Αξιωματικός της αστυνομίας κλωτσά νεαρό διαδηλωτή. Η υπέρμετρη αστυνομική βία του ’50 και του ’60 που καθιέρωσε τον όρο “μπάτσος”

Σήμερα αυτή η εικόνα θα αποτελούσε ντοκουμέντο για να ξεκινήσει έρευνα και ο συγκεκριμένος αστυνομικός να κληθεί σε απολογία για την συμπεριφορά του. Τη δεκαετία του ’50 και του ’60 η αλόγιστη βία ήταν μάλλον κάτι συνηθισμένο και μέρος της καθημερινότητας.

Η καταστολή των συλλαλητηρίων γινόταν με συνοπτικές αποφάσεις και κατά βάση περίσσευε η βία. Μάλιστα, η Αστυνομική Διεύθυνση εξέδιδε ανακοινώσεις και διευκρίνιζε στους διαδηλωτές ότι αν κατέβαιναν σε πορείες “θα διαλύονταν βιαίως”. Ο χειμώνας του ’57 αποτέλεσε μία από τις περιόδους που το φαινόμενο της αστυνομικής βίας γνώρισε πρωτοφανή έξαρση.

Κυπριακό και διαδηλώσεις

14 Φεβρουαρίου 1957. Όλη η Ελλάδα βρίσκεται σε αναβρασμό. Πρωταγωνιστές των διαδηλώσεων είναι οι φοιτητές που βγαίνουν μαζικά στους δρόμους. Παρότι το Κυπριακό για το οποίο εξεγείρονται είναι εθνικό ζήτημα, απέναντί τους συναντούν και πάλι την αστυνομική βία.

Εκείνες τις μέρες, το Κυπριακό ζήτημα θα τίθετο προς συζήτηση στον ΟΗΕ. Έλληνες και Ελληνοκύπριοι απαιτούσαν την Ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα, ενώ διαμαρτύρονταν έντονα για την βρετανική σκληρότητα και την θανατική ποινή των αγωνιστών στις αγχόνες της Λευκωσίας.

“Ένας λαός 400.000 ζητεί την ελευθερία του και αγωνίζεται δια αυτή με όλα τα εις την διάθεσίν του πενιχρά μέσα”, έγραφε το ρεπορτάζ της “Ελευθερίας” συνοδευόμενο από μία φωτογραφία ενός νεαρού Κύπριου που επιτίθετο με πέτρες εναντίον Βρετανών στρατιωτικών.

Πλέον ο αγώνας είχε εξαπλωθεί και στην Ελλάδα. Η “Πανελλήνιος Επιτροπή Αυτοδιαθέσεως Κύπρου” εξέδωσε διάγγελμα για σιωπηρή διαμαρτυρία του ελληνισμού την 14η του Φλεβάρη.

Στις 12 το μεσημέρι ήχησαν οι καμπάνες των εκκλησιών σε όλη την χώρα, σημαίνοντας την παύση κάθε εργασίας. Για μία ώρα έκλεισαν όλα τα καταστήματα, τα εργοστάσια σταμάτησαν την παραγωγή και τα μέσα μεταφοράς ακινητοποιήθηκαν. Η φωτογραφία της ερημωμένης Ερμού έκανε το γύρο του κόσμου.

Την ίδια μέρα, πραγματοποιήθηκαν διαμαρτυρίες από Έλληνες της διασποράς σε πολλά μέρη του κόσμου.

Φοιτητική διαδήλωση

Περί τη 1 το μεσημέρι η σιωπηρή διαδήλωση στην Αθήνα έληξε. Τότε πήραν τα “ηνία” οι φοιτητές. Κάλεσαν τους Έλληνες πολίτες να βγουν στους δρόμους και να διαδηλώσουν ηχηρά. Μέσα σε λίγα λεπτά, η πλατεία Ομονοίας, η Σταδίου και η Πανεπιστημίου είχε πλημμυρίσει από νεαρούς διαδηλωτές.

