Διαφθορά άνευ προηγουμένου; Ο πρώτος ανδριάντας του Καραϊσκάκη που δεν του έμοιαζε καθόλου. Προκάλεσε σκάνδαλο

του συνεργάτη μας Στέφανου Μίλεση

Στις 7 Μαΐου του 1895, πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Συνοδεύθηκαν από  μετονομασία. Η περιοχή που την γνώριζαν απλά ως πλατεία έγινε Πλατεία Καραϊσκάκη.

Φυσικά πρόκειται για την γνωστή τοποθεσία στην παράλια ζώνη του εμπορικού μας λιμένα. Ωστόσο ο ανδριάντας δεν είναι αυτός που δεσπόζει σήμερα. Αυτός έγινε το 1960.

Από Πλατεία Απόλλωνος σε Πλατεία Καραϊσκάκη

Τα αποκαλυπτήρια του πρώτου αγάλματος, συνοδεύονταν και από έναν γενικό εξωραϊσμό της Πλατείας λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων που θα ακολουθούσαν το 1896.  Η μέχρι τότε καλουμένη Πλατεία Απόλλωνος, την 7^η Μαΐου του 1895 έλαβε την ονομασία Πλατεία Καραϊσκάκη. Θεωρείτο η σημαντικότερη πλατεία του Πειραιά καθώς αποτελούσε τη βιτρίνα της πόλης. Ήταν η πρώτη που αντίκριζαν όσοι έφταναν ή αναχωρούσαν από το λιμάνι. Η Πλατεία Καραϊσκάκη ήταν κοντά στην βασιλική αποβάθρα, κοντά στο Ωρολόγιο και Δημαρχείο του Πειραιά και περίπου στο κέντρο του πειραϊκού λιμένα. Όλη αυτή η παράλια ζώνη αποτελούσε την πύλη εισόδου και εξόδου των ξένων βασιλέων και επισήμων στην Ελλάδα, αφού όλες οι μετακινήσεις τους γίνονταν μόνο με πλοία. Η μετονομασία, η τοποθέτηση ανδριάντα του ήρωα στο κέντρο και ο εξωραϊσμός της ήταν έργα του Θεόδωρου Ρετσίνα.

Η τελετή της μετονομασίας

Η τελετή των αποκαλυπτηρίων άρχιζε στις 15.30’ ώρα  της 7^ης Μαΐου 1895. Ο Δήμαρχος Πειραιά Θεόδωρος Ρετσίνας, μαζί με το Δημοτικό Συμβούλιο μετέβη στον σιδηροδρομικό σταθμό (τον μετέπειτα «Ηλεκτρικό») όπου υποδέχθηκε τον Βασιλιά Γεώργιο Α’ και την βασιλική οικογένεια, τον Πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη και τους υπόλοιπους επισήμους.

Φυσικά στο κέντρο του ενδιαφέροντος, βρισκόταν ο γιος του στρατάρχη της Ρούμελης, ο Σπύρος Καραϊσκάκης, ο οποίος προσήλθε στην εκδήλωση φορώντας την επίσημη στολή του στρατηγού και συνοδευόμενος από την κόρη του.

Όλοι μαζί βάδισαν εν πομπή, μέχρι την πλατεία, όπου έκατσαν σε μια ειδική ξύλινη εξέδρα που είχε στηθεί για την περίσταση, απέναντι από τον υπό αποκάλυψη ανδριάντα. Αυτός δεν ήταν ακόμα ορατός, καθώς ήταν σκεπασμένος με μια Ελληνική Σημαία.

Τα αποκαλυπτήρια της αμηχανίας

Ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’, προχώρησε στα αποκαλυπτήρια του αγάλματος, σύροντας τη σημαία και κάνοντας ορατό το φιλοτεχνημένο άγαλμα.

Η φιλαρμονική του Δήμου άρχισε να παιανίζει εμβατήριο που είχε συνθέσει ειδικά για την περίσταση ο αρχιμουσικός της Σπυρίδων Καίσαρης.

Και ενώ κλήθηκε ο ποιητής Γεώργιος Στρατήγης να απαγγείλει ποίημα αφιερωμένο στον ήρωα, θόρυβος μεγάλος επικρατούσε ανάμεσα στον κόσμο.

Βοή και ομιλίες τόσο δυνατές, ώστε η απαγγελία του Στατήγη έγινε πραγματικό βάσανο για τον ποιητή. Ο θόρυβος οφειλόταν στο γεγονός, ότι ο ανδριάντας του Γεωργίου Καραϊσκάκη, μικρά ομοιότητα φαίνεται ότι είχε προς τον ένδοξο στρατηλάτη.

Ο ανδριάντας που αναπαριστούσε κάποιον να απαγγέλει!

Η Βασίλισσα Όλγα, για να δικαιολογήσει την αμηχανία που επικράτησε, είπε ότι ίσως τον αναπαριστά τον Γ. Καραϊσκάκη σε μικρότερη ηλικία. Ωστόσο οι παριστάμενοι ήταν θορυβημένοι από την έλλειψη ομοιότητας με την πραγματική μορφή του ήρωα. Μιλούσαν μεταξύ τους, άλλοι γελούσαν ενώ κάποιοι δεν δίστασαν να διαμαρτυρηθούν και δυνατά με τον κίνδυνο να χαρακτηρισθούν ασεβείς,  λόγω της βασιλικής παρουσίας.

Ούτε  καν η στάση του σώματός του ελάχιστα προσέγγιζε τον ήρωα!

Η φουστανέλα ήταν τελείως παράταιρη. Η στάση των χεριών λανθασμένη, καθώς αντί να κρατούν σπαθί ή ντουφέκι, έστεκαν ανοιχτά, όπως ακριβώς τα κρατά ένας ρήτορας ή ένας ποιητής όταν απαγγέλει ποίημα.

Μια μπέρτα κάλυπτε τους ώμους του και έπεφτε μέχρι κάτω στα πόδια του. Η όλη στάση του τον έκαναν να μοιάζει περισσότερο με αρχαίο φιλόσοφο και λιγότερο με ήρωα της επανάστασης.

Ο γιος του Καραϊσκάκη κλήθηκε μετά το πέρας της εκδήλωσης να μετριάσει τις αντιδράσεις, κάνοντας δήλωση που λίγο ή πολύ έλεγε ότι ο ανδριάντας έμοιαζε πραγματικά με τον πατέρα του.

Όμως οι συζητήσεις και οι αντιδράσεις του κόσμου δεν σταματούσαν.

Παρατηρώντας κάποιος τη στάση του συγκεκριμένου “Καραϊσκάκη” του 1895, με το δεξί χέρι μπροστά και αριστερό πόδι σε θέση «ανάπαυσης», βρίσκει απόλυτη ομοιότητα με τον ανδριάντα του Λόρδου Βύρωνα που βρίσκεται στο Μεσολόγγι.

Είναι δηλαδή ορατή η «ποιητική» στάση.

Μια εκδοχή της ιστορίας

Σε μια εξήγηση που καταγράφηκε σε άρθρο της εφημερίδας «ΕΜΠΡΟΣ» του 1908, αναφέρθηκε ότι ο καλλιτέχνης Γεώργιος Φυτάλης είχε φιλοτεχνήσει κάποιον άλλο αγωνιστή. Ο γλύπτης όμως πέθανε και η χήρα Φυτάλη στην συνέχεια, καθώς γνώριζε τον Δήμαρχο Πειραιά, πώλησε το ανώνυμο γλυπτό, στο οποίο τέθηκε επιγραφή ότι ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης.

Από τα αποκαλυπτήρια και μετά, σε διάφορα άρθρα των εφημερίδων παρέλασαν πολλοί ήρωες της επανάστασης. Σε εκείνες τις «ασκήσεις» ομοιότητας, στις οποίες είχαν επιδοθεί μετά μανίας οι Πειραιώτες, άλλοι υποστήριζαν ότι επρόκειτο για τον Λόρδο Βύρωνα και άλλοι ανέφεραν διάφορους άλλους αγωνιστές.

Η μόδα φωτογράφισης με τον ανδριάντα που υποδυόταν τον Καραϊσκάκη.

Τα χρόνια περνούσαν, και η φήμη του συγκεκριμένου ανδριάντα εξαπλωνόταν περισσότερο στην Ελλάδα, για την παράξενη ανομοιότητα με τον ήρωα.

Περιηγητές και διερχόμενοι με πλοία από το λιμάνι του Πειραιά, δεν παρέλειπαν να κάνουν και μια στάση στην Πλατεία, για να βγάλουν φωτογραφίες. «Μα πώς κατάντησε ο κακομοίρης», έλεγαν κάποιοι χαμογελώντας.

Για αυτό και στις περισσότερες φωτογραφίες που συναντούμε μέχρι σήμερα, με φόντο το συγκεκριμένο άγαλμα, οι άνθρωποι γελούν, λες και απαθανατίζουν μια χαρούμενη στιγμή της ζωής τους.

