Από την αξίνα στα τρακτέρ. Η σχολή που έβαλε τους αγρότες στα θρανία και έσωσε την Ελλάδα από την πείνα (φωτο)

Στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα, η Ελλάδα “πεινούσε”. Τις επόμενες δεκαετίες, το πρόβλημα της διατροφής έγινε οξύτερο, με χιλιάδες παιδιά να υποσιτίζονται χωρίς να υπάρχει καμία προοπτική βελτίωσης.

Η καλλιέργεια της γης γινόταν με πρωτόγονα μέσα και τα προϊόντα της κτηνοτροφίας δεν επαρκούσαν για να θρέψουν τον πληθυσμό.

Ήταν προφανές ότι οι άνθρωποι της υπαίθρου έπρεπε να εκπαιδευτούν στις νέες καλλιέργειες και να προχωρήσουν στην χρήση σύγχρονων γεωργικών μηχανημάτων που θα αύξαναν την παραγωγή. 

Το αποφασιστικό βήμα έγινε το 1901, με την ίδρυση της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής στη Λάρισα. Η μακρόχρονη λειτουργία της αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία της επαγγελματικής γεωργικής εκπαίδευσης. Ωφέλησε όχι μόνο την πόλη, αλλά όλη την περιφέρεια.

Η Λάρισα δεν επιλέχθηκε τυχαία. Η γεωγραφική της θέση, στο κέντρο της τεράστιας και εύφορης θεσσαλικής πεδιάδας, και οι κλιματολογικές συνθήκες αποτελούσαν ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα.

Τα δεδομένα αυτά έλαβε υπόψη του και ο μεγάλος εθνικός ευεργέτης, Γεώργιος Αβέρωφ. Κληροδότησε τέσσερα μερίδια της περιουσίας του για να δημιουργηθεί και να συντηρηθεί αγροτική σχολή “εν Λαρίσση ή όπου κρίνη κατάλληλον η Ελληνική Κυβέρνησις“, όπως έγραψε στη διαθήκη του.

Η κυβέρνηση Γεωργίου Θεοτόκη υλοποίησε την επιθυμία του Μετσοβίτη επιχειρηματία και αξιοποίησε τη δωρεά του. Έτσι, ιδρύθηκε η “Αβερώφειος Γεωργική Σχολή Λάρισας”. Σκοπός της ήταν “νά καταστή φυτώριον ικανών γεωπόνων δι’ όλην τήν Ελλάδα“, σύμφωνα με τον ιδρυτικό νόμο του 1901.

Οι καθυστερήσεις και τα πολλά εμπόδια πριν ανοίξουν οι πύλες

Το “νερό είχε μπει στο αυλάκι”. Χρειάστηκε, όμως, να περάσουν δέκα ολόκληρα χρόνια ώστε το μεγαλεπήβολο εγχείρημα να πάρει σάρκα και οστά.

Στο διάστημα αυτό, διατυπώθηκαν πολλές επιφυλάξεις και απαισιόδοξες προβλέψεις για το βαθμό επιτυχίας ή αποτυχίας του. Ακόμη, η εύρεση του κατάλληλου χώρου εγκατάστασης της σχολής αποδείχθηκε δύσκολο έργο.

Οι οικοδομικές εργασίες αναβάλλονταν συνεχώς. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τις απανωτές αλλαγές κυβερνήσεων τη δεκαετία του 1900, καθυστέρησαν χαρακτηριστικά την έναρξη της λειτουργίας της Σχολής.

Ως χώρος εγκατάστασης επιλέχθηκε μια περιοχή του εθνικού κτήματος “Ακ-Σεράι”, που ανήκε στον Ιωάννη Στεφάνοβικ-Σκυλίτση. Οι δημοπρασίες ακυρώνονταν η μία μετά την άλλη και ο τοπικός Τύπος καυτηρίαζε την κωλυσιεργία. Μέχρι το 1907, καμία ουσιαστική πρόοδος δεν σημειώθηκε.

Τελικά, τον Ιούνιο του 1908, άρχισαν οι εργασίες κατασκευής των κτιρίων της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής. Το μεγαλύτερο μέρος τους παραδόθηκε τον Αύγουστο του 1911 και, τρεις μήνες μετά, η σχολή ξεκίνησε κι επίσημα να λειτουργεί, με την υποδοχή των πρώτων 55 σπουδαστών.

Το κτηριακό συγκρότημα της Αβερωφείου, αποτελούμενο από 43 οικοδομήματα, είχε έκταση περίπου 42 στρεμμάτων. Ήταν πραγματικά αξιόλογο για την εποχή του.

Περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, διδακτήριο-οικοτροφείο, βιβλιοθήκη, γραφεία και οικίες του διευθυντή και των καθηγητών, τυροκομείο και πτηνοτροφείο.

Μικροί και μεγάλοι μαθητές

Οι σπουδές στην Αβερώφειο είχαν διάρκεια τριών ετών και συνδύαζαν τη θεωρητική κατάρτιση με την πρακτική εξάσκηση σε αγρούς, στάβλους και εργαστήρια. Δεκτοί γίνονταν όσοι είχαν συμπληρώσει το 14ο με 15ο έτος της ηλικίας τους και με προϋπόθεση να είναι υγιείς σωματικά.

