Δανάη Στρατηγοπούλου, το “αηδόνι του Αττίκ”. Η αντιστασιακή δράση, ο Νερούδα και η “πανοπλία του Αχιλλέα”

Όλοι τη γνώριζαν και τη φώναζαν με το μικρό της όνομα. Το ταλέντο της στο τραγούδι ήταν μοναδικό και έμεινε στην ιστορία ως “το αηδόνι του Αττίκ“, καθώς αναδείχθηκε μέσα από την περίφημη “Μάντρα” του. Άλλος χαρακτηρισμός που της αποδόθηκε ήταν “η πρωθιέρεια του ελαφρού τραγουδιού“.

Γνώρισε τον Χιλιανό ποιητή, Πάμπλο Νερούδα και μετέφρασε στα ελληνικά το πιο δημοφιλές έργο του, το “Γενικό Άσμα” (“Canto General“). “Έξι μήνες τον περίμενα να γυρίσει στη Χιλή. Ήταν πολύ γοητευτικός, σχεδόν ερωτικός!” έγραψε για τη γνωριμία της με τον νομπελίστα ποιητή.

Δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία και λαογραφία στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο και, εκτός από εκατοντάδες τραγούδια, έγραψε βιβλία και έκανε μεταφράσεις. Οι στίχοι του τραγουδιού “Τι ‘ναι αυτό που το λένε αγάπη“, το οποίο τραγούδησε η Σοφία Λόρεν στην ταινία “Το παιδί και το δελφίνι“ (1957), είναι δικοί της.

Την περίοδο της Κατοχής, ανέπτυξε έντονη αντιστασιακή δράση, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στις φυλακές Αβέρωφ. Ενταγμένη στο ΕΑΜ, έκρυβε συναγωνιστές της, οργάνωνε συσσίτια και τραγουδούσε στα νοσοκομεία.

Υπήρξε πολυταξιδεμένη, πολύγλωσση και δημιουργική, γνώρισε διάφορους λαούς και κουλτούρες, αλλά παρέμεινε “Ρωμιά στη σκέψη, στην εκδήλωση, στους πόθους“, όπως είχε γράψει ο Αλέκος Λιδωρίκης το 1943.

Ο λόγος για τη Δανάη Στρατηγοπούλου, μία από τις σπουδαιότερες Ελληνίδες μουσικούς, με διεθνή ακτινοβολία και προσφορά στον πολιτισμό. Όπου κι αν τραγούδησε, γνώρισε την αποθέωση και εισέπραξε το θαυμασμό.

“Έβγα Δανάη στη σκηνή/ με τη γλυκιά σου τη φωνή/ που τις καρδιές τυλίγει,/ με δυο τραγούδια σου απαλά/ αλλιώτικα η ζωή κυλά/ και άλλα νιώθει ρίγη…“, έλεγε ο θεατρικός συγγραφέας, Δημήτρης Γιαννουκάκης για τη Δανάη.

Ο εκδότης της “Καθημερινής“, Γεώργιος Βλάχος είχε πει κάποτε στον Χρήστο Χαιρόπουλο: “Κατά τη γνώμη μου, το ωραιότερο προϊόν του τόπου μας δεν είναι ούτε το λάδι ούτε ο καπνός ούτε η σταφίδα. Αλλά το ελαφρό λαϊκό τραγούδι που μια Δανάη το έκανε σημαία“.

Τα πρώτα χρόνια

Η Δανάη Στρατηγοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα στις 8 Φεβρουαρίου 1913. Ο παππούς της, Ιδομενέας Στρατηγόπουλος ήταν θεατρικός συγγραφέας και οι γονείς της αγαπούσαν τις τέχνες και τα γράμματα.

Όπως έλεγε η Δανάη στη βιογράφο της, Πόπη Μαγουλά-Γαϊτάνου, “μεγάλωσα σε ένα σπίτι που δεν ήταν σπίτι, αλλά ένα απερίγραπτο χαρτοβασίλειο. Βιβλία, χαρτιά, εφημερίδες και περιοδικά σχημάτιζαν μέσα στα δωμάτια πυραμίδες που θα τις ζήλευε ακόμα και ένας Φαραώ“.

Σε ηλικία τριών περίπου ετών, μετανάστευσε με τους γονείς της στη Γαλλία, αρχικά στη Μασσαλία και έπειτα στο Παρίσι. Από μικρή εκδήλωσε το ενδιαφέρον της για το διάβασμα και τη μουσική.

