Αρχαίο ποδόσφαιρο. Από τον ελληνικό Επίσκυρο και το κινέζικο Τσου Τζου στις βίαιες αναμετρήσεις χωριών το Μεσαίωνα

Του Γιώργου Κασαμπαλάκου

Αρχικά ο όρος “ποδόσφαιρο” περιελάμβανε όλα τα παιχνίδια με μπάλα που παίζονταν από πεζούς παίχτες, σε αντίθεση με εκείνα που παίζονταν από την σέλα ενός αλόγου. Αναλόγως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μπάλας, οι παίχτες χρησιμοποιούσαν ραβδιά ή τα ίδια τους τα πόδια και τα χέρια, για να την καθοδηγήσουν.

Το ποδόσφαιρο των αυτοχθόνων της Αμερικής

Στην Αμερική προ Κολόμβου, οι Αζτέκοι, οι Μάγιας και οι Ζαποτέκοι έπαιζαν το τλάτστλι, ένα ομαδικό παιχνίδι με λαστιχένια μπάλα, στο οποίο τη χτυπούσαν με το γοφό με στόχο να περάσει μέσα από ένα πέτρινο κάθετο στεφάνι.

Βορειότερα, οι αυτόχθονες κάτοικοι της φυλής των Ινουίτ στην Αλάσκα, εξασκούνταν στο ακσακτούκ, ένα παιχνίδι που έμοιαζε στο ποδόσφαιρο αλλά παιζόταν στον πάγο, σε τεράστιες εκτάσεις (συνήθως παγωμένες λίμνες) και έπαιρναν μέρος εκατοντάδες παίχτες.

Οι αυτόχθονες της Ανατολικής Ακτής έπαιζαν το πασουκουακοχόγογκ, που σε αντίθεση με το ακσακτούκ, παιζόταν συνήθως σε αμμώδεις παραλίες.

Τσου Τζου στην Κίνα, κεμάρι στην Ιαπωνία, επίσκυρος στην Αθήνα και χαρπάστουμ στην Ρώμη

Οι αρχαίοι κινέζοι, ακόμα και πριν το 2500 πχ, εξασκούνταν στο τσου τζου (tsu chu), ένα παιχνίδι χειρισμού της μπάλας που απαιτούσε μεγάλη μαεστρία από τους παίχτες. Στην Ιαπωνία του 600 π.Χ., το κεμάρι παιζόταν κατά κόρον στην αυλή του αυτοκράτορα και ενσωμάτωνε όλες τις αρχές της παράδοσης των σαμουράϊ.

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν διάφορα αθλήματα που παίζονταν με μπάλα, με πιο δημοφιλές τον επίσκυρο, που όμως δεν θυμίζει ιδιαίτερα το σημερινό ποδόσφαιρο. Όπως και το χαρπάστουμ που παιζόταν στην αρχαία Ρώμη, ήταν κάτι μεταξύ χάντμπολ και ράγκμπι.

Στην ρωσική παράδοση υπήρχε το κίλα, μια μείξη πολεμικής τέχνης με ποδόσφαιρο, όπου ομάδες των οχτώ ή εννιά παιχτών, επιχειρούσαν να περάσουν μια μπάλα πέρα από μια τερματική γραμμή, ή να την βάλουν σε ένα στεφάνι, σε μια άλλη εκδοχή του.

Το ποδόσφαιρο μεταξύ χωριών

Στο Μεσαίωνα, φουσκώνονταν στομάχια ή άλλα όργανα των ζώων και δεκάδες παίχτες κυριολεκτικά μάτωναν για να προωθήσουν τη μπάλα στο στόχο, με μόνο κανόνα την απαγόρευση των ανθρωποκτονιών κατά τη διάρκεια των εξαιρετικά βίαιων αγώνων.

Το μεσαιωνικό ποδόσφαιρο, κατ’ άλλους ποδόσφαιρο των χωρικών ή μεταξύ χωριών (village football) και κατ’ άλλους ποδόσφαιρο του όχλου (mob football), παιζόταν στη φύση, αφού απαιτούσε τη χρήση πολλών στρεμμάτων γης.

Παρότι το μεσαιωνικό ποδόσφαιρο αφορούσε κυρίως χωρικούς και θεωρούταν αμαρτία από την επίσημη Εκκλησία, είχε σημαντική απήχηση σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, ακόμα και στους ευγενείς και τις βασιλικές αυλές.

Στους διάσημους λάτρεις του αθλήματος συγκαταλεγόταν ο Ερρίκος ο Β’, βασιλιάς της Αγγλίας. Το 1540 μ.Χ., ο γνωστός Σκωτσέζος ποιητής του Μεσαίωνα, Ντέιβ Λίντσεϊ, περιγράφει τα πάθη ενός καλόγερου, εθισμένου στο ποδόσφαιρο.

Ακόμα και ο Όλιβερ Κρόμγουελ έπαιζε ποδόσφαιρο στα νιάτα του, είχε άλλωστε δημόσια δηλώσει ότι φοβόταν περισσότερο την τρίπλα του συμπαίκτη του, Τζιν Γουιλράϊτ, από το πεδίο της μάχης.

Κάλτσιο στη Φλωρεντία 

Η Φλωρεντία αποτέλεσε την κοιτίδα του κάλτσιο, που συνδύαζε το σημερινό ποδόσφαιρο, το ράγκμπι και την πάλη. Το 1530, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τον Κάρολο τον 5^ο, η αριστοκρατική νεολαία κατηγορήθηκε για αδράνεια από τους εκπροσώπους της Δημοκρατίας, αφού επέλεξε επιδεικτικά να παίξει κάλτσιο αντί να υπερασπιστεί τα τείχη της πόλης, την ώρα της εφόδου.