Η νεκρική σιγή της προηγούμενης ώρας έδωσε τη θέση της σε ζητωκραυγές και συνθήματα υπέρ των αγωνιζόμενων Κυπρίων.

Οι αστυνομικές δυνάμεις επιχείρησαν να διαλύσουν τους συγκεντρωμένους. Οι φοιτητές όμως δεν πτοήθηκαν και κάλεσαν συλλαλητήριο και την επομένη. Η Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών ανακοίνωσε ότι η συγκέντρωσή τους “δεν ετέθη υπό την έγκριση της Κυβερνήσεως και επομένως δεν θα επιτραπή”.

Εάν δε, συγκροτηθή διαδήλωσις, αυτή θα διαλυθή βιαίως.

Κατέληγε η ανακοίνωση.

Παρόλα αυτά, στις 15 Φεβρουαρίου, οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν στα Προπύλαια. Οι αστυνομικοί ήταν προετοιμασμένοι. Όταν το πλήθος άρχισε να συσπειρώνεται, εκπλήρωσαν το τελευταίο σκέλος της ανακοίνωσης. Άρχισαν να κυνηγούν τους φοιτητές και να χτυπούν όποιον δε συμμορφωνόταν.

“Του κλώτσου και του μπάτσου”

Η αρχική φωτογραφία είναι μία από τις χαρακτηριστικότερες όσων κυκλοφόρησαν τις ημέρες εκείνες στις εφημερίδες. Επειδή οι διαδηλώσεις δεν σταμάτησαν στις 15 Φεβρουαρίου, το “κυνηγητό” συνεχίστηκε και τις εβδομάδες που ακολούθησαν. Η αστυνομία βρισκόταν σε διαρκή και αυστηρή επιφυλακή σε όλα τα σημεία – κλειδιά της πρωτεύουσας.

Στις 21 Φεβρουαρίου, το ρεπορτάζ του “Βήματος” ανέφερε ότι διαλύθηκαν τρεις συγκεντρώσεις μαθητών και σπουδαστών χωρίς να γίνει χρήση γκλομπ και δακρυγόνων. Συνελήφθησαν όμως τουλάχιστον 6 άτομα. Η “Ακρόπολις” από την άλλη, δημοσίευσε μία φωτογραφία διαδηλωτών στο Πανεπιστήμιο να τρέπονται σε φυγή καταδιωκόμενοι από αστυνομικούς.

Πολλοί ήταν οι πολίτες που κατήγγειλαν την υπέρμετρη αστυνομική βία εις βάρος των διαδηλωτών. Ήδη από εκείνη την εποχή, ο όρος “μπάτσος” είχε αρχίσει να καθιερώνεται στην ελληνική αργκό. Ετυμολογικά προέρχεται από την ηχομιμητική λέξη “μπάτσα” -από το “μπατς” που είναι ο ήχος του χαστουκιού.

Στην κοινωνία του ’50 και του ’60, η χρήση βίας ήταν γενικευμένος τρόπος καταστολής και συμμόρφωσης, ενώ οι απλοί πολίτες δεν είχαν τη δύναμη και τα μέσα να καταγγείλουν τα όργανα της τάξης.

Με τα χρόνια, τα πράγματα άλλαξαν προς το καλύτερο. Σε αυτό ρόλο έπαιξε η εκπαίδευση των αστυνομικών και η κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων. Ο όρος “μπάτσος” όμως παρέμεινε, αφού δεν εξαλείφθηκε η άσκοπη βία και η κατάχρηση εξουσίας.

Αρχική φωτογραφία: Αρχείο συλλέκτη Θεόδωρου Μεταλληνού

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Επιτρέπονται μέχρι 12 μαστιγώματα σε αγόρια κάτω των 18 ετών». Οι αγριότητες των Άγγλων στην Κύπρο, οι κατ΄ οίκον αποκλεισμοί και τα συρματοπλέγματα