Οι σπουδαστές ήταν οικότροφοι και υποβάλλονταν σε εξαμηνιαίες και ετήσιες εξετάσεις. Η Σχολή τούς παρείχε δύο πηλήκια, δύο μπλούζες εργασίας και δύο ζευγάρια παπούτσια στην αρχή κάθε έτους.

Οι απόφοιτοι  μπορούσαν να απασχοληθούν στη γαλακτοκομία, την τυροκομία, τη σηροτροφία και τη μελισσοκομία ως διευθυντές, ενοικιαστές ή επιστάτες κτημάτων.

Εκτός από τους νέους, υπήρχαν και μεγαλύτεροι ηλικιακά μαθητές που κάθισαν στα θρανία. Ενδιαφέρονταν να μάθουν για τις τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της γεωργίας. Απέκτησαν πολύτιμα εφόδια και πέρασαν από την παραδοσιακή αξίνα στα σύγχρονα τρακτέρ.

Πολλοί, επίσης, έμαθαν τις καινούργιες μεθόδους για να παράγουν φέτα, ξινοτύρι και γραβιέρα. Οι μονοήμερες και πολυήμερες εκδρομές σε πρότυπα κτήματα και γεωργικές βιομηχανίες αποτελούσαν μέρος της πρακτικής τους άσκησης. Έρχονταν σε επαφή με γεωργούς και παραγωγούς και αποκόμιζαν ιδιαίτερα χρήσιμες γνώσεις κι εμπειρίες.

Η σπουδαία κληρονομιά της Σχολής

Η Αβερώφειος γνώρισε μεγάλη άνθιση το 1918, όταν μετατράπηκε σε Μέση Γεωργική Σχολή και τη διεύθυνσή της ανέλαβε ο Φιλοποίμην Τζουλιάδης. Λειτούργησε με αυτό το καθεστώς μέχρι το 1944.

Μεταπολεμικά, ο ρόλος της υποβαθμίστηκε σε κατώτερο γεωργικό σχολείο. Η σημασία της, όμως, παρέμεινε μεγάλη.

Ιδρύθηκε σε μια κρίσιμη περίοδο, κατά την οποία ο υποσιτισμός μάστιζε την Ελλάδα.

Παράλληλα, νέα “εξωτικά” προϊόντα εισήχθησαν, όπως η ντομάτα, η μελιτζάνα και τα κολοκυθάκια. “Η διδασκαλία ήταν στα νέα είδη που ήρθαν πλέον στη χώρα μας.

Οι μαθητές έπρεπε να μάθουν τον τρόπο με το οποίο θα τα καλλιεργήσουν και τα μηχανήματα που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν“, είπε στη “ΜτΧ” η Ευαγγελία Σιώκη, διευθύντρια της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής.

Η σχολή κάλυψε ένα τεράστιο κενό στο χώρο της γεωργικής εκπαίδευσης. Μέχρι τότε, λειτουργούσε ως γεωργικό σχολείο, η Κασσαβέτεια Σχολή στην περιοχή του Αλμυρού Μαγνησίας και η Αμερικανική Γεωργική Σχολή στην Θέρμη Θεσσαλονίκης. Στην ουσία, όμως, δεν υπήρχε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα σπουδών.

Επιπλέον, τα πρώτα σύγχρονα γεωργικά μηχανήματα δοκιμάστηκαν στην Αβερώφειο. “Ό,τι καινούργιο κυκλοφορούσε σε γεωργικό μηχάνημα στην Ελλάδα ερχόταν στην Αβερώφειο Σχολή“, ανέφερε στη “ΜτΧ” ο Νίκος Τσουλούφας, καθηγητής της σχολής επί 32 συναπτά έτη.

Το 1993, με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού, όλο το κτιριακό συγκρότημα της Αβερωφείου Σχολής χαρακτηρίσθηκε ως ιστορικά διατηρητέο μνημείο.

“Πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό δείγμα συγκροτήματος κτιρίων με εκπαιδευτικό χαρακτήρα, με ιδιαίτερα μορφολογικά, αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και εκλεκτικιστικά στοιχεία που εκφράζουν την αρχιτεκτονική της εποχής του“, ανέφερε το κείμενο της υπουργικής απόφασης.

Το καλοκαίρι του 2021, με απόφαση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, η Αβερώφειος αναβαθμίστηκε και λειτουργεί ως αγροτικό ΙΕΚ του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ με δύο ειδικότητες: 1) Τεχνικός συντήρησης και επισκευής γεωργικών μηχανημάτων και 2) Διαχειριστής συστημάτων εκτροφής αγροτικών ζώων.

Με πληροφορίες από τη διδακτορική διατριβή της Ιουλίας Κανδήλα “Η Αβερώφειος Γεωργική Σχολή Λάρισας: συμβολή στην ιστορία της γεωργικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα” (2001).