Επέστρεψε στην Αθήνα το 1923, την ίδια χρονιά που γεννήθηκε η μικρότερη αδελφή της, η φλαουτίστα και εθνομουσικολόγος, Μίρκα Στρατηγοπούλου. Γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο, με σκοπό να σπουδάσει οικονομικά και πολιτικές επιστήμες. Τελικά, την κέρδισε το τραγούδι και σπούδασε φωνητική και ορθοφωνία.

Η γνωριμία και η συνεργασία με τον Αττίκ

Η Δανάη Στρατηγοπούλου γνωρίστηκε με τον Αττίκ, κατά κόσμον Κλέωνα Τριανταφύλλου, στα τέλη του 1935. Στην αρχή, ο Αττίκ ήταν πολύ επιφυλακτικός με τη Δανάη, λέγοντάς της: “Εσύ είσαι άχρωμη, δεν μου γεμίζεις το μάτι. Τι θέλεις να μπλέξεις με το σανίδι;“.

Όταν, όμως, άκουσε τη φωνή της, άλλαξε γνώμη και την επέλεξε για μία περιοδεία του στην Αίγυπτο. Έκτοτε “γεννήθηκε” μία συνεργασία που άφησε εποχή στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού.

“Πήγα δημοσιογραφίσκη -κατά το παιδίσκη- και γύρισα επαγγελματίας τραγουδίστρια, γιατί εισέπραττα κάθε βράδυ κάποιο ποσό“, είχε πει σε συνέντευξή της.

Η Δανάη ερμήνευσε κομμάτια του Αττίκ, όπως το “Ζητάτε να σας πω“, το “Όταν σημάνει η ώρα” και τα “Μαραμένα τα γιούλια“. Ο ίδιος ο Αττίκ είχε αναφέρει: “Με κιθάρα να τα λέει η Δανάη και κάθε πέτρα να πονάει“.

Γνωρίστηκε με την Μαρίκα Κοτοπούλη, η οποία της δάνεισε ένα βραδινό φόρεμα, για να τραγουδήσει στη “Μάντρα“. Η ίδια η Δανάη είχε πει: “Αισθάνθηκα όπως ο Πάτροκλος στην πανοπλία του Αχιλλέα“.

Εκτός από τον Αττίκ, η Δανάη συνεργάστηκε με συνθέτες, όπως ο Μιχάλης Σουγιούλ, ο Τάκης Μωράκης και ο Μίμης Πλέσσας. Η φωνή της ήταν βελούδινη και συνέπαιρνε όλους όσοι την άκουγαν. Ο Χρήστος Χαιρόπουλος είχε αναφέρει το 1937:

“Έχει μια φωνή σαν την εμφάνισή της. Απαλή, γλυκιά, βελουδένια. Ευγενική, συγκρατημένη, ακολουθώντας απόλυτα τους νόμους της μουσικής αισθητικής. Όταν προχωρεί με την κιθάρα της για να σταθεί να τραγουδήσει, σας δίδει την εντύπωσιν μιας ιέρειας“.

Η αντιστασιακή δράση και η ζωή στη Χιλή

Στην Κατοχή, η Στρατηγοπούλου είχε το ψευδώνυμο “Ελένη Σοφιανοπούλου”. Έδωσε αγώνα, για να μεταφέρει πατριωτικά μηνύματα και να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορούσε όσους συμπατριώτες της κινδύνευαν.

Το “Άντε στο καλό κι η Παναγιά μαζί σου” ήταν το πολεμικό άσμα που τραγουδούσε εκείνη την περίοδο, ενώ μια φορά, όταν Ιταλοί αξιωματικοί τής ζήτησαν να τραγουδήσει ιταλικά τραγούδια, βρήκε τρόπο να το σκάσει από το κέντρο. Την ανυπακοή της την “πλήρωσε” με καταδίωξη και φυλάκιση.

“Ακόμα και στην Αντίσταση, που αντικειμενικά τα πράγματα ήταν άσχημα, εγώ ήμουνα στις επάλξεις, έζησα πολλές ευτυχίες. Στη σαρανταπεντάχρονη τραγουδιστική μου σταδιοδρομία, ποτέ άλλοτε δε θυμάμαι να τραγούδησα σε τόσο ενθουσιώδες κοινό όσο στην Κατοχή“, είχε δηλώσει η Δανάη Στρατηγοπούλου.

Το 1965, πήγε στη Χιλή, όπου παρέμεινε ως αυτοεξόριστη καθ’ όλη τη διάρκεια της Χούντας των Συνταγματαρχών. Εκεί ζούσε και εργαζόταν και η αδελφή της, Μίρκα. Η Δανάη σφυρηλάτησε μία δυνατή φιλία με τον Νερούδα και δεν έπαψε ποτέ να τον θαυμάζει:

“Ήταν απ’ όλα: ποιητής, αγωνιστής, πρεσβευτής, παραλίγο πρόεδρος, σοφός… Αγαπούσε πολύ την Ελλάδα και τον Ρίτσο και ήθελε να τον γνωρίσει“. Όσο για τη μετάφραση του “Canto General“, είχε δηλώσει ότι της πήρε τέσσερα χρόνια, για να την ολοκληρώσει.

Εκτός από το Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο, δίδαξε φωνητική και ορθοφωνία στο Ελληνικό Ωδείο, στο Ωδείο “Ορφείο Αθηνών” και στη Σχολή Χατζίσκου, μεταδίδοντας την τέχνη της σε μια ολόκληρη γενιά τραγουδιστών, όπως η Άντζελα Ζήλεια, η Μαριάννα Χατζοπούλου και ο Νάσος Πατέτσος. Μετέφρασε, μεταξύ άλλων, ελληνικά δημοτικά τραγούδια στα ισπανικά.

Το 1945, παντρεύτηκε τον δημοσιογράφο, Γιώργο Χαλκιαδάκη και μαζί του απέκτησε την κόρη της, Λήδα Χαλκιαδάκη, επίσης τραγουδοποιό και γνωστή για το ντουέτο “Λήδα & Σπύρος“, το οποίο δημιούργησε με τον Σπύρο Βλασσόπουλο τη δεκαετία του ’70.

Ο σύζυγός της έφυγε από τη ζωή το 1954, γεγονός που συντάραξε τη Στρατηγοπούλου: “Είχα κλάψει πολύ και είχε πάθει η φωνή μου“, είχε εξομολογηθεί στον δημοσιογράφο, Δημήτρη Γκιώνη.

Η αναγνώριση και το τέλος

Η Δανάη Στρατηγοπούλου αποσύρθηκε από το τραγούδι το 1981 και αφοσιώθηκε στο γράψιμο και τις μεταφράσεις. Η Ελλάδα και η Χιλή την τίμησαν δεόντως.

Έλαβε το Μετάλλιο της Πόλεως των Αθηνών, σε αναγνώριση της μεγάλης προσφοράς της στον ελληνικό πολιτισμό. Για την προσφορά της στον αγώνα εναντίον των Γερμανών και των Ιταλών, της απονεμήθηκε Μετάλλιο με Δίπλωμα από την Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης.

Τέλος, για την προσφορά της στον πολιτισμό της Χιλής και τη συνεισφορά της στη σύσφιξη των σχέσεων της χώρας με την Ελλάδα, τιμήθηκε από τη Δημοκρατία της Χιλής με το παράσημο Orden Libertador Bernardo O’ Higgins.

Το “αηδόνι του Αττίκ” έφυγε από τη ζωή πλήρες ημερών, στις 18 Ιανουαρίου 2009. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Γκιώνη, η Στρατηγοπούλου πέρασε τους τελευταίος έξι μήνες της ζωής της σε Μονάδα Φροντίδας Ηλικιωμένων παρά τη θέλησή της, με βάση ιδιόχειρα σημειώματα που έστελνε σε φίλους και γνωστούς της.

Όπως γράφει στο βιβλίο του “Ένας κι ένας… 46+1 άνθρωποι της τέχνης από κοντά“, “η κουβέντα μαζί της ήταν απόλαυση και πνευματικό κέρδος“.

Όταν ο Γκιώνης την ρώτησε τι μέτρησε περισσότερο στη ζωή της, η Δανάη του απάντησε: “Η έντιμη αντιμετώπιση όλων αυτών που φοβόμαστε“.

Ακούστε στο ακόλουθο βίντεο τα σημαντικότερα τραγούδια της Δανάης Στρατηγοπούλου:

Πηγές εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: WikimediamtxCommons και Youtube