Χειρουργική: Η επιστήμη που γεννήθηκε με πειράματα στα πεδία των μαχών. Οργανώθηκε από τους Ρωμαίους, εξελίχθηκε στην Αναγέννηση, αναδείχθηκε στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους

Στην εποχή του Ομήρου, το κρασί και το μέλι θεωρούνταν τα καλύτερα φάρμακα για τη θεραπεία των πολεμικών τραυμάτων.

Ο επικός ποιητής αναφέρει στην  Ιλιάδα, ότι οι Έλληνες τρομοκρατήθηκαν όταν μέσα στον πυρετό της μάχης τραυματίστηκε ο ιατρός Μαχάων γιατί… «άξιζε πολλές ζωές και δεν είχε το ταίρι του στο να βγάζει τα βέλη από τις πληγές και να τις βρέχει με σταγόνες από βάλσαμο».

Στις αγωνιστικές παλαίστρες οι Ασκληπιάδες έκαναν μαλάξεις, αποκαθιστούσαν εξαρθρώσεις, θλάσεις και κατάγματα και θεράπευαν τα τραύματα των αθλητών, ενώ ο Ιπποκράτης υποδείκνυε στους στρατιωτικούς χειρουργούς, ότι το σημαντικότερο έργο του είναι να βρει τα βέλη που είχαν μείνει στις σάρκες.

Αυτή τη γνώση πήραν οι Ρωμαίοι και ο Άουλος Κορνήλιος Κέλσος, που θεωρείται ο Κικέρων της Ιατρικής, συστηματοποίησε τις χειρουργικές πρακτικές.

Τον 2ο αιώνα μ. Χ, ο έτερος κορυφαίος Ρωμαίος γιατρός, ο Γαληνός, είχε πλούσιο «οπλοστάσιο» με λαβίδες, νυστέρια, καθετήρες και ψαλίδια από ορείχαλκο και λεπίδες από χάλυβα.

Την εποχή του Αδριανού κάθε λεγεώνα είχε τον δικό της γιατρό και μετέφερε υγειονομικό υλικό με επιδέσμους, φάρμακα και χειρουργικά εργαλεία. Σύμφωνα με τον Έλληνα ιστορικό Δίωνα τον Κάσσιο, ο αυτοκράτορας Τραϊανός περιποιούνταν τα τραύματα των στρατιωτών και έκοβε κομμάτια από τον χιτώνα του για τους δέσει τις πληγές, όταν τελείωναν οι επίδεσμοι.

Τα στρατιωτικά νοσοκομεία (βαλετουντινάρια), ήταν ουσιαστικά ένα συγκρότημα σκηνών μέσα στο κέντρο των στρατοπέδων, που στήνονταν στις εκστρατείες.

Οι Ρωμαίοι στρατιωτικοί γιατροί είχαν βαθμό αξιωματικού, δεν έφεραν οπλισμό και έπαιρναν μεγάλη αποζημίωση για την προσφορά τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι γιατροί του πολεμικού ναυτικού αποκαλούνταν «ντουμπλικάριοι» επειδή έπαιρναν διπλό μισθό.

Τον 7ο αιώνα ο Παύλος οι Αιγινίτης συνόψισε στο έργο του όλες τις μέχρι τότε γνωστές πρακτικές και μεθόδους της χειρουργικής. Από τότε έως την Αναγέννηση υπήρξε ελάχιστη έως μηδενική πρόοδος, αφού κατά τον Μεσαίωνα δεν σημειώθηκε καμία εξέλιξη.

Η ανατομία και οι ναπολεόντιοι πόλεμοι συνέβαλαν στην πρόοδο της χειρουργικής 

Η επανάσταση ήρθε ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης της ανατομίας, σε συνδυασμό με την ανάγκη να βρεθούν τρόποι θεραπείας για τα τραύματα που προκαλούσαν στους στρατιώτες τα νέα πυροβόλα όπλα, που χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά στη Γαλλία το 1414.

Ωστόσο, το πρώτο εγχειρίδιο χειρουργικής με οδηγίες για τη θεραπεία αυτών των τραυμάτων εκδόθηκε 90 χρόνια αργότερα από τον Μπρούνσβικ.

Ο καπουτσίνος μοναχός Τσεζάρε Μαγκάρι αντιλήφθηκε τις επιπτώσεις του ατμοσφαιρικού αέρα στα τραύματα και πρότεινε τη συχνή επίδεσή τους σε συνδυασμό τη χορήγηση φαρμάκων.

Έτσι όμως, παρεμποδίζονταν η φυσιολογική διαδικασία της επούλωσης. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ήταν η πρώτη φορά που κατεγράφη η επικίνδυνη δράση των μικροβίων.

Περισσότερες παρατηρήσεις για την αντιμετώπιση των επιδημιών στο στράτευμα έκανε ο Ναπολιτάνος γιατρός Αντόνιο Πόρτσιο το 1685, με πλήθος οδηγιών για τη δυσεντερία και τον εξανθηματικό τύφο.

Πάντως, είναι γεγονός ότι έως τον 18ο αιώνα οι χειρουργοί αντιμετωπίζονταν από τους στρατιώτες λίγο έως πολύ σαν κουρείς. Τα πράγματα ξεκαθάρισε ο Γάλλος Φρανσουά Ζιγκό, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, ο στρατιωτικός χειρουργός του Ναπολέοντα, Ζαν Ντομινίκ Λαρέ, ίδρυσε τα πρώτα κινητά χειρουργεία και έγραψε πολλά βιβλία με τις παρατηρήσεις από τα πειράματα που έκανε στα πεδία των μαχών.

Ο προσωπικός γιατρός του Βοναπάρτη, Ωγκύστ Νελατόν, εφηύρε έναν ειδικό καθετήρα για τραύματα, τον οποίο χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στον τραυματία Γαριβάλδη στη μάχη του Ασπρομόντε.

Τα δύο εκατομμύρια νεκρών Γάλλων στους ναπολεόντιους πολέμους και οι τεράστιες απώλειες των Άγγλων στον κριμαϊκό πόλεμο, οδήγησαν στην ανάγκη δημιουργίας ανεξάρτητης στρατιωτικής υγειονομικής υπηρεσίας.

Η συνθήκη της Γενεύης και το στρατιωτικό υγειονομικό

Οι ιταλικοί απελευθερωτικοί πόλεμοι το 1859 και οι ανθρώπινες τραγωδίες στη μάχη του Σολφερίνο ήταν η αφορμή για να συγκληθεί η Διεθνής Διάσκεψη της Γενεύης το 1864, μετά από πρόταση του Ελβετού φιλάνθρωπου Ερρίκου Ντυνάν.

Η σύμβαση που υπέγραψαν 14 χώρες, προέβλεπε ότι οι ασθενείς, οι τραυματίες και το υγειονομικό προσωπικό θεωρούνται ουδέτεροι από τους εμπόλεμους.

Στον γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870, η γερμανική στρατιωτική υπηρεσία λειτούργησε υποδειγματικά, παρέχοντας πολύτιμες χειρουργικές υπηρεσίες στα πεδία των μαχών.

Από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επιστρατεύθηκαν χιλιάδες γιατροί για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και συνέβαλλαν τα μέγιστα στη μείωση της θνησιμότητας των τραυματιών. Εξαιρετικά σημαντική ήταν και η συμβολή του Ερυθρού Σταυρού.

Η έγκαιρη μεταφορά των πληγωμένων στα ιατρεία και τα νοσοκομεία του μετώπου με τρένα, πλοία ή μεταγωγικά αεροπλάνα, περιόρισε δραστικά τις απώλειες.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στον αμερικανικό στρατό, οι επιδέξιες χειρουργικές επεμβάσεις στην πρώτη γραμμή του μετώπου, είχαν ως αποτέλεσμα να επιζήσει το 90% των τραυματιών και το 60% να επιστρέψει στη μάχη.

Το αποτέλεσμα δεν ήταν τυχαίο. Οι Αμερικανοί είχαν επιστρατεύσει 50 χιλιάδες γιατρούς και 90 χιλιάδες νοσοκόμους σε ένα σύνολο μισού εκατομμυρίου ανδρών και γυναικών, που αποτελούσαν το υγειονομικό προσωπικό του στρατού.

Η εμπειρία όλων αυτών των ανθρώπων μεταλαμπαδεύτηκε στα νοσοκομεία και συνέβαλλε τα μέγιστα στην πρόοδο της χειρουργικής, αλλά και της ψυχιατρικής, καθώς οι πληγές των στρατιωτών δεν ήταν ποτέ μόνο σωματικές.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Flickr

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Τα χειρουργικά εργαλεία στην Πομπηία δείχνουν ότι κάθε σπίτι είχε και ιατρείο! Από τι υλικά ήταν φτιαγμένες οι λαβίδες, τα νυστέρια και οι διαστολείς. Ποια ήταν τα πιο συνηθισμένα χειρουργεία