Αυτά είναι τα πρώτα χαρτονομίσματα της Ελλάδας. Οι πολίτες τα περιφρόνησαν αλλά σήμερα αξίζουν μια περιουσία

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Όπως πολλά άλλα, έτσι και η έκδοση χαρτονομισμάτων είναι μία καινοτομία που έφερε στην Ελλάδα ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας. Τα χαρτονομίσματα αυτά εκδόθηκαν στην Αίγινα το 1831, όπου από το 1829 κόβονταν και νομίσματα. Η βασική νομισματική μονάδα στην Ελλάδα τότε ήταν ο «Φοίνιξ» και τα πρώτα ελληνικά χαρτονομίσματα ήταν αξίας 5, 10, 50, και 100 «Φοινίκων». Δεν κέρδισαν την εμπιστοσύνη των Ελλήνων αλλά σήμερα συγκαταλέγονται στα σπανιότερα συλλεκτικά χαρτονομίσματα στον κόσμο.

“Χάρτινο χρήμα”

Αν και τα πρώτα ελληνικά χαρτονομίσματα είχαν την εγγύηση του κράτους, δεν κατάφεραν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των Ελλήνων. Ποτέ πριν δεν είχαν χρησιμοποιήσει αυτό το είδος χρήματος, που δεν είχε καμία εσωτερική αξία. Όπως ήταν φυσικό, όλοι επέλεγαν να πληρώνονται με «αληθινό χρήμα», δηλαδή με νομίσματα, κατά προτίμηση από πολύτιμα μέταλλα.

Παρά ταύτα, γνωρίζουμε ότι υπήρξε περιορισμένη κυκλοφορία των πρώτων ελληνικών χαρτονομισμάτων για μερικούς μήνες, το καλοκαίρι και φθινόπωρο του 1831. Τότε το κράτος έκανε πληρωμές εκτός από νομίσματα και με αυτά τα χαρτονομίσματα.

Όσοι είχαν συνδιαλλαγές με το δημόσιο αναγκαστικά τα αποδέχονταν. Το πρόβλημα γι’ αυτούς ήταν πως θα τα διέθεταν μετά στην αγορά.

Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστριας στις 27 Σεπτεμβρίου 1831, και το χάος που ενέσκηψε σχεδόν αμέσως μετά, είχαν σαν αποτέλεσμα να σταματήσουν αυτές οι πληρωμές. Έτσι εξηγείται και γιατί δεν υπήρξαν και άλλες εκδόσεις χαρτονομισμάτων μετά την 1^η Ιουλίου 1831.

Ο “Φοίνιξ”

Όταν το 1829 κόπηκαν στην Αίγινα τα πρώτα νεοελληνικά νομίσματα υπό τον Κυβερνήτη Ιωάννη  Καποδίστρια δεν προβλεπόταν και η έκδοση χαρτονομισμάτων. Η μεγαλύτερη νομισματική μονάδα ήταν ο “Φοίνιξ” που ήταν και το μόνο νόμισμα που κόπηκε σε πολύτιμο μέταλλο (ασήμι).

Ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε αποφασίσει να κόψει και μεγαλύτερες αξίες σε χρυσό. Όμως, αυτό δεν έγινε εξαιτίας της έλλειψης πολύτιμου μετάλλου στο κρατικό ταμείο.

Ακόμη και ο «Φοίνιξ» είχε περιορισμένη κυκλοφορία αφού κόπηκε σε μικρή ποσότητα. Επιπλέον, η εσωτερική του αξία ήταν υψηλότερη από την ονομαστική. Σύντομα και οι «φοίνικες» που είχαν τεθεί σε κυκλοφορία είχαν αρχίσει να αποθησαυρίζονται και έτσι να αποσύρονται από τη νομισματική κυκλοφορία.

Οι σημαντικές συναλλαγές στην Ελλάδα γίνονταν με ξένα χρυσά και ασημένια νομίσματα ενώ οι καθημερινές με τα ελληνικά χάλκινα λεπτά, υποδιαιρέσεις του «φοίνικα».

Δείτε εδώ: Τα πρώτα νεοελληνικά νομίσματα κόπηκαν στην Αίγινα (mixanitouxronou.gr)

Τα πρώτα ελληνικά χαρτονομίσματα

Ο Καποδίστριας αποφάσισε να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα με την έκδοση χαρτονομισμάτων που θα κυκλοφορούσαν στη θέση των ξένων νομισμάτων από πολύτιμο μέταλλο.

Πρόκειται για μία καινοτομία που εισήχθη στην Ευρώπη στα τέλη του 17^ο αιώνα από την Κίνα, όπου η χρήση χρημάτων σε χαρτί είχε ξεκινήσει μια χιλιετία πριν. Έτσι, όταν η Ελλάδα απελευθερώθηκε, τα χαρτονομίσματα ήδη κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη για πάνω από ένα αιώνα. Όμως, μέχρι τότε, η οθωμανική αυτοκρατορία δεν είχε εκδώσει χαρτονομίσματα και οι υπόδουλοι Έλληνες δεν τα γνώριζαν.

Το 1831 η Ελλάδα έγινε η πρώτη χώρα στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο που εξέδωσε χαρτονομίσματα.

Αυτό έγινε με το Ψήφισμα ΚΖ´ της 17ης Ιουνίου 1831 του “Πανελληνίου”, δηλαδή της κυβέρνησης. Το σχετικό ψήφισμα προέβλεπε πως οι χρηματικές συναλλαγές θα διεκπεραιώνονταν κατά το 1/3 με τα πρώτα ελληνικά χαρτονομίσματα και 2/3 με νομίσματα.

Στο νομισματοκοπείο της Αίγινας

Αν και είχε εγκριθεί η έκδοση ενός εκατομμυρίου «φοινίκων» σε χαρτονομίσματα, τελικά μόνο μισό εκατομμύριο τέθηκε σε κυκλοφορία το 1831. Ο Καποδίστριας είχε ζητήσει να εκδοθούν 3.000.000 «φοίνικες» σε χαρτονόμισμα, κάτι που όμως αποδείχτηκε υπερβολικό.

Τα πρώτα ελληνικά χαρτονομίσματα εκτυπώθηκαν στο νομισματοκοπείο της Αίγινας με ημερομηνίες εκδόσεων 30 Ιουνίου και 1 Ιουλίου 1831.

Πιο συγκεκριμένα, έχουμε δύο εκδόσεις του χαρτονομίσματος των 5 Φοινίκων που φέρουν μία από τις δύο ημερομηνίες. Αντίθετα, οι 10, 50, και 100 Φοίνικες εκδόθηκαν την 30^η Ιουνίου 1831. Οι 5 και 10 Φοίνικες είχαν ερυθρό χρώμα, ενώ τα μεγαλύτερης αξίας, 50 και 100 Φοίνικες, κυανό χρώμα.

Κοινά και σπάνια χαρτονομίσματα

Αν και δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των χαρτονομισμάτων που εκδόθηκαν για κάθε αξία, το γεγονός ότι το χαρτονόμισμα των 5 Φοινίκων εκδόθηκε με δύο διαφορετικές ημερομηνίες δείχνει ότι ήταν το πιο κοινό. Είναι άλλωστε και αναμενόμενο διότι ήταν το χαρτονόμισμα με την μικρότερη αξία, που σημαίνει ότι θα είχε την ευρύτερη κυκλοφορία, όπως σήμερα έχουμε τα 5 ευρώ!

Στον αντίποδα, οι 100 Φοίνικες θα πρέπει να είχαν τα λιγότερα χαρτονομίσματα. Αντιπροσώπευαν μία τεράστια αξία. Εκείνη την εποχή το μεροκάματο ενός ανειδίκευτου εργάτη ήταν περίπου 50-60 λεπτά. Αυτό σημαίνει ότι το χαρτονόμισμα των 100 Φοινίκων ήταν οι αποδοχές του για πάνω από έξι μήνες!

Οι τύποι τους

Τα χαρτονομίσματα είναι τυπωμένα μόνο στη μία πλευρά όπου φέρουν την επισήμανση: Ἐκδίδεται τό παρόν κατά το ΚΖ´ Ἀριθ. 3851 ψήφισμα τῆς Κυβερνήσεως, το οποίον εἴναι δεκτόν ἀντί χρημάτων, κατά τόν προσδιορισμόν τού αυτού ψηφίσματος. Κάτω έχουν Ἐν Αἰγίνει τῆ α´. Ιουλίου 1831. Ἠ ἐπί τῆς Ἐθνικής Τραπέζης Ἐπιτροπή με υπογραφή και σφραγίδα μελών της επιτροπής.

Επιπλέον, όλα τα χαρτονομίσματα έφεραν χειρόγραφα και τον αριθμό κυκλοφορίας τους.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η «Εθνική Τράπεζα» που αναφέρεται στα χαρτονομίσματα δεν είναι η γνωστή μας τράπεζα που ιδρύθηκε μία δεκαετία αργότερα από τον Γεώργιο Σταύρου. Είναι η “Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα”, η πρώτη τράπεζα που ιδρύθηκε στην Ελλάδα από τον Ιωάννη Καποδίστρια το 1828. Και σε αυτή, πρώτος διοικητής διετέλεσε ο Γεώργιος Σταύρος.

Η “Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα” ανέλαβε τα πρακτικά ζητήματα της έκδοσης, ελέγχου και κυκλοφορίας των χαρτονομισμάτων.

Θα πρέπει, ωστόσο. να επισημάνουμε ότι στην πραγματικότητα, τα πρώτα ελληνικά χαρτονομίσματα είναι παραγωγής του ίδιου του κράτους που εγγυούνταν για την αξία τους. Αυτό άλλωστε επισημαίνεται και πάνω στα ίδια τα χαρτονομίσματα.

Για λόγους ασφαλείας, αλλά και επιβεβαίωσης της αυθεντικότητας του κάθε χαρτονομίσματος, εκτός από τη σφραγίδα και υπογραφή μελών της επιτροπής στην κυρίως πλευρά τους, στην πίσω πλευρά που ήταν κενή, ο κυβερνητικός ελεγκτής έγραφε την αξία και τον αριθμό κυκλοφορίας του χαρτονομίσματος και έβαζε από κάτω την υπογραφή του.

Εξαιρετικά σπάνια

Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, οι «χάρτινοι φοίνικες» έγιναν ουσιαστικά άχρηστα χαρτιά, που δεν είχαν πια καμία αποδοχή από τους συναλλασσόμενους.

Τον Ιανουάριο του 1833 όταν έφθασε ο Όθωνας στην Ελλάδα, η Αντιβασιλεία αντικατέστησε το νομισματικό σύστημα του «φοίνικα» από τη δραχμή. Το 1841 με την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας ξεκίνησε και πάλι η έκδοση χαρτονομισμάτων στην Ελλάδα από την τράπεζα αυτή. Αργότερα και άλλες ελληνικές τράπεζες εξέδωσαν χαρτονομίσματα.

Σήμερα, τα πρώτα ελληνικά χαρτονομίσματα με άξια σε “φοίνικες” συγκαταλέγονται στα σπανιότερα στον κόσμο. Μία από τις ελάχιστες συλλογές που διαθέτει ολόκληρη τη σειρά από τους 5 μέχρι και τους 100 “Φοίνικες” είναι η νομισματική συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδας.