Αυτοψία στα μεγάλα καταφύγια του 40. Πόσους χωρούσε ο Λυκαβηττός και τα “γερμανικά” οχυρά του Πειραιά (φωτο)

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα καταφύγια διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην προστασία των Ελλήνων από εναέριες επιθέσεις. 

Το 1940 με τον Αναγκαστικό Νόμο για την παθητική αεράμυνα, μια από τις προτεραιότητες της κυβέρνησης ήταν η ολοκλήρωση παλιών καταφυγίων και ορυγμάτων, αλλά και η κατασκευή νέων. Αν και υπήρχαν καταφύγια σε όλη την Ελλάδα, τα περισσότερα εντοπίζονται σε Αθήνα και Πειραιά.

Κάποιες από αυτές ήταν ιδιαίτερα ασφαλείς κατασκευές, ειδικά στον Πειραιά που αποτελούσε βιομηχανική περιοχή και επομένως  ήταν σημαντικός στόχος σε μια αεροπορική επιδρομή.

«Το καθεστώς Μεταξά μέσω αναγκαστικού νόμου απαγόρευε να χτιστεί οποιοδήποτε νέο κτίριο στην Αθήνα από τρεις ορόφους και πάνω, εάν πρώτα δεν έχει δημιουργήσει κατάλληλο καταφύγιο», ανέφερε στη Μηχανή του Χρόνου ο συγγραφέας και ερευνητής Κωνσταντίνος Κυρίμης.

Ένα από τα μεγαλύτερα καταφύγια του Πειραιά είναι αυτό κάτω από το σημερινό μεγάλο ΚΕΠ, δίπλα στην Αγία Τριάδα. Παλαιότερα, στη θέση αυτή, υπήρχε ιδιωτική πολυώροφη κατοικία που αγοράστηκε από την Εμπορική Τράπεζα.

Στην ουσία πρόκειται για σύμπλεγμα καταφυγίων και μπορούσαν να χωρέσουν 100 άτομα.

Η ειρωνεία είναι ότι το έργο κατασκευάστηκε με γερμανικές προδιαγραφές και οι πόρτες έχουν ταμπέλες που γράφουν Siemens!  Λίγο καιρό αργότερα ήχησαν οι σειρήνες του πολέμου όταν οι γερμανοί εισέβαλλαν στην Ελλάδα.

Η στρατιωτική σχολή Ναυτικών δοκίμων στον Πειραιά, διέθετε ένα εντυπωσιακό καταφύγιο, με στρατιωτικές προδιαγραφές. Το μισό είναι πέτρινο και το υπόλοιπο έχει επενδυθεί με οπλισμένο σκυρόδεμα. Ένδειξη ότι ο πόλεμος πρόλαβε το κατασκευαστικό έργο στην μέση.

Υπήρχε υδατοδεξαμενή και ειδική εγκατάσταση για φιλτράρισμα του αέρα, ακόμα και για χημικό πόλεμο. Όσοι κατέφευγαν εκεί μπορούσαν να παραμείνουν αρκετές μέρες μαζί με τα εφόδια τους.

Η κατασκευή αναπτύχθηκε κάτω από έναν τεράστιο βράχο που διανοίχτηκε και προστέθηκε εσωτερικά μπετόν. Το καταφύγιο εξωτερικά ήταν καλυμμένο με χώμα. Οι δύο είσοδοι – έξοδοι έκλειναν με θωρακισμένες πόρτες.

Ένα άγνωστο στο ευρύ κοινό καταφύγιο βρίσκεται στο λόφο του Βώκου στον Πειραιά, που θεωρείται αρκετά ευρηματικό, καθώς στο ίδιο σημείο αναγέρθηκε εκκλησία.

Μέχρι το καλοκαίρι του 1940, υπολογίζεται ότι μόνο στην Αθήνα κατασκευάστηκαν περίπου 400 δημόσια καταφύγια, ενώ διανοίχθηκαν και ενισχύθηκαν προϋπάρχουσες υπόγειες στοές και σήραγγες.

Ο Λυκαβηττός

Το 1936, άρχισε η κατασκευή ενός από τα μεγαλύτερα τεχνητά καταφύγια στον βράχο του Λυκαβηττού. Ήταν «σπηλαιοειδές», ανθεκτικό και είχε βάθος 100 μέτρων μέσα στον βράχο. Ήταν εξοπλισμένο με αγωγούς εξαερισμού, δεξαμενές νερού και ηλεκτροδότηση.

Εκεί, εγκαταστάθηκε το Κέντρο Πληροφοριών και Συναγερμού. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για στρατιωτική βάση, καθώς πριν από τον πόλεμο δημιουργήθηκαν θέσεις για πολυβόλα λαξευμένες στο βράχο, από τις οποίες διακρινόταν μόνο η μία.

Η μεγάλη κεντρική αίθουσα του καταφυγίου Λυκαβηττού είχε χωρητικότητα περίπου 100 ατόμων

«Οι ένοπλες δυνάμεις με τα κατάλληλα μέσα επιτάξαν ένα μέρος του καταφυγίου για να στεγάσουν σημαντικές στρατιωτικές υποδομές άρα ήταν ουσιαστικά το ισχυρότερο καταφύγιο της Αθήνας δεδομένο ότι βρισκόταν στο δεύτερο υπόγειο», ανέφερε στη ΜτΧ ο Κωνσταντίνος Κυρίμης.

Λίγο πριν από την έναρξη του ελληνοιταλικού πολέμου, η παθητική αεράμυνα ήταν έτοιμη να γίνει πράξη και οι παραθαλάσσιες περιοχές είχαν οχυρωθεί με αποτελεσματικό τρόπο, όπως ο Πειραιάς που τα ναυτικά οχυρά του και η ναρκοθέτηση του λιμανιού δημιούργησαν μία άμυνα απροσπέλαστη από θαλάσσης.

Το κείμενο αποτελεί τμήμα της μεγάλης έρευνας της Μηχανής του Χρόνου για την εκπομπή «Τα καταφύγια και η εκπαίδευση των αμάχων». Δείτε το τρέιλερ εδώ.