«Άσπρος ήλιος, μαύρη μέρα», «Όταν τσιμπάνε οι μύγες θα βρέξει». Η πρόγνωση του καιρού μέσα από τα σημάδια της φύσης και τις αντιδράσεις των ζώων. Τι λένε τα λαϊκά γνωμικά για τις καιρικές συνθήκες

«Πάντα μ’ αρέσει να περπατώ στη βροχή, έτσι κανένας δεν μπορεί να με δει που κλαίω», είχε πει ο Τσάρλι Τσάπλιν. «Κάποιοι άνθρωποι περπατάνε στη βροχή ενώ κάποιοι άλλοι απλώς βρέχονται», ήταν ένα από τα αποφθέγματα του Αμερικανού τραγουδιστή Ρότζερ Μίλερ. «Όλοι μιλούν για τον καιρό, αλλά κανένας δεν κάνει τίποτα γι’ αυτό», είχε γράψει ο συγγραφές Μαρκ Τουέιν.

Γνωμικά για τον καιρό και τις καιρικές συνθήκες υπήρχαν ωστόσο από τα αρχαία χρόνια, από φιλοσόφους και κοινούς θνητούς.  Αιώνες πριν δημιουργηθεί η επιστήμη της μετεωρολογίας και ανακαλυφθούν εργαλεία όπως το βαρόμετρο, το θερμόμετρο κλπ., οι άνθρωποι προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τα σημάδια της φύσης για να προβλέψουν τις καιρικές συνθήκες.

Η φύση προειδοποιεί για την οποιαδήποτε μεταβολή του καιρού σε μία περιοχή πολύ πριν αυτή συμβεί, με διάφορα οπτικά φαινόμενα αλλά και εκδηλώσεις ζώων, κάτι που παρατηρούσαν πιο έντονα και πιο εύκολα οι γεωργοί, οι ναυτικοί, οι βοσκοί και γενικά οι άνθρωποι που εργάζονταν στην ύπαιθρο.

Οι παρατηρήσεις των ανθρώπων αυτών αποτυπώθηκαν σε γνωμικά τα οποία πέρασαν ως κληρονομιά από γενιά σε γενιά.

Τα γνωμικά και οι προσωπικές παρατηρήσεις που για αιώνες βοηθούσαν τους ανθρώπους στην πρόγνωση των καιρικών φαινομένων, συνδυάστηκαν μετά με την εξέλιξη της επιστήμης, της τεχνολογίας και τις σύγχρονες προσπάθειες των επαγγελματιών μετεωρολόγων.

Το χρώμα του ήλιου και του ουρανού

Το χρώμα του ήλιου και του ουρανού ήταν το πιο εμφανές σημείο καιρού που παρατηρούσαν οι άνθρωποι και με βάσει αυτό προέβλεπαν τον καιρό. Τα πιο γνωστά γνωμικά και οι πιο γνωστές παρατηρήσεις με βάσει το χρώμα είναι τα εξής:

• «Κόκκινη δύση προμηνύει αέρα»
• «Όταν δεις το πρωί να κοκκινίζει ο ουρανός από την ανατολή θα’χουμε βροχερή μέρα»
• «Αν ο ήλιος στην ανατολή του είναι λαμπρός σημαίνει ωραία μέρα. Αν όμως είναι λευκός και δεν λάμπει, ο καιρός θα είναι βροχερός και σκοτεινός»
• «Με ουρανό νεφελώδη και λίγο μετά την ανατολή ή πριν από τη δύση του ήλιου, δέσμες ακτίνων περνούν ανάμεσα από τα σύννεφα σαν ράβδοι ή πόδια, είναι προάγγελοι κακοκαιρίας»
• «Όταν τα Χριστιανά (ξερονήσια νότια της Σαντορίνης) είναι σκοτεινά και δεν φαίνονται, έρχεται βροχή»
• «Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται»
• «Άσπρος ήλιος, μαύρη μέρα»

