν γενικότερα στις ιδιωτικές υποθέσεις των πολιτών, αν αυτές προσέκρουαν στους νόμους.

Ιδιαίτερα όσον αφορά τους νέους, οι έφοροι ήλεγχαν κάθε δέκα ημέρες τη φυσική τους κατάσταση και καθημερινά την ένδυση και τα κλινοσκεπάσματά τους. Αν πυγμαχούσαν μεταξύ τους και δεν άκουγαν κανέναν ενήλικα που προσπαθούσε να τους χωρίσει, τότε ο παιδονόμος τους οδηγούσε στους εφόρους για να τους τιμωρήσουν

Μπορούσαν να καταδικάσουν σε θάνατο τόσο τους περιοίκους όσο και τους είλωτες. Ο Ισοκράτης, συγκεκριμένα, κάνει λόγο για θανάτωση περιοίκων χωρίς δίκη.

Όποιος άρχοντας κατά τον χρόνο εξουσίας του τούς φαινόταν ότι ενεργεί παράνομα, τον τιμωρούσαν εκείνη τη στιγμή. Η εξουσία τους ήταν τόσο μεγάλη που ο Αριστοτέλης την παρομοιάζει με αυτή των τυράννων (ἰσοτύραννος).

Όπως αναφέρει ο Ξενοφών στο έργο του “Λακεδαιμονίων Πολιτεία“, “οι έφοροι έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν σε όποιον θέλουν τιμωρία και έχουν την εξουσία αμέσως να την εκτελούν. Και άρχοντες πριν το τέλος της υπηρεσίας τους να παύουν και να τους φυλακίζουν μάλιστα και να τους δικάζουν περί ζωής ή θανάτου“.

Λογοδοτούσαν μόνο στους διαδόχους τους

Όλα όσα έπρατταν οι έφοροι δεν γίνονταν πάντα με βάση τους γραπτούς νόμους, αλλά σύμφωνα με την κρίση τους, καθώς η χρήση γραπτών νόμων ανέκαθεν δεν συνηθιζόταν στη Σπάρτη.

“Οι έφοροι λαμβάνουν καιροσκοπικές αποφάσεις, χωρίς αναφορά σε κανόνες που να τους αναγκάζουν σε αυτό. Επειδή από τους εφόρους εξαρτώνται σοβαρές αποφάσεις, θα ήταν καλύτερα να κρίνουν βασιζόμενοι σε γραπτούς κανόνες και ορισμένους νόμους και όχι αυθαίρετα“, αναφέρει ο Αριστοτέλης στα “Πολιτικά“.

Σύμφωνα με τον Βρετανό ακαδημαϊκό, Ντάγκλας ΜακΝτάουελ, πιθανόν οι έφοροι αποφάσιζαν ποιες υποθέσεις θα παρέπεμπαν στη Γερουσία, την ανώτατη δικαστική αρχή, ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους.

Οι πέντε έφοροι δεν λογοδοτούσαν σε κανέναν παρά μονάχα στους διαδόχους τους. Μάλιστα, οι τελευταίοι μπορούσαν να τους επιβάλλουν μέχρι και τη θανατική ποινή, αν διέπρατταν κάποιο σοβαρό αδίκημα.

Το σώμα των εφόρων φαίνεται πως σταμάτησε να λειτουργεί μετά την κατάληψη της Σπάρτης από τους Ρωμαίους, το 2ο αιώνα π.Χ.

Ο αριθμός των εφόρων οφειλόταν πιθανότατα στις πέντε κώμες της Σπάρτης. Δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο πότε δημιουργήθηκε ο θεσμός και από ποιον.

Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ο νομοθέτης Λυκούργος εισηγήθηκε την καθιέρωση του σώματος στην προσπάθειά του να ελέγξει άρχοντες και πολίτες. Από την άλλη, ο Αριστοτέλης υποστηρίζει πως οι έφοροι πρωτοεμφανίστηκαν στα χρόνια της βασιλείας του Θεόπομπου, τον 8ο-7ο αιώνα π.Χ..

Ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, ένας από τους Επτά Σοφούς της Αρχαιότητας, ο στρατιωτικός Βρασίδας και ο ναύαρχος Ανταλκίδας είναι μερικά γνωστά ονόματα που θήτευσαν ως έφοροι.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Wikipedia