Η μαζική συμμετοχή χωρικών και όχι μόνο στο άθλημα φαίνεται ότι αποτελούσε ιδανική ευκαιρία ακόμα και για εξεγέρσεις. Το 1638, όσοι εναντιώνονταν στις ‘αποχετευτικές’ τάφρους που αποτελούσαν δημόσιες εστίες μόλυνσης στo Έλι της βορειοανατολικής Αγγλίας, οργάνωσαν ένα ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ χωριών και στη διάρκειά του, τις κατέστρεψαν.

To 1768 στο Χόλαντ Φεν του Λίνκολνσαϊρ, οι μικροκαλλιεργητές γης που αντιτίθονταν στην περίφραξη και απαλλοτρίωση των χωραφιών τους από τους γαιοκτήμονες, οργάνωσαν έναν ποδοσφαιρικό αγώνα ως πρόφαση για να ρίξουν τους μισητούς φράχτες.

Εξίσωση κανόνων και ίδρυση FA

Οι Κανόνες του Χάροου, που τυπώθηκαν το 1814, ίσως είναι η πρώτη γραπτή απόπειρα διατύπωσης ενιαίων κανόνων στο ποδόσφαιρο. Τότε θεσπίστηκαν ο αριθμός των παιχτών της κάθε ομάδας, τα τέρματα ως χώρος επίτευξης γκολ και κάποιοι περιορισμοί στην κατοχή της μπάλας με τα χέρια.

Ακολούθησαν οι κανόνες του Κέϊμπριτζ, που συντάχθηκαν το 1848, από τους αντιπροσώπους των ομάδων των σχολείων του Ίτον, του Χάροου, του Ράγκμπι, του Γουίντσεστερ και του Σρούσμπερι.

Η Σέφιλντ F.C., που θεωρείται η πρώτη ποδοσφαιρική ομάδα στον πλανήτη που δεν προερχόταν από κάποιο κολλέγιο (ιδρύθηκε το 1957), έπαιζε με βάση τους δικούς της κανόνες. Οι διαφορετικοί κανονισμοί όμως δεν άφηναν περιθώρια στην ανάπτυξη του αθλήματος.

Στις 26 Οκτώβρη του 1863 ο Εμπενέζερ Κομπ Μόρλεϊ (1831-1924), ιδρυτής της ομάδας Μπαρνς, κάλεσε αντιπροσώπους από διάφορες ομάδες της ευρύτερης περιοχής του Λονδίνου στην ταβέρνα των Ελευθεροτεκτόνων, στην οδό Γκρέϊτ Κουίν, προκειμένου να συμφωνηθούν ενιαίοι κανόνες για όλους.

Στην ιστορική πρώτη σύσκεψη, πήραν μέρος εκπρόσωποι από τις ομάδες Φόρεστ (το 1864 μετονομάστηκε σε Γουόντερερς και ξεκίνησε να παίζει με τους νέους κανονισμούς), NN Κίλμπερν, Μπαρνς, Γουόρ Όφις, Κρουσέϊντερς, Πέρσιβαλ Χάους, Κρίσταλ Πάλας, Μπλάκχιθ, Κένσιγκτον και Σέρμπιτον.

Επρόκειτο για μια ιστορική συνάντηση: εκείνη τη βραδιά ιδρύθηκε η FA (Football Association), η πρώτη ποδοσφαιρική ένωση.

Εξίσου ιστορική ήταν και η πρώτη απόφαση που πάρθηκε: Η μπάλα στο εξής θα παιζόταν μόνο με τα πόδια! Ο Μόρλεϊ αναδείχτηκε πρώτος γραμματέας της FA, από την ίδρυσή της ως το 1866 και 2^ος πρόεδρος (1867 – 1874).

Μάλιστα, πήρε μέρος ως ποδοσφαιριστής στον πρώτο αγώνα που δόθηκε υπό τους νέους κανονισμούς, την ισοπαλία χωρίς τέρματα ανάμεσα στην Μπαρνς και τη Ρίτσμοντ, στις 19 Δεκέμβρη του 1863.

Η αποχώρηση των ομάδων ράγκμπι και το Κύπελλο Αγγλίας

Την 1^η Δεκέμβρη του 1863, 4 σωματεία επέμεναν να μην ισχύσουν οι κανονισμοί που περιόριζαν τη χρήση χεριού για τη μεταφορά της μπάλας. Η πρόταση απορρίφθηκε με ψήφους 13 κατά έναντι 4 υπέρ, με αποτέλεσμα τα σωματεία αυτά να αποχωρήσουν από την FA και το 1871 να ιδρύσουν την Διεθνή Ομοσπονδία του Ράγκμπι.

Η πρώτη παγκοσμίως ποδοσφαιρική διοργάνωση διοργανώθηκε από την FA και ήταν το κύπελλο Αγγλίας (FA Challenge Cup). Εμπνευστής του ήταν ο Κάρολος Γουίλιαμ Άλκοκ (1842-1907), ένας απόφοιτος του σχολείου του Χάροου και συνιδρυτής της πρώην Φόρεστ και νυν Γουόντερερς. Αυτή ήταν και η πρώτη ομάδα που το κατέκτησε, νικώντας την Ρόγιαλ Εντζινίρς με 1-0, στις 16 Μαρτίου του 1872. Στον αγώνα πήρε μέρος και ο ίδιος ο Άλκοκ.

Από τότε το ποδόσφαιρο αύξανε συνεχώς την απήχησή του, ώσπου με τη διοργάνωση του 1^ου Παγκοσμίου Κυπέλλου το 1930, καθιερώθηκε  ως το κυρίαρχο σπορ στον πλανήτη και μετατράπηκε στο σύγχρονο ‘όπιο του λαού᾿.