Το ουράνιο τόξο

Οι άνθρωποι της υπαίθρου παρατηρούσαν το ουράνιο τόξο και προέβλεπαν τον καιρό καθώς και την καλή ή κακή καρποφορία της γης με πιο γνωστά γνωμικά τα εξής:

• «Όταν φανούν δύο ή τρία ουράνια τόξα συγχρόνως, θα βρέξει πολύ»
• «Όταν βρέχει συνεχώς και παρουσιασθεί ουράνιο τόξο, η βροχή θα συνεχισθεί»
• «Όταν μετά από βροχή παρουσιασθεί ουράνιο τόξο, θα έχουμε καλό καιρό»
• «Νερατζούλα το βραδί σταύρωσε τσ’ αρμένιζε», που σημαίνει εάν δεις ουράνιο τόξο το πρωί κάνε το σταυρό σου και ταξίδευε, έλεγαν οι ναυτικοί από την Οία της Σαντορίνης”
• «Νερατζούλα από βραδύς, εύρα πόρτα το ταχύ», που σημαίνει ότι εάν δεις ουράνιο τόξο το βράδυ, το πρωί θα βρέξει

Το φεγγάρι και τα αστέρια

Μία σημαντική ενότητα σίγουρα αποτελεί το φεγγάρι και τα αστέρια. Οι άνθρωποι τις υπαίθρου υποστήριζαν ότι ο καιρός που επικρατεί την ημέρα της Νέας Σελήνης θα διατηρηθεί και καθ’όλο το τέταρτο της Σελήνης. Από την εποχή του Θεόφραστου έως σήμερα είναι παραδεκτό ότι όταν η Νέα Σελήνη είναι όρθια, θα έχουμε καλοκαιρία, ενώ αν έχει κλίση και οι μύτες της είναι στραμμένες λοξά προς τα κάτω θα έχουμε κακοκαιρία. Οι πιο γνωστές παρατηρήσεις σχετικά με το φεγγάρι και τα αστέρα είναι οι εξής:

• «Όταν το φεγγάρι σκεπάζεται από ομίχλη, θα έχουμε ανέμους»
• Κατά τους ναυτικούς όταν το φεγγάρι έχει μουντάδα (θολούρα) θα περιμένουμε βροχές και φουρτούνα
• «Του Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει»
• «Όταν δεις τ’ άστρα να τρεμουλιάζουν θα έχουμε αέρα»
• «Άμα παίζουν τ’ άστρα θα έχουμε κακοκαιρία»
• «Αν τα άστρα δεν φαίνονται ζωηρά είναι σημείο βροχής»

Τα σύννεφα και οι άνεμοι

Όσον αφορά τα σύννεφα, οι πιο γνωστές παρατηρήσεις για την πρόγνωση του καιρού είναι οι εξής:

• «Όταν τα σύννεφα μαζεύονται στις βουνοπλαγιές προαναγγέλουν βροχή»
• «Αν τα σύννεφα κατά την ανατολή του ηλίου διαλύονται ή φεύγουν προς την δύση, καθώς ο ήλιος ανυψώνεται προαναγγέλουν ωραία μέρα ηλιόλουστη»
• «Στην Αθήνα όταν ο Υμηττός σκεπαστεί από σύννεφα (φορέσει τη σκούφια του) είναι πολύ πιθανό ότι θα βρέξει»
• «Στην περιοχή του Σαρωνικού παρατηρούν την κορυφή της Αίγινας και αν σκεπαστεί με σύννεφα προβλέπουν βροχή»
• «Ουρανός θολός ή άχρωμος με σύννεφα γκρίζα και σκούρα σημαίνει ότι μεταξύ τους υπάρχουν μεγάλες υδροσταγόνες και ο αέρας είναι υγρός είναι πολύ πιθανό να βρέξει».

Τα ζώα και τα έντομα

Τα ζώα εκτός από τις χρήσιμες υπηρεσίες που προσφέρουν στον άνθρωπο έχουν και την ικανότητα να προαισθάνονται καιρικές μεταβολές. Πολλές φορές το σκυλί είναι το βαρόμετρο των γεωργών, οι οποίοι λένε «άμα σκάφτει ο σκύλος θα κάνει κακοκαιρία».