Η υπεράσπιση του γλύπτη

Το έργο, ανέλαβε να υπερασπιστεί με μια επιστολή του ο γνωστός στην εποχή του γλύπτης Λάζαρος Φυτάλης. Ήταν ο αδελφός του Γεωργίου, που είχε φιλοτεχνήσει τον υποτιθέμενο Καραϊσκάκη.

Ο Λάζαρος Φυτάλης  απέστειλε στις 12 Μαΐου του 1895 μια επιστολή με την οποία έκανε γνωστό, ότι ο ανδριάντας φιλοτεχνήθηκε από τον αδελφό του το 1867, όταν ήταν καθηγητής της γλυπτικής στο Πολυτεχνείο.

Σκοπός του αδελφού ήταν αρχικά να στείλει τον ανδριάντα στην έκθεση του Παρισίου το 1895.

Την εποχή που ο αδελφός του ανέλαβε τη κατασκευή του ανδριάντα του Γ. Καραϊσκάκη, κλήθηκαν πολλοί συναγωνιστές του, που βρίσκονταν ακόμα εν ζωή για να τον περιγράψουν. Ανάμεσα στους προσκεκλημένους του Γεωργίου Φυτάλη προσήλθε και ο υιός του Γ. Καραϊσκάκη, ο Σπυρίδων που ήταν τότε υποστράτηγος.

Όλοι παραδέχονταν ότι είχε ομοιότητα με τον πατέρα του κι έτσι ο Γεώργιος Φυτάλης τον κάλεσε να προσέλθει στο εργαστήριό του για να μελετήσει τη φυσιογνωμία του. Τότε ο γιος του, προσέφερε στον Γεώργιο Φυτάλη τη μορφή του πατέρα του σε πίνακα ζωγραφικής.

Ο Γεώργιος Φυτάλης φιλοτέχνησε τον ανδριάντα, έχοντας στο μυαλό του να αναπαραστήσει τον Καραϊσκάκη την εποχή που ήταν νέος, δυνατός και υγιής.

Την εποχή όμως που εργαζόταν δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την εργασία του διότι τον πρόλαβε ο θάνατος. Τότε μεσολάβησε ο αδελφός του, επίσης γλύπτης, Λάζαρος Φυτάλης ο οποίος ολοκλήρωσε τη μορφή του, όταν πληροφορήθηκε την αγορά του ανδριάντα από τον Δήμο Πειραιώς.

Το τέλος του ανδριάντα

Ούτε όμως η επιστολή του Λάζαρου Φυτάλη, ήταν ικανή να σταματήσει το θόρυβο.

Τα βάσανα του ανδριάντα του υποτιθέμενου Καραϊσκάκη, τελείωσαν όταν καταστράφηκε από μια μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στην Πλατεία στις 4 Ιανουαρίου του 1929. Συνέβη βράδυ Παρασκευής και έμεινε για πάντα χαραγμένη στην ιστορία της πόλης. Ακόμα και τότε όμως, οι διαφωνίες για το ποιον τελικά αναπαριστούσε ουδέποτε σταμάτησαν.

Οι μαρμαρωμένοι ήρωες του Πειραιά

Το 1935 συναντούμε άρθρα ανάμεσα στα οποία και του ακαδημαϊκού και λογοτέχνη Παύλου Νιρβάνα (πραγματικό όνομα Πέτρος Αποστολίδης). Ο Νιρβάνας, σε ένα χρονογράφημά του με τίτλο «Οι μαρμαρωμένοι ήρωες του Πειραιά», αποκαλύπτει την ιστορία του ανδριάντα, επιβεβαιώνοντας στην ουσία τις φήμες που επικρατούσαν. Δηλαδή ότι ο ανδριάντας δεν προορίζονταν για τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, αλλά για κάποιον άλλον αγωνιστή. Η ύπαρξη γνωριμίας μέλους της οικογενείας Φυτάλη με τον Δήμαρχο Πειραιά Θεόδωρο Ρετσίνα, στάθηκε η αιτία να στηθεί ο ανδριάντας κάποιου αγνώστου στη θέση του πιο γνωστού ίσως ήρωα της επανάστασης!

Έτσι μη μας κάνει εντύπωση, αν σήμερα στα διάφορα επιστολικά δελτάρια (καρτ ποστάλ) ή σε φωτογραφίες εποχής εκείνη, συναντούμε διάφορους να απαθανατίζουν την παρουσία τους μπροστά από τον πρώτο ανδριάντα του Γ. Καραϊσκάκη χαμογελώντας διάπλατα. Ωστόσο είναι στα θετικά της εποχής, ότι έμεινε στη θέση του, παρά τις αντιδράσεις και δεν βανδαλίστηκε, ούτε υπήρξε απαίτηση να εξαφανισθεί ένα έργο τέχνης.