Χαρτοποιία Αιγίου, το εργοστάσιο σύμβολο της βιομηχανικής ανάπτυξης που ερήμωσε. Γιατί έβαλε λουκέτο (φωτο και βιντεο)

Κοντά στο λιμάνι του Αιγίου στέκει αγέρωχο, αλλά εμφανώς εγκαταλελειμμένο, το εργοστάσιο Χαρτοποιίας. Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά συγκροτήματα της χώρας τον 20ο αιώνα.

Έδωσε θέσεις εργασίας στους κατοίκους και συνέβαλε στην οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη του νομού Αχαΐας.

Περίπου τριάντα χρόνια μετά το οριστικό κλείσιμο της Χαρτοποιίας του Αιγίου, υπάρχουν ακόμη στο εσωτερικό του μηχανήματα, πεταμένα χαρτιά και αντικείμενα των εργαζομένων που δίνουν την εντύπωση ότι μπήκε λουκέτο μέσα σε μια νύχτα χωρίς να προλάβουν να το αδειάσουν.

“Είναι πόνος μεγάλος. Και εγώ και οι υπόλοιποι εργαζόμενοι δώσαμε τη ζωή μας εκεί μέσα. Μιλάμε για έναν ζωντανό οργανισμό” είπε στη “Μηχανή του Χρόνου”, ο 90χρονος σήμερα Σωτήρης Παναγόπουλος που εργάστηκε για 30 χρόνια στην Χαρτοποιία Αιγίου αρχικά ως αρχιλογιστής και έπειτα ως γενικός διευθυντής από το 1960 έως το 1985.

Δείτε εντυπωσιακά εναέρια πλάνα από το ερειπωμένο εργοστάσιο χαρτοποιίας στο Αίγιο στο παρακάτω βίντεο drone του συνεργάτη μας, Michael Miller:

Η ίδρυση

Το πρώτο εργοστάσιο παραγωγής χαρτιού ιδρύθηκε στο Φάληρο το 1877. Σταδιακά άνοιξαν ακόμη τρία μεγάλα εργοστάσια χαρτοποιίας στην Αθήνα, στο Αίγιο και στην Πάτρα. Η κατασκευή της Χαρτοποιίας Αιγίου ξεκίνησε το 1924. Το εργοστάσιο είχε σχεδιαστεί από Σουηδούς αρχιτέκτονες. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1927.

Η Χαρτοποιία του Αιγίου άρχισε να λειτουργεί μόνο με μία μηχανή και παρήγαγε χαρτόνι. Στη συνέχεια εφοδιάστηκε με άλλες δυο, μία για παραγωγή τυπογραφικού χαρτιού και άλλη μία για χαρτί περιτυλίγματος.

Αργότερα, το 1974 σε μια προσπάθεια ανάκαμψης της εταιρίας αγόρασαν και μια τέταρτη μηχανή τελευταίας τεχνολογίας, κυρίως για την παραγωγή χαρτιού γραφής και τυπογραφικό.

“Η τελευταία μηχανή μπορούσε να τυπώσει μόνη της πάνω από 40 τόνους χαρτιού το 24ωρο. Ήταν ετοιμοπόλεμη μέχρι την τελευταία στιγμή” μας διηγείται ο κ. Παναγόπουλος.

Μέχρι το 1930 ήταν περισσότερο μια περίοδος εξοικείωσης με τη νέα τεχνολογία. Οι Έλληνες εργάτες εκπαιδεύτηκαν από εξειδικευμένους Σουηδούς και Γερμανούς τεχνικούς υπό τη διεύθυνση του Φιλανδού Καρόλου Μάτταν.

Τα χρόνια της Κατοχής 

Την περίοδο της κατοχής το εργοστάσιο έκλεισε. “Το κλείσιμο ήταν και μια έμμεση πράξη αντίστασης των κατοίκων”, θυμάται ο κ. Παναγόπουλος, που τότε ήταν 10 ετών και οι μνήμες του από τον πόλεμο είναι ακόμα έντονες.

Σύμφωνα με τις διηγήσεις του, οι Γερμανοί επιχείρησαν να ανατινάξουν τις εγκαταστάσεις. Η βόμβα έπεσε στο θερμαστήριο, από όπου έβγαινε ο ατμός των μηχανών, αλλά δεν εξερράγη.

Άγγλοι στρατιώτες είδαν το περιστατικό και έτρεξαν να την βγάλουν και να την απομακρύνουν. Την μετέφεραν κοντά στο ποτάμι του Αιγίου, όπου και ανατινάχθηκε. Έτσι, η Χαρτοποιία σώθηκε από την καταστροφή, ενώ παράλληλα δεν τραυματίστηκε κανείς.

Το εργοστάσιο μετατράπηκε σε “αυτοκρατορία χαρτιού”

Από το 1930 έως και το 1960 θεωρείται η καλύτερη και πιο παραγωγική περίοδος του εργοστασίου. Το 1930 ιδρύθηκε και η Χαρτοβιομηχανία του Αιγίου στον ίδιο χώρο με την Χαρτοποιία. Αυτό σημαίνει ότι η διαδικασία παραγωγής χαρτιού και η μετέπειτα επεξεργασία του για τη δημιουργία διάφορων προϊόντων γινόταν στην πόλη της Αιγιαλείας, η οποία είχε μετατραπεί σε ένα από τους μεγαλύτερους οργανισμούς χαρτιού στην Ελλάδα.

Μέχρι τότε το χαρτί μεταφερόταν σε χαρτοβιομηχανίες της Ελλάδας, αλλά και του εξωτερικού για την παραγωγή προϊόντων, όπως τετράδια και φάκελοι.

Το εργοστάσιο έδωσε δουλειά σε τουλάχιστον 700 εργάτες. Οι εργαζόμενοι είχαν βρει ένα δικό τους σύστημα λειτουργίας. Όταν κάποιος απολυόταν, αντί να πάρει αποζημίωση ζητούσε να αντικατασταθεί με κάποιον φίλο ή συγγενή. “Τότε λέγαμε ότι άφηνε τη θέση του ως προίκα σε κάποιον άλλον”, θυμάται ο τελευταίος γενικός διευθυντής της Χαρτοποιίας Σωτήρης Παναγόπουλος.

Η διεύθυνση του εργοστασίου πέρασε από πολλά χέρια. Μόνο σε επτά χρόνια από το 1930 έως το 1937 άλλαξε έξι διευθυντές.

Ο καθένας έβαλε το “λιθαράκι” του για τη λειτουργία του βιομηχανικού κολοσσού. Τον Φιλανδό επιχειρηματία που είχε αναλάβει τη πρώτη διεύθυνση αντικατέστησε ο Σουηδός Ρέινχολτ Βέντελ, τον οποίον διαδέχτηκαν Έλληνες επιχειρηματίες, μεταξύ των οποίων ήταν ο Αλέκος Φιλιππόπουλος, ο Χρήστος Κουνινιώτης και ο Χαράλαμπος Ματιάτος.

Το Αίγιο είχε λιμάνι και σιδηρόδρομο

Το Αίγιο επιλέχθηκε γιατί είχε υπόγεια νερά, που χρειάζονταν στην παραγωγική διαδικασία. Παράλληλα, είχε λιμάνι και σιδηροδρομική σύνδεση, κάτι που διευκόλυνε την προμήθεια πρώτων υλών και καυσίμων. Φυσικά μπορούσαν με μεγάλη ευκολία  και ταχύτητα να διακινήσουν τα προϊόντα τους.

Η πρώτη ύλη έφτανε στο Αίγιο με πλοία από το εξωτερικό, κυρίως από τη Σουηδία, ενώ ένα μέρος προερχόταν από τη Δράμα. Εκτός από χαρτόμαζα, χρησιμοποιούσαν και παλιόχαρτα, τα οποία έπαιρναν από ρακοσυλλέκτες.

Ως καύσιμη ύλη χρησιμοποιούσαν λιγνίτη, που έφτανε στην περιοχή μέσω του σιδηροδρομικού σταθμού από τα Καλάβρυτα. Μέσω γεωτρήσεων κοντά στο εργοστάσιο εξασφάλιζαν το νερό που χρειάζονταν για τη λειτουργία των μηχανών. Με το νερό της περιοχής διέλυαν, επίσης, τη χαρτόμαζα, ώστε να μπορέσουν να την επεξεργαστούν και να τη μετατρέψουν σε χαρτί.

Η πτώση

Από το 1960 το εργοστάσιο οδηγήθηκε σταδιακά στην παρακμή. Ένας μεγάλος μέρος των μετοχών του πέρασε στην κυριότητα της οικογένειας Λαδόπουλου και της Χαρτοποιίας Ε.Γ. Λαδόπουλου Α.Ε. που βρισκόταν στην Πάτρα.

Το 1975 η εταιρία αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Η χρεoκοπία πλησίαζε. Δυο χρόνια αργότερα, τη διοίκηση των δυο Χαρτοποιιών ανέλαβε η Εθνική Τράπεζα.

Για περίπου μια δεκαετία συνέχισαν να λειτουργούν. Το 1984 η Χαρτοποιία Πάτρας κήρυξε πτώχευση, ενώ έναν χρόνο αργότερα έκλεισε και το εργοστάσιο του Αιγίου. Παρόλο που έγιναν προσπάθειες να ξανανοίξει η Χαρτοποιία Αιγίου, δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Το 1991 μπήκε επισήμως λουκέτο και έγινε οικονομική εκκαθάριση της περιουσίας.

Το Αίγιο θεωρείται ιδιαίτερα σεισμοπαθής περιοχή. Αλλεπάλληλοι σεισμοί κατέστρεψαν δεκάδες κτίρια, μεταξύ των οποίων και κτίσματα με μεγάλη ιστορική αξία, όπως ο Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Ωστόσο, το εργοστάσιο είχε γερά θεμέλια και κατάφερε να αντέξει, ακόμη και στον μεγάλο σεισμό που έπληξε το Αίγιο στις 15 Ιουνίου 1995 και προκάλεσε τον θάνατο 26 ανθρώπων.

Το κτίριο σώθηκε, αλλά εγκαταλείφθηκε. Παραμένει ανεκμετάλλευτο και ξεχασμένο, απομεινάρι μιας πάλαι ποτέ ένδοξης βιομηχανικής εποχής.

“Διαδημοτικόν έγκλημα είναι. Η Χαρτοποιία θα μπορούσε να δουλεύει ακόμα”, υποστήριξε ο κ. Παναγόπουλος.

 Το 1991 μπήκε επισήμως λουκέτο και έγινε εκκαθάριση της περιουσίας, παρά τις προσπάθειες διάσωσής του, καθώς δεν μπορούσε να αντέξει στον ανταγωνισμό από άλλες χώρες. Σύμφωνα με τους ειδικούς ο χώρος της Χαρτοποιίας Αιγίου μπορεί και πρέπει να αναδειχθεί σε μουσειακό χώρο αφού αποτελεί βιομηχανικό μνημείο για την ιστορία της περιοχής, καθώς και όλα τα αντικείμενα που βρίσκονται μέσα στο παλιό εργοστάσιο μπορούν να αξιοποιηθούν.

Το κτιριακό συγκρότημα έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού ΦΕΚ: 946/Δ/2022-12-06

Δείτε το ιστορικό εργοστάσιο Χαρτοποιίας στο Αίγιο και μέσα από το βίντεο drone του συνεργάτη μας n.p. production:

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Michael Miller

Πληροφορίες: Βακαλοπούλου Μ., Δανιήλ Μ., Λαμπρόπουλος Χ., Φασουράκης Η. (επιμ.), 2017, Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής (www.vidarchives.gr).