Από τις παράγκες στα Πετράλωνα. Οι απόκληροι της Μικρασίας και τα “πέτρινα” της Φρειδερίκης. Δείτε από ψηλά

Κάτω από την Ακρόπολη, γύρω από το λόφο του Φιλοπάππου, λίγα λεπτά από το κέντρο της Αθήνας, βρίσκεται ένα…χωριό.

Σπίτια χαμηλά και πέτρινα,  λουλουδιασμένες αυλές, στενά δρομάκια, συνθέτουν ένα ειδυλλιακό σκηνικό. Η γραφική γειτονιά των Άνω Πετραλώνων δεν θυμίζει σε τίποτα τον άλλοτε εξαθλιωμένο προσφυγικό συνοικισμό του Ασυρμάτου.

Η περιοχή δίνει την αίσθηση σκηνικού ταινίας προηγούμενων δεκαετιών. Η εικόνα της όμως δεν ήταν πάντα έτσι…

Οι πρόσφυγες μετά τη μικρασιατική καταστροφή  έφτασαν στην Ελλάδα μόνο με τα εντελώς απαραίτητα.  Το κράτος πρόνοιας δεν ήταν έτοιμο για ένα τέτοιο κύμα μετανάστευσης.

Οι συνθήκες διαβίωσής τους στην Ελλάδα ήταν άθλιες και οι υποδομές ανύπαρκτες. Έτσι, χιλιάδες οικογένειες κατέληξαν να ζουν σε παράγκες, σκηνές, παραπήγματα, χωρίς τρεχούμενο νερό ή άλλα βασικά στοιχεία υγιεινής και διαβίωσης.

Ο συνοικισμός  που φημιζόταν για τις πιο άθλιες συνθήκες διαβίωσης ήταν ο Ασύρματος κοντά στου Φιλοπάππου. Επρόκειτο για γκέτο φτώχειας στην καρδιά της πρωτεύουσας.

Τα πέτρινα της Φρειδερίκης

Αργότερα τη δεκαετία του ’50, με πρωτοβουλία της βασίλισσας χτίστηκαν συνολικά 170 πέτρινες κατοικίες, γνωστές ως τα «πέτρινα της Φρειδερίκης» και σιγά σιγά οι πρόσφυγες στα πλαίσια της αναβάθμισης της εικόνας της πόλης εγκατέλειψαν τις παράγκες.

Το γεγονός προπαγανδίστηκε ανάλογα και έτυχε ιδιαίτερης δημοσιότητας με την παρουσία της βασίλισσας, που παρέστη στη τελετή θεμελιώσεως 30 προσφυγικών κατοικιών.

Το έργο διαφημίστηκε ως ανέγερση με χρήματα που προήλθαν από το βασιλικό έρανο και στοίχισαν περίπου 18 δις δραχμές.

Αυτά τα σπίτια, όπως είναι φυσικό κάλυπταν μόνο κατ’ ελάχιστο τις ανάγκες του πληθυσμού και οι δικαιούχοι ήταν λίγοι. Χαρακτηριστικά, στην περιοχή του Ασυρμάτου αναγέρθηκαν 130 σπίτια τη στιγμή που οι οικογένειες οι οποίες ζούσαν στα παραπήγματα ήταν περίπου 800.

Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε τα επόμενα χρόνια. Ο Ασύρματος παρέμεινε μία από τις πιο υποβαθμισμένες των Αθηνών.

Την εικόνα της περιοχής και τις συνθήκες διαβίωσης αποτύπωσε με έντονο τρόπο η ιστορική ταινία Συνοικία το όνειρο (1961) του Αλέκου Αλεξανδράκη. Η ταινία σόκαρε και παρόλο που λογοκρίθηκε, λειτούργησε ως καταλύτης για το μέλλον της περιοχής.

«Θάνατος στην παράγκα»

Η αρχή της ουσιαστικής αντιμετώπισης του προβλήματος έγινε από τον Γεώργιο Παπανδρέου.  Με το σύνθημα «Θάνατος στην παράγκα»,  το 1965 προχώρησε στη θεμελίωση οικισμού από σύγχρονες (για την εποχή) πολυκατοικίες, με πρόβλεψη μάλιστα για κοινόχρηστους χώρους και δευτερεύοντα κτήρια.

Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε σε βάθος τουλάχιστον οκτώ ετών και αποτέλεσε το οριστικό τέλος της παλαιάς μορφής της περιοχής. Ανάλογο έργο έγινε και στο Περιστέρι.

Η συνολική απαλλοτρίωση της παραγκούπολης έδωσε τη δυνατότητα σε όλους όσοι κατοικούσαν και στο γειτονικό Δουργούτι να αποκτήσουν οίκημα από το κράτος με χαμηλό τίμημα. Κυρίως όμως ανοικοδόμησε την περιοχή από το μηδέν.

Η πολυκατοικία του Ασυρμάτου

Στο πλαίσιο προγράμματος της Υπηρεσίας Οικισμού του Υπουργείου Δημοσίων Έργων στα Πετράλωνα, το 1967, χτίστηκε και η Πολυκατοικία του Ασυρμάτου. Ανεγέρθηκε σε  οικόπεδο του Δημοσίου από την αρχιτέκτονα Έλλη Βασιλικιώτη (Νικολαΐδη) και αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κτίρια εργατικής κατοικίας.

Πρόκειται για πολυκατοικία  και συνολικά περιλαμβάνει 55 διαμερίσματα. Στο ισόγειο υπάρχουν 8 καταστήματα (τα οποία σήμερα δεν λειτουργούν), πλυντήριο και αποθήκες για τα διαμερίσματα.

Αυτό που την κάνει ιδιαίτερη, πέραν της ιστορίας της, είναι το σχήμα της. Το χαρακτηριστικό καμπυλωτό της σχήμα, που ακολουθεί το σχήμα του οικοπέδου, δείχνει σαν να “αγκαλιάζει” το λόφο του Φιλοπάππου.

 Παράλληλα, ολοκληρώνεται η διάνοιξη του περιφερειακού δρόμου του Φιλοπάππου, ενώ ο Λόφος των Νυμφών εντάσσεται στον κατάλογο των «ιστορικών τόπων και τοπίων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους», στοιχεία που επιφέρουν την συνολική αναβάθμιση της συνοικίας και της ευρύτερης περιοχής.

Δείτε το βίντεο από την περιοχή του συνεργάτη μας Michael Miller: