Δολοφονήθηκαν με γκλομπς. Οι “αδικαίωτοι νεκροί” της 7ης επετείου του Πολυτεχνείου, Κουμής-Κανελλοπούλου

Το 1980, συμπληρώθηκαν επτά χρόνια από την εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο. Οι μνήμες ήταν νωπές όπως και η συναισθηματική φόρτιση. Οι εορταστικές εκδηλώσεις κορυφώθηκαν την 16η Νοεμβρίου, ημέρα Κυριακή, με την καθιερωμένη πορεία τίμησης των νεκρών του αντιδικτατορικού αγώνα στο κέντρο της Αθήνας. Ωστόσο, αντί να “βαφτεί” με τα “χρώματα” της γιορτής, η πορεία “βάφτηκε” με αίμα.

“Επτά χρόνια μετά την αιματηρή εξέγερση κατά της Χούντας, μια μεγάλη, επιβλητική και ειρηνική πορεία κατέληξε σε αιματοκύλισμα“, έγραψε ο Τύπος την επομένη.

Ήταν η πρώτη τόσο βίαιη διαδήλωση στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Η Αθήνα μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Οι καταστροφές που προκλήθηκαν ήταν μεγάλες, οι τραυματίες από τις οδομαχίες εκατοντάδες και δύο νεαροί άνθρωποι έπεσαν θύματα της βίας των ΜΑΤ: η 20χρονη εργάτρια από το Περιστέρι, Σταματίνα Κανελλοπούλου και ο 26χρονος Κύπριος φοιτητής της Νομικής, Ιάκωβος Κουμής.

Η Κανελλοπούλου άφησε την τελευταία της πνοή την ίδια ημέρα, στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο. Ο Κουμής ήταν ουσιαστικά κλινικά νεκρός και, παρά τις προσπάθειες των γιατρών, υπέκυψε στα τραύματά του λίγες ημέρες αργότερα, στο Λαϊκό Νοσοκομείο.

Οι οικογένειες των δύο δολοφονημένων διαδηλωτών κατέθεσαν μηνύσεις και απαίτησαν δικαιοσύνη, αλλά κανένας αστυνομικός δεν τιμωρήθηκε.

Όλα όσα εκτυλίχθηκαν εκείνη τη “ματωμένη Κυριακή” και, κυρίως, οι θάνατοι του Κουμή και της Κανελλοπούλου συγκλόνισαν την κοινή γνώμη και έγιναν πρώτη είδηση στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων για πολλές ημέρες. Οι δύο νέοι έμειναν στην ιστορία ως οι “αδικαίωτοι νεκροί” της πορείας του Πολυτεχνείου του 1980.

“Της έσπασαν το κεφάλι σαν κρύσταλλο”

Σύμφωνα με τον αρραβωνιαστικό της Σταματίνας Κανελλοπούλου, Κωνσταντίνο Βαρβαδούκα, περίπου 15 αστυνομικοί έπεσαν πάνω της και την έδερναν με γκλομπ.

“Την απομόνωσαν στη γωνία Βουκουρεστίου και Πανεπιστημίου και την χτυπούσαν αλύπητα, ενώ εμένα με κυνηγούσαν προς την Πανεπιστημίου“, δήλωσε.

Η Κανελλοπούλου έμεινε πεσμένη σε πεζοδρόμιο της οδού Πανεπιστημίου. Μεταφέρθηκε αναίσθητη στο Ιπποκράτειο. Οι γιατροί του νοσοκομείου διαπίστωσαν εγκεφαλική αιμορραγία και το θάνατό της.

Το πόρισμα των ιατροδικαστών ήταν σοκαριστικό: “Ο θάνατος προήλθε από ένα βίαιο χτύπημα στο κεφάλι που προκλήθηκε από αμβλύ αντικείμενο που είχε σαν αποτέλεσμα την πολτοποίησή του“.

“Έσπασαν το κεφάλι της Σταματίνας Κανελλοπούλου κι άνοιξε σαν κρύσταλλο“, τόνιζαν οι συνήγοροι της οικογένειάς της.

Οι ιατροδικαστές διαπίστωσαν επίσης “κακώσεις στον αριστερό ώμο, στο δεξιό μηρό και την αριστερή κνήμη” του θύματος, καθώς επίσης και “εγκαύματα στην επιφάνεια του θώρακος“.

Η κηδεία της Σταματίνας Κανελλοπούλου έγινε στο Περιστέρι. Πλήθος κόσμου συνέρρευσε για να πει το “ύστατο χαίρε” στην αδικοχαμένη νεαρή εργάτρια.

“Ένας στο χώμα, χιλιάδες στον αγώνα!“, ήταν ένα από τα συνθήματα που ακούστηκαν, ενώ την ίδια στιγμή οι οικείοι της Κανελλοπούλου δεν μπορούσαν να κρύψουν την οδύνη τους.

“Με σακάτεψαν τα ΜΑΤ”

Η Σταματίνα Κανελλοπούλου δεν ήταν το μοναδικό θύμα εκείνης της αιματηρής νύχτας. Δίπλα στο όνομά της προστέθηκε κι εκείνο του 26χρονου φοιτητή της Νομικής, Ιάκωβου Κουμή. Είχε καταγωγή από το χωριό Σωτήρα της Αμμοχώστου, προερχόταν από φτωχή αγροτική οικογένεια και, λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα, είχε παντρευτεί.

Σύμφωνα με μάρτυρες, ο Κουμής χτυπήθηκε πισώπλατα με γκλομπ ενώ καθόταν σε καφενείο της περιοχής του Συντάγματος. Ο Λουκάς Αξελός, συγγραφέας και φίλος του Κύπριου φοιτητή, τον είδε για τελευταία φορά ζωντανό στα Προπύλαια. Τον είχε συμβουλέψει να προφυλαχθεί από την Αστυνομία και τα επεισόδια.

Μεταξύ εκείνων που γνώριζαν τον Κουμή και ανέπτυξαν φιλική σχέση μαζί του ήταν και ο Δημήτρης Παπαχρήστος, ο βασικός εκφωνητής του ραδιοσταθμού των εξεγερμένων φοιτητών στο Πολυτεχνείο.

“Στην πορεία πήραμε μέρος χωρίς όμως να ανήκουμε σε οργάνωση ή κόμμα […] Κάποια στιγμή κουράστηκα κι έφυγα. Ο Ιάκωβος έμεινε παρακολουθώντας την πορεία από το πεζοδρόμιο. Ήμασταν “φρέσκοι” στην Ελλάδα και ο Ιάκωβος δεν γνώριζε την αγριότητά τους. Δεν ήξερε να προφυλαχθεί. Γι’ αυτό σήμερα πεθαίνει“, δήλωσε από την πλευρά της η Μαρία Καΐκκη, σύζυγος του Κύπριου φοιτητή.

Ο Κουμής εντοπίστηκε αιμόφυρτος, με βαρύτατες κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Το αίμα έτρεχε ποτάμι από το κεφάλι του. Ήταν αδύνατο να το σταματήσουμε“, ανέφερε αυτόπτης μάρτυρας.

Όταν ο Κύπριος φοιτητής έφτασε στο Λαϊκό Νοσοκομείο, ήταν κλινικά νεκρός. Οι παλμοί της καρδιάς του λιγόστευαν. Η “μάχη” για να κρατηθεί στη ζωή είχε χαθεί, έλεγαν οι γιατροί. Στις 23 Νοεμβρίου, “γράφτηκε” ο τραγικός επίλογος της ζωής του Ιάκωβου Κουμή.

Ο Ιταλός ιατροδικαστής Ντουράντε ανέφερε ως αιτία του θανάτου “ένα καίριο πλήγμα αποκοπής του εγκεφάλου”.

Σύμφωνα με μάρτυρες, λίγο πριν πέσει σε κώμα, ο Κουμής είπε: “Τα ΜΑΤ με σακάτεψαν!“. Σε δημοσιογράφο του “Ριζοσπάστη” κατάφερε να ψελλίσει τις φράσεις: “Αυτοί δεν έχουν το Θεό τους! Φέρτε μου λίγο βαμβάκι!“.

Η κηδεία του αδικοχαμένου Κουμή πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο και, την ίδια ημέρα, έγινε ειρηνική πορεία προς την πρεσβεία της Ελλάδας στη Λευκωσία. Όπως και στην περίπτωση της Κανελλοπούλου, έτσι και σε εκείνη του Κουμή συγκεντρώθηκαν εκατοντάδες συμπατριώτες του, για να αποτίσουν φόρο τιμής.

“Δεν είδαν, δεν άκουσαν” – Η δικαιοσύνη που δεν αποδόθηκε ποτέ

Τα επεισόδια καταδίκασαν όλα τα πολιτικά κόμματα και οι φοιτητικές παρατάξεις. Η κυβέρνηση εξέφρασε την οργή της για τις “οργανωμένες ομάδες αναρχικών και εξτρεμιστικών στοιχείων” που “αμαύρωσαν τη μεγάλη λαϊκή επέτειο και προκάλεσαν βάναυσα τα δημοκρατικά και ειρηνικά αισθήματα του συνόλου του ελληνικού λαού” και προσέθεσε ότι “για τις συνθήκες υπό τις οποίες σημειώθηκε ο θάνατος νεαρής εργάτριας διετάχθησαν διοικητικές ανακρίσεις“.

Μια εβδομάδα μετά τα γεγονότα, στη Βουλή έγινε πολύωρη συζήτηση, κατά την οποία ο πρωθυπουργός Ράλλης δήλωσε: “Και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ σπάθην κρατεί στα χέρια του για να αμυνθεί εναντίον των δαιμόνων. Δεν κρατεί άνθη“.

Οι συγγενείς των δύο δολοφονημένων νέων κατέθεσαν μηνύσεις προκειμένου να βρεθούν οι ένοχοι και να τιμωρηθούν. Αν και σχηματίστηκε δικογραφία, δεν υπήρξαν ποτέ χειροπιαστά αποτελέσματα. Όσο κι αν έψαξαν τη δικαίωση στη μνήμη των παιδιών τους, δεν την βρήκαν.

Ακόμη και τέσσερα χρόνια μετά, ο Τύπος εξακολουθούσε να ασχολείται με το ζήτημα της δολοφονίας των δύο νέων και να στηλιτεύει τη μη απονομή δικαιοσύνης.

Όσοι από τους αστυνομικούς κατηγορήθηκαν για τα επεισόδια της 16ης Νοέμβρη 1980 και παραπέμφθηκαν σε Κακουργιοδικείο, αθωώθηκαν το 1987. Εκείνοι που κρίθηκαν “ικανοί” να “φωτίσουν” τις υποθέσεις υποστήριξαν πως “δεν είδαν” και “δεν άκουσαν τίποτε”.

Ο εισαγγελέας ανέφερε χαρακτηριστικά στην πρότασή του στο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών: “Όλοι σχεδόν οι αστυνομικοί που εξετάσθηκαν, επηρεασμένοι από αισθήματα κακώς εννοούμενης συναδελφικής αλληλεγγύης, ελάχιστα βοηθούν να ριχτεί φως στα γεγονότα. Αν δεν μπορεί να λεχθεί ότι κάνουν ηθελημένη παραποίηση της αλήθειας, οπωσδήποτε δεν καταθέτουν όλη την αλήθεια. Συγκεντρώθηκε σωρεία από καταθέσεις, οι οποίες αναφέρονται στις πράξεις, αλλά όχι στους πράξαντες“.

Το χρονικό της απαγόρευσης

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την επέτειο του Πολυτεχνείου, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης πήρε την απόφαση να απαγορεύσει τη διέλευση των διαδηλωτών μπροστά από την Αμερικανική Πρεσβεία, στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας.

Η απόφαση ήταν αποτέλεσμα συγκεκριμένων συγκυριών. Ο αντιαμερικανισμός ήταν διάχυτος στην ελληνική κοινωνία επειδή οι ΗΠΑ στήριξαν την χούντα και δεν έκαναν τίποτα για να αποτρέψουν την εισβολή στην Κύπρο. Μάλλον το αντίθετο σύμφωνα με τις φημολογίες της εποχής.

Ένα μήνα πριν την πορεία, στις 20 Οκτωβρίου, η Ελλάδα έγινε ξανά μέλος του ΝΑΤΟ, από το οποίο αποχώρησε το 1974, μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Επιπλέον, η κυβέρνηση Ράλλη είχε ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ για την ανανέωση των συμφωνιών παραμονής των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα.

Ως εκ τούτου, το ενδεχόμενο η πορεία για την επέτειο του Πολυτεχνείου να κατευθυνθεί προς την Αμερικανική Πρεσβεία και να σημειωθούν επεισόδια ήταν πολύ πιθανό. Η κυβέρνηση θέλησε να το αποτρέψει και, γι’ αυτό, έθεσε ως όριο την πλατεία Συντάγματος.

Η άγρια καταστολή και το μακελειό

Το κεντρικό συμβούλιο της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδος (ΕΦΕΕ), το οποίο στην πλειοψηφία του αποτελείτο από τη νεολαία ΠΑΣΟΚ και την ΚΝΕ, αποφάσισε να υπακούσει στην κυβερνητική εντολή. Δεν συμφώνησαν μειοψηφούσες ομάδες της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και επέλεξαν να δράσουν διαφορετικά.

Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, 2.000 αναρχικοί και εξτρεμιστές βρέθηκαν έξω από τη Βουλή, γύρω στις 9 το βράδυ, και προσπάθησαν να “σπάσουν” τον αστυνομικό κλοιό.

Ακολούθησαν εκτεταμένα και σφοδρής έντασης επεισόδια, από την Πλατεία Συντάγματος έως την οδό Πατησίων και τους γύρω δρόμους, με καταστροφές, λεηλασίες καταστημάτων, εμπρησμούς, δακρυγόνα και δεκάδες συλλήψεις διαδηλωτών.

Τα ΜΑΤ δεν επιτέθηκαν μόνο σε εκείνους που αψήφησαν την απαγόρευση, αλλά και εναντίον όλων όσοι ειρηνικά διαδήλωναν μέχρι την πλατεία Συντάγματος. Όσοι έζησαν τα γεγονότα έκαναν λόγο για πρωτοφανή αστυνομική αγριότητα.

Οι νέοι τράπηκαν σε φυγή, για να γλιτώσουν. Έτρεχαν τόσο γρήγορα, ώστε τα παπούτσια πολλών έμειναν στο δρόμο. Σπασμένες βιτρίνες, οδοφράγματα, φωτιές και “αύρες” ήταν οι εικόνες που κυριαρχούσαν.

Ο τότε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Ανδρέας Παπανδρέου έκανε λόγο για “μικρές ομάδες ανεύθυνων στοιχείων” και “προβοκάτορες άγνωστης και ύποπτης προέλευσης” που “δημιούργησαν θλιβερά έκτροπα με προφανή σκοπό να αμαυρώσουν και να δυσφημίσουν τη μεγάλη λαϊκή επέτειο του Πολυτεχνείου“.

Οι τραυματίες υπολογίστηκαν σε 150 με 200 άτομα. Δύο άτομα χτυπήθηκαν από σφαίρες. Ένας από αυτούς δήλωσε: “Βρισκόμουν στην είσοδο του Πολυτεχνείου. Στο απέναντι πεζοδρόμιο βρίσκονταν δυνάμεις της αστυνομίας. Τη στιγμή που προσπάθησα να μπω τρέχοντας στο προαύλιο του ΕΜΠ, γύρισα το κεφάλι και είδα τον επικεφαλής αξιωματικό να με σημαδεύει με το πιστόλι. Μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου ένιωσε τη σφαίρα να με χτυπάει στο δεξιό γλουτό“.

Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, σε τρία μόνο νοσοκομεία είχαν μεταφερθεί 129 τραυματίες μέχρι τις πρώτες μεταμεσονύχτιες ώρες. Μόνο στο Λαϊκό Νοσοκομείο νοσηλεύτηκαν 76 άτομα. Ανάμεσα στους τραυματίες ήταν τρεις δημοσιογράφοι και ένας εισαγγελέας.

“Με χτύπησαν άνδρες των ΜΑΤ με τα γκλομπς στο κεφάλι. Ήταν τόση η μανία με την οποία έπεσαν πάνω μας που είπα ότι θα μας σκότωναν. Στο σημείο που με χτύπησαν, κοντά στη Βουλή, μας έσπρωξαν και πέσαμε πάνω σε τζαμαρία. Πολλά παιδιά τραυματίστηκαν από τα γυαλιά“, ανέφερε μια διαδηλώτρια.

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: εφημερίδα “Τα Νέα” και Youtube