Επίσης η γάτα έχει την ικανότητα να προαισθάνεται τις αλλαγές του καιρού. Ο ελληνικός λαός συνηθίζει να λέει : «Όταν ροχαλίζει η γάτα ο καιρός θα το πάει σε βροχή», «Όταν η γάτα νιαουρίζει κατά την ανατολή προμηνύεται καλός καιρός, αν νιαουρίζει κατά το νοτιά, θα βρέξει», «Όταν οι γάτες και τα σκυλιά κυλιούνται, θα’χουμε καλοκαιρία».

• Σε πολλά μέρη της Ελλάδος λένε ότι «Όταν το γαϊδούρι γκαρίζει ή όταν τρέχει γρήγορα για τροφή στο παχνί, ή όταν αν και φορτωμένο αρπάζει από κάτω ότι βρίσκει, θα έχουμε χειμώνα»
• «Τα σκιρτήματα του αλόγου ή του ημιόνου ή όταν κτυπούν τα πόδια τους είναι σημείον ότι θα έχουμε χιόνια»
• «Όταν τα γουρούνια τ’αμολητά (τα κοπάδια) και είναι να αλλάξει ο καιρός χορεύουν και αρπάζουν χορτάρια στο στόμα»

Δεν είναι μόνο τα ζώα που συμβάλουν στην πρόγνωση του καιρού ανάλογα με τις αντιδράσεις, αλλά και τα έντομα.

Σύμφωνα με τους μελισσοκόμους, η μέλισσα ξέρει πότε θα βρέξει και δεν βγαίνει από την κυψέλη της για να τρυγίσει το νέκταρ των λουλουδιών. Αν βγει από την κυψέλη της και επιστρέψει αμέσως χωρίς να συγκρατεί γύρη στα πόδια της, είναι σημείο για τους μελισσοκόμους ότι έρχεται βροχή.

Τα τζιτζίκια βοηθούσαν πάντοτε τους αγρότες για την πρόβλεψη των αλλαγών του καιρού.

Οι αγρότες λένε ότι «Άμα λαλούνε από τα χαράματα οι τζίτζικοι θα έχουμε ζέστη» ή «Όταν λαλούν από βραδύς θα κάνει καύσωνα».

Επίσης τα μυρμήγκια έχουν άριστα αισθητήρια όργανα για την πρόβλεψη των καιρικών συνθηκών. Όταν το φθινόπωρο αντιληφθούν μεταβολές του καιρού, αρχίζουν να μεταφέρουν τις τροφές και τα αυγά τους σε πιο σίγουρες υπόγειες κατοικίες και κλείνουν την τρύπα από την φωλιά τους. Ένα πασίγνωστο γνωμικό που αφορά τις μύγες λέει «Όταν τσιμπάνε οι μύγες θα βρέξει».

Ο ίδιος ο άνθρωπος

Είναι αναγνωρισμένο και επιστημονικά ότι οι καιρικές αλλαγές επιδρούν στην υγεία του ανθρώπου.

Ο Θεόφραστος από τον 4ο αι. π.Χ. αναφέρει: «Εάν οι πόδες οιδώσι (πρησθούν) νότια η μεταβολή».

Γενικά όσοι υποφέρουν από αρθριτικά, ρευματισμούς ή κατάγματα, οι παθήσεις τους είναι ένα ευαίσθητο βαρόμετρο για αυτούς.

Αισθάνονται πόνους και αδιαθεσία στις καιρικές μεταβολές και συχνά προβλέπουν όταν πλησιάζει καταιγίδα ή βροχή ή υγροί νότιοι άνεμοι.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Αν νιώσεις ποτέ ότι έχεις στα σκέλια σου τέσσερις όρχεις,να ξέρεις ότι δεν είσαι υπεράνθρωπος, απλά σε πηδ@νε». Τα περίφημα γνωμικά του Μάο Τσε Τουνγκ…