Από τι και πότε ακριβώς πέθανε η Άννα Φρανκ. Οι 3 κομμένες σελίδες από το ημερολόγιό της και η μαρτυρία φίλης της

Η νεαρή Γερμανοεβραία κατάφερε με το περιβόητο ημερολόγιο που κρατούσε τα δυο χρόνια που, μαζί με την οικογένειά της, κρυβόταν σε ένα διαμέρισμα στο Άμστερνταμ να άφησε πίσω της μια μοναδική μαρτυρία για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αλλά είναι και κάτι πάνω από αυτό. Είναι οι φόβοι και οι ελπίδες ενός μικρού κοριτσιού που βιώνει τον εφιάλτη του πολέμου. Που αντί να παίζει και να χαίρεται τη ζωή, έρχεται αντιμέτωπο με τα σκοτάδια, τη βία, το αίμα και τον θάνατο.

«Δε σκέφτομαι όλη αυτήν τη δυστυχία, αλλά την ομορφιά που ακόμα μένει»

Η Άννα Φρανκ γεννήθηκε στη Φρανκφούρτη το 1929. Η αδερφή της Μαργκότ ήταν τρία χρόνια μεγαλύτερή της. Την εποχή εκείνη η ανεργία ήταν υψηλή και η φτώχεια χτυπούσε δίχως έλεος τα νοικοκυριά. Αυτό ακριβώς, άλλωστε, ήταν που εκμεταλλεύτηκε ο Αδόλφος Χίτλερ ώστε να αναλάβει την εξουσία.

Ποιος έφταιγε για τη φτώχεια στη Γερμανία; Αφενός οι νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που επέβαλαν στη Γερμανία όλους αυτούς του απεχθείς όρους και αφετέρου οι Εβραίοι! Ο Χιτλερ στηρίχθηκε στα πιο άγρια ένστικτα, χτύπησε στο συναίσθημα και καθοδήγησε τους Γερμανούς στις πιο ακραίες αντιδράσεις προκειμένου με γρήγορα βήματα και μεγάλα άλματα να πάρει το «τιμόνι» της χώρας.

Όσο περνούσε ο καιρός τόσο το μίσος των Γερμανών για τους Εβραίους μεγάλωνε. Όσοι είχαν τη δυνατότητα να φύγουν από τη Γερμανία το έκαναν. Πίστευαν πως η «πανούκλα» (όπως εύστοχα χαρακτήρισε τον φασισμό ο Αλμπέρ Καμύ στο ομώνυμο αριστούργημά του) δε θα εξαπλωθεί και έξω από το «σώμα» της Γερμανίας. Αυτό έκανε και η οικογένεια της μικρής Άννας. Ο πατέρας της Ότο Φρανκ και η μητέρα της Εντίτ Χολέντερ αποφάσισαν να αφήσουν τα πάντα πίσω προκειμένου να σωθούν οι ίδιοι και τα παιδιά τους. Δεν είχε καμία σημασία που δεν ήταν φανατικοί Ιουδαίοι και έμεναν σε μια μη εβραϊκή συνοικία της Φρανκφούρτης. Ήξεραν πως όταν η «πανούκλα» ξεσπάσει δε θα κάνει αυτόν τον διαχωρισμό.

Κάπως έτσι η οικογένεια Φρανκ έφυγε από τη Γερμανία και πήγε να ζήσει στην Ολλανδία. Το Άμστερνταμ έγινε το νέο τους «σπίτι». Εκεί ο πατέρας της Άννας συνέχισε την επιχειρηματική του δραστηριότητα (εμπορευόταν ένα υλικό το οποίο ήταν απαραίτητο για την παρασκευή μαρμελάδας). Στο Άμστερνταμ η Άννα έμαθε τη γλώσσα, έκανε φίλους, πήγε στο σχολείο και όλα έδειχναν να πηγαίνουν καλά. Μέχρι που ο πατέρας αποφάσισε να προσπαθήσει να φτιάξει μια επιχείρηση στο Λονδίνο. Προφανώς, είναι η εποχή που αισθάνθηκε πως ίσως δεν ήταν ασφαλείς ούτε στο Άμστερνταμ. Το βήμα αυτό δεν πέτυχε και έτσι η οικογένεια έμεινε στην Ολλανδία.

Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, όταν η Άννα ήταν 10 ετών, η ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία και έτσι ξεκίνησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Λίγο αργότερα, στις 10 Μαΐου 1940, οι Ναζί εισέβαλαν και στην Ολλανδία. Πέντε μέρες αργότερα, ο ολλανδικός στρατός παραδόθηκε. Αργά αλλά σταθερά, οι Ναζί εισήγαγαν όλο και περισσότερους νόμους και κανονισμούς που έκαναν τη ζωή των Εβραίων πιο δύσκολη. Για παράδειγμα, οι Εβραίοι δεν μπορούσαν πλέον να επισκέπτονται πάρκα, κινηματογράφους ή μη εβραϊκά καταστήματα.

Ο πατέρας της Άννας έχασε την εταιρεία του αφού οι Εβραίοι δεν μπορούσαν να έχουν δικές τους επιχειρήσεις. Παράλληλα, η Άννα έφυγε από το σχολείο της αφού τα εβραιόπουλα έπρεπε να πηγαίνουν σε εβραϊκά σχολεία και μόνο.

Στη συνέχεια βγήκε η διαταγή να φορούν στα ρούχα τους οι Εβραίοι το κίτρινο αστέρι του Δαυίδ. Στις 5 Ιουλίου 1942 η αδερφή της Άννας, η Μάργκοτ Φρανκ, έλαβε κλήση για να παρουσιαστεί σε ένα λεγόμενο «στρατόπεδο εργασίας» στη ναζιστική Γερμανία. Κανείς δεν πίστεψε πως την ήθελαν για εργασία. Η απόφαση της οικογένειας ήταν να κρυφτεί μέχρι να περάσει η «μπόρα».

Η κρυψώνα τους θα ήταν μια μικρή αποθήκη την οποία χρησιμοποιούσε ο πατέρας της Άννας για να αποθηκεύει κάποια από τα αντικείμενα που εμπορευόταν. Έτσι η μικρή σοφίτα της οδού Prinsengracht 263 θα γινόταν το σπίτι τους μέχρι να εντοπιστούν από πράκτορες της Γκεστάπο. Εκεί θα γράψει το περιβόητο ημερολόγιό της η Άννα.

Της το είχαν κάνει δώρο στα 13α της γενέθλια. Στην πραγματικότητα ήταν ένα λεύκωμα στο οποίο η Άννα άρχισε να γράφει όλα αυτά που ένιωθε. Όταν τελείωσαν τα φύλλα του, πήρε δυο τετράδια και συνέχισε να γράφει εκεί. Η τελευταία της καταχώρηση έγινε την 1η Αυγούστου 1944. Τρεις ημέρες μετά οι Φρανκ συνελήφθησαν. Αρχικά στάλθηκαν όλοι μαζί στο Άουσβιτς και από εκεί τα κορίτσια και η μητέρα τους μεταφέρθηκαν στο Μπέργκεν-Μπέλσεν. Το ημερολόγιο διασώθηκε από την Μιπ Γκις, τη γυναίκα που βοηθούσε την οικογένεια της Άννας Φρανκ όσο καιρό ήταν μέσα στο κρησφύγετο. Όταν ο πατέρας της Άννας επέστρεψε από την κόλαση του Άουσβιτς του το έδωσε.

«Κάποια μέρα θα ξαναγίνουμε άνθρωποι»

Η γραφή της Άννας έκανε μεγάλη εντύπωση στον πατέρα της. Εκεί ο Ότο Φρανκ διάβασε ότι η κόρη του ήθελε να γίνει συγγραφέας ή δημοσιογράφος και ότι είχε σκοπό να δημοσιεύσει τις ιστορίες της για τη ζωή στο «Secret Annex» όπως έλεγαν το κρησφύγετο. Οι φίλοι του Ότο Φρανκ ήταν αυτοί που τον έπεισαν να δημοσιεύσει το ημερολόγιο. Αυτός το έκανε αλλα αφαιρώντας σελίδες που θεωρούσε πως η «γλώσσα» της κόρης του ήταν «μη ηθική» αφού μιλούσε για τον τρόπο που ένα μικρό κορίτσι ανακαλύπτει το σώμα του ή εκείνες που η Άννα τον κατηγορούσε για τη δυστυχία της μητέρας της! Ακολουθούν τρία μικρά, αλλά χαρακτηριστικά, αποσπάσματα:

«29 Οκτωβρίου 1943

Έξω, δεν ακούς ούτε ένα πουλί, και μια θανατηφόρα, καταπιεστική σιωπή κρέμεται πάνω από το σπίτι και κολλάει πάνω μου σαν να επρόκειτο να με παρασύρει στις πιο βαθιές περιοχές του κάτω κόσμου… Περιπλανιέμαι από δωμάτιο σε δωμάτιο, ανεβοκατεβαίνω τις σκάλες και αισθάνομαι σαν ένα ωδικό πουλί, τα φτερά του οποίου έχουν σκιστεί και που συνεχίζει να εκτοξεύεται στα κάγκελα του σκοτεινού κλουβιού του. Δες πώς ένα και μόνο κερί μπορεί να αψηφήσει και να οριοθετήσει το σκοτάδι.

3 Μαρτίου 1944

Είναι μια φοβερή εποχή. Γύρω λυσσομανάει ο πόλεμος και κανένας δεν ξέρει αν είναι ζωντανός την άλλη μέρα. Θυμάμαι που ζούσαμε όλοι μαζί στην πόλη και περιμέναμε από στιγμή σε στιγμή να την αδειάσουν για να φύγουμε. Οι μέρες μας ήταν γεμάτες κανονιές και πυροβολισμούς και τις νύχτες μυστηριώδεις ήχοι έρχονταν από τα βάθη. Αυτό συνεχίστηκε έτσι καμιά βδομάδα, ώσπου ένα βράδυ μας σκέπασε μια νύχτα που κρατάει ακόμη και σήμερα.

Είναι παράδοξο που δεν έχω εγκαταλείψει τα ιδανικά μου, τα οποία φαίνονται τόσο παράλογα και καθόλου πρακτικά. Ωστόσο εμμένω σ’ αυτά γιατί ακόμη πιστεύω, παρά τα όσα συμβαίνουν γύρω μου, πως οι άνθρωποι είναι αληθινά καλοί στην καρδιά…

Είναι εντελώς αδύνατον για μένα το να χτίσω τη ζωή μου πάνω στο χάος, στη θλίψη και στο θάνατο…

Βλέπω τον κόσμο αργά αργά να μεταμορφώνεται σε άγριο τοπίο. Ακούω τον κεραυνό που πλησιάζει και που μια μέρα θα καταστρέψει κι εμάς τους ίδιους…

Νιώθω τον πόνο εκατομμυρίων ανθρώπων. Κι όμως, όταν κοιτάζω τον ουρανό, νιώθω μέσα μου πως όλα θα αλλάξουν προς το καλύτερο, πως αυτή η σκληρότητα θα τελειώσει, πως η ειρήνη και η γαλήνη θα επιστρέψουν και πάλι…

15 Ιουλίου 1944

Πίστεψέ με, αν είσαι έγκλειστος για ενάμισι χρόνο, μπορεί να σου στοιχίζει πολύ κάποιες μέρες. Το ποδήλατο, ο χορός, το σφύριγμα, το να κοιτάς έξω απ’ το παράθυρο στον κόσμο, το να νιώθεις νέος, το να νιώθεις ελεύθερος, αυτά είναι τα πράγματα που μου λείπουν…

Δεν θέλω να ζω μάταια όπως οι περισσότεροι άνθρωποι. Θέλω να εξακολουθήσω να ζω και μετά τον θάνατό μου… Κάποια μέρα αυτός ο φοβερός πόλεμος θα τελειώσει… Κάποια μέρα θα ξαναγίνουμε άνθρωποι κι όχι απλά Εβραίοι… Ποιος μας προκάλεσε αυτή τη συμφορά»;

Σε ό,τι αφορά τις τρεις κομμένες σελίδες που συχνά αναφέρονται και ως «γαλάζιες σελίδες» (στην πραγματικότητα είναι δυο γαλάζιες και μια ροζ) αποκαλύφθηκαν 18 χρόνια μετά το θάνατο του πατέρα της! Τις είχε κρατήσει ένας από τους συνεργάτες του, ο Κορ Σάικ, ο οποίος είπε πως ο Ότο έκοψε τις σελίδες αυτές και στη συνέχεια αρίθμησε αυτές που έμειναν προκειμένου να μην υπάρχει αμφιβολία, ότι το ημερολόγιο είναι ολόκληρο. Το θέμα, ωστόσο, είναι πως στις κομμένες σελίδες ο γραφικός χαρακτήρας ταιριάζει απόλυτα με αυτόν της Άννας.

«Δε θα πρέπει να είναι εύκολο για μια γυναίκα που αγαπά να ξέρει ότι δεν θα έχει την πρώτη θέση στην καρδιά του συζύγου της, και η Μητέρα το ξέρει (…). Ο Πατέρας δεν είναι ερωτευμένος μαζί της, της δίνει ένα φιλί όπως δίνει και σε εμάς, ποτέ όμως δεν την αναφέρει ως παράδειγμα γιατί δεν μπορεί.

Την κοιτάζει με αποδοκιμασία, ποτέ με αγάπη (…). Τον αγαπάει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον και θα πρέπει να είναι δύσκολο γι’ αυτήν να βλέπει ότι αυτή η αγάπη θα μείνει πάντοτε χωρίς ανταπόκριση» αναφέρει η Άννα σε ένα μικρό απόσπασμα από εκείνες τις σελίδες.

Από τι και πότε ακριβώς πέθανε η Άννα Φρανκ

Η συμμαθήτρια της, Νανέτ Κόνινγκ, που επίσης ήταν κρατούμενη στο Μπέργκεν-Μπέλσεν αλλά επέζησε, είχε αποκαλύψει ότι τις τελευταίες ημέρες της η Άννα Φρανκ έμοιαζε με σκελετό. Είχε ξυρισμένο κεφάλι, είχε πάθει ψώρα και ήταν αδύναμη. «Ήταν ένα χαρούμενο παιδί που ενηλικιώθηκε αμέσως μόλις μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης», είχε πει.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή η Άννα Φρανκ πέθανε μια ημέρα σαν σήμερα, στις 12 Μαρτίου 1945. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να το ξέρει αυτό με σιγουριά. Για τους Ναζί η Άννα Φρανκ δεν ήταν παρά ένα ακόμα παιδί που πέθανε μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Δεν είχε κάτι το ιδιαίτερο. Ήταν ένας ακόμα αριθμός ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους. Η Άννα Φρανκ μπορεί να πέθανε οποιαδήποτε ημέρα εκείνου του Μάρτη. Μπορεί και να πέθανε νωρίτερα. Μια πρόσφατη έρευνα αναφέρει πως ίσως ο τύφος της στέρησε τη ζωή τον Φεβρουάριο. Βέβαια, ούτε και η αιτία θανάτου είναι κάτι που μπορεί κάποιος να θεωρεί δεδομένο. Και σε αυτή την περίπτωση είναι το πιθανότερο σενάριο και αυτό γιατί την εποχή που πέθανε η Άννα Φρανκ είναι γνωστό πως είχε εκδηλωθεί επιδημία τύφου.

Μια κόλαση μέσα στην κόλαση. Σύμφωνα με επίσημες καταγραφές πέθαναν περίπου 17.000 κρατούμενοι! Η Τζένα Τέργκελ, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, είχε πει πως το κρεβάτι της βρισκόταν κοντά στο κρεβάτι της Άννας και για πολλές ημέρες την έβλεπε να καίγεται από τον πυρετό. Αλλά και η ίδια δεν μπορεί να είναι σίγουρη πως τελικά η αιτία θανάτου της Άννας Φράνκ ήταν ο τύφος. Είπε, όμως, πως ο θάνατος της μικρής κοπέλας έγινε λίγες εβδομάδες πριν τα βρετανικά στρατεύματα απελευθερώσουν, στις 15 Απριλίου 1945,το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπέργκεν-Μπέλσεν. Κάπως έτσι προέκυψε ο Μάρτιος.

Αλλά υπάρχει και μια άλλη εκδοχή. Οι ερευνητές, Erika Prins και Gertjan Broek, θεωρούν πως η Άννα Φρανκ και η αδερφή της είναι πολύ πιθανό να πέθαναν νωρίτερα. Η νέα έρευνα μελέτησε τις υπάρχουσες μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, εγγράφων και αρχείων, συμπεριλαμβανομένων και τουλάχιστον μίας νέας συνέντευξης. Η συνέντευξη αυτή είναι μιας γυναίκας που τόνισε πως η Άννα Φρανκ και η αδερφή της πέθαναν περίπου μια εβδομάδα πριν πεθάνει από τύφο ο πατέρας της, ο οποίος άφησε την τελευταία του πνοή στις 25 Φεβρουαρίου.

Αλλά όλα αυτά μικρή σημασία έχουν. Αυτό που για τους περισσότερους, ακόμα και σήμερα, έχει σημασία είναι το ποιος πρόδωσε την οικογένεια της Άννας Φρανκ. Ένας από τους υπόπτους είναι ο Τζομπ Γιάνσεν, ο ημίτρελος σύζυγος μιας υπαλλήλου του Ότο, ο οποίος ήταν πεπεισμένος ότι η Εβραία σύζυγός του είχε σχέση με το αφεντικό της, τον κύριο Φρανκ. Ένας άλλος ύποπτος ήταν ο Willem van Maaren, ο διευθυντής της αποθήκης του Ότο. Στη λίