Το κυκλαδονήσι – αίνιγμα με το αρχαιότερο ναυτικό ιερό. Συνέντευξη με τον καθηγητή του Κέιμπριτζ Κόλιν Ρένφριου που προσπαθεί να λύσει το μυστήριο των σπασμένων ειδωλίων (βίντεο)

Το ακατοίκητο πλέον νησί της Κέρου έχει χαρακτηριστεί ως το αρχαιότερο νησιωτικό ιερό στον κόσμο, όπου πραγματοποιούνταν σύνθετες τελετουργίες. Οι ερευνητές σήμερα πιστεύουν ότι η απάντηση στο αρχαιολογικό αίνιγμα βρίσκεται σε μια γειτονική νησίδα που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νησιού.

Πριν από 4.500 χρόνια, η νησίδα ενωνόταν με μια λωρίδα στεριάς με την Κέρο. Ήταν το φυσικό λιμάνι του νησιού που έβλεπε στο βόρειο, νότιο και δυτικό Αιγαίο. Με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, το πέρασμα βυθίστηκε, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια ξεχωριστή νησίδα, που ονομάστηκε Δασκαλιό.

Το Δασκαλιό έχει προκαλέσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Έρευνες και ανασκαφές από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και το Ινστιτούτο Κύπρου έχουν φέρει στο φως υπολείμματα ενός ιδιαίτερου αρχαίου οικισμού.

Πανοραμική φωτογραφία του Δασκαλιού και της δυτικής πλευράς της Κέρου (αριστερά). Η περιοχή σύμφωνα με τον καθηγητή Ρένφριου υπήρξε “το αρχαιότερο ναυτικό ιερό στον κόσμο”. Οχυρώθηκε 1.000 χρόνια πριν από τις Μυκήνες.

“Δασκαλιό το νησί αίνιγμα” 

Αυτός είναι ο τίτλος του επιστημονικού αρχαιολογικού περιοδικού “World Archaeology” που αναφέρει ότι στη βραχονησίδα δημιουργήθηκε για πρώτη φορά ένας τύπος οικισμού που δεν υπήρχε πουθενά αλλού στην Ευρώπη. Το υπουργείο Πολιτισμού στέκεται στα ευρήματα της ανασκαφής ακι επισημαίνει  ότι η ύπαρξη τεράστιων εισόδων, λίθινων κλιμάκων και ενός πολύπλοκου συστήματος αποστραγγιστικών αγωγών που καλύπτουν όλο το νησί υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός εξειδικευμένου αρχιτέκτονα που εκτέλεσε ένα οικοδομικό πρόγραμμα το οποίο θα μπορούσε να συγκριθεί μόνο με εκείνο της Κνωσού στην Κρήτη κατά την ίδια περίοδο.

Η ύπαρξη τεράστιων εισόδων, λίθινων κλιμάκων και ενός πολύπλοκου συστήματος αποστραγγιστικών αγωγών που καλύπτουν όλο το νησί υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός εξειδικευμένου αρχιτέκτονα και σχέδιο οικοδόμησης όπως στην Κνωσό. Πηγή Υπ. Πολιτισμού

Η εισαγωγή μαρμάρου από τη Νάξο είναι μόνο μια ένδειξη των ναυτικών ικανοτήτων των κατοίκων του Δασκαλιού.

Επιπλέον, τα πολλά εργαλεία από οψιανό, ηφαιστειακό γυαλί εισηγμένο από τη Μήλο, επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι οι νησιώτες ήταν δεινοί ναυτικοί. Επίσης, όλα τα  όστρακα κεραμικής τα οποία βρέθηκαν  ήταν εισηγμένα, υποδεικνύοντας την ύπαρξη ενός τεράστιου θαλάσσιου δικτύου που εκτεινόταν όχι μόνο σ’ ολόκληρο το κυκλαδικό αρχιπέλαγος αλλά και πέραν αυτού. Αλλά ίσως το πιο αξιοσημείωτο απ’ όλα τα εισηγμένα υλικά ήταν η πρώτη ύλη για κατεργασία μετάλλων. Μεταξύ των πιο σημαντικών ευρημάτων που βρέθηκαν φέτος είναι οι εγκαταστάσεις για τη χύτευση χάλκινων τεχνουργημάτων, όπως πελέκεις, σμίλες και περόνες, καθώς και αιχμές δοράτων και εγχειρίδια. Ίχνη σκωρίας, τα οποία βρέθηκαν σε όστρακα κεραμικής σε πολλές περιοχές της θέσης, επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι μεταλλουργικές εργασίες λάμβαναν χώρα σε πολλά σημεία του οικισμού.

Ο Δρ. Michael Boyd, συν-διευθυντής της ανασκαφής, σημειώνει ότι ένα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά της θέσης αυτής ήταν το γεγονός ότι η μεταλλουργία φαίνεται να έπαιζε σημαντικό ρόλο καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής του οικισμού. Είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες δραστηριότητες στη θέση, η οποία παρατηρείται σ΄ όλες τις περιοχές που ανασκάφτηκαν. Μεταλλουργία σε τέτοια κλίμακα προϋποθέτει μια συνεχή προμήθεια πρώτων υλών από τις δυτικές Κυκλάδες ή από την Αττική, καθώς και κοινωνικές δομές που επιτρέπουν την εκμάθηση και διατήρηση των τεχνικών δεξιοτήτων. Αλλά το πιο σημαντικό ερώτημα, σύμφωνα με τον Δρ. Boyd, είναι το πού κατέληγε το τελικό προϊόν και υπό αυτή την έννοια θεωρεί πιθανόν ότι ο λόγος ύπαρξης των θαλάσσιων δικτύων όπου το Δασκαλιό αποτελούσε κεντρικό σημείο ήταν η ανταλλαγή μετάλλινων αντικειμένων, όπως λ.χ. τα εγχειρίδια.

Η λεηλασία των αρχαιοκαπήλων

Από τη δεκαετία του 50, η Κέρος λεηλατήθηκε συστηματικά από λαθρανασκαφείς, οι οποίοι άρπαξαν αναρίθμητες αρχαιότητες. Ανάμεσά τους ήταν πολλά μαρμάρινα ειδώλια, τα οποία αποτελούσαν κορυφαία δημιουργήματα γλυπτικής του Κυκλαδίτικου πολιτισμού. Πολλά κατέληξαν σε προσωπικές συλλογές, ενώ άλλα πωλήθηκαν σε μουσεία των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Αυστραλίας. Το μεγαλύτερο μέρος των κλεμμένων ειδωλίων της Κέρου κατέληξαν στην χήρα του καθηγητή Έρλενμαγιερ, που ήταν κάτοχος μιας πλούσιας συλλογής αρχαιοτήτων. Τη δεκαετία του ’90 η χήρα αποφάσισε να πουλήσει τη συλλογή από αρχαιότητες που είχε στην κατοχή της η οποία αποτελούταν από 110 θραύσματα του «θησαυρού της Κέρου». Μετά από πολλές δημοπρασίες, τα περισσότερα αρχαία της συλλογής μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Οι αρχαιολόγοι πληροφορήθηκαν για την αρπαγή του πλούτου της Κέρου. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και το Ινστιτούτο της Κύπρου οργάνωσε ανασκαφές για την επίλυση του μυστηρίου της Κέρου.

Η “Μηχανή του Χρόνου” συναντήθηκε με τον σερ Κόλιν Ρένφριου, έναν από τους πιο διακεκριμένους αρχαιολόγους και ερευνητές στον κόσμο, στο Κουφονήσι. Στο βάθος διακρίνεται η Κέρος και η νησίδα Δασκαλιό που έχει σχήμα πυραμίδας.

Το 1963 ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας πήγε στο νησί. Ο Ντούμας, καθώς και άλλοι αρχαιολόγοι όπως η Φωτεινή Ζαφειροπούλου και Κωνσταντίνος Τσάκος ανακάλυψαν επιπλέον μαρμάρινα θραύσματα ειδωλίων, έναν τάφος που περιείχε αγγεία και ένα ολόκληρο μαρμάρινο ειδώλιο.

Τα ευρήματα μαρτυρούσαν ότι η Κέρος αποτελούσε σημαντικό κέντρο μαρμαρογλυπτικής των Κυκλάδων κατά τη 3η χιλιετία π. Χ.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι στο νησί υπήρχε κατά την Πρωτοκυκλαδική εποχή λατρευτικό κέντρο παρόμοιας εμβέλειας με το Ιερό του Απόλλωνος στη Δήλο στα κλασικά χρόνια.

Σύμφωνα με τον καθηγητή του Κέιμπριτζ Κόλιν Ρένφριου τα ειδώλια έφτασαν στο νησί σπασμένα. Πιστεύει ότι όσοι προσέρχονταν στο ιερό κατέστρεφαν τα γλυπτά κατά τη διάρκεια κάποιας τελετής και τα εναπόθεταν εκεί.

Δασκαλιό, το νησί “πυραμίδα”

Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν δυο εργαστήρια με κατάλοιπα μετάλλων, αλλά και αντικείμενα όπως ένα μολύβδινο τσεκούρι. Αυτό που τους κέντρισε το ενδιαφέρον ήταν τα λίθινα σκαλοπάτια.

“Ο πληθυσμός στον οικισμό αυξανόταν αισθητά σε συγκεκριμένες περιόδους, πιθανότατα κατά τη διάρκεια γιορτών και τελετουργιών, όταν ο κόσμος ερχόταν για να προσφέρει λατρευτικά αντικείμενα. Αυτός ο κόσμος πιθανότατα έμενε αρκετές μέρες”, ανέφερε ο σερ Κόλιν Ρένφριου.

Σύμφωνα με τον Κόλιν Ρένφριου οι δημιουργοί τους κατέστρεφαν τα γλυπτά κατά τη διάρκεια κάποιας τελετουργίας, τα μετέφεραν από τις Κυκλάδες στην Κέρο και τα εναπόθεταν στο ακρωτήρι του Κάβου στην Κέρο, που αποτελούσε την περίοδο εκείνη ένα μεγάλο ιερό.

Στο Δασκαλιό βρέθηκαν επίσης, ίχνη μεταλλουργίας. Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν δυο εργαστήρια με κατάλοιπα μετάλλων, αλλά και αντικείμενα όπως ένα μολύβδινο τσεκούρι, ένα καλούπι για χάλκινα μαχαίρια και κεραμικά θραύσματα που προέρχονταν από τον εξοπλισμό των εργατών. Αργότερα, βρέθηκε και ένας πήλινος φούρνος. Δραστηριότητες όπως η τήξη των μετάλλων και η χύτευση δείχνουν ότι οι κάτοικοι του Δασκαλιού ήταν έμπειροι μεταλλουργοί.

Σύμφωνα με τον συνδιευθυντή των ανασκαφών Μάικλ Μπόιντ από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, στο Δασκαλιό εξελισσόταν η τέχνη της μεταλλουργίας σε μια εποχή που δεν υπήρχαν αρκετές δεξιότητες και οι πρώτες ύλες ήταν περιορισμένες. Τα ευρήματα της βραχονησίδας συνδέθηκαν με τις απαρχές της αστικοποίησης.

Δείτε το βίντεο της Μηχανής του Χρόνου, στο οποίο ο καθηγητής Κόλιν Ρένφριου μιλά για τον θησαυρό της Κέρου και το Δασκαλιό:

Διαβάστε επίσης στην ΜτΧ: Ο θησαυρός της Κέρου και η μεγάλη λεηλασία των αρχαιοκαπήλων στο ιερό νησί των Κυκλάδων στα Κουφονήσια. Πως άρπαξαν τα περίφημα μαρμάρινα ειδώλια, τα οποία αργότερα εντοπίστηκαν σε μουσεία του εξωτερικού και επώνυμες ιδιωτικές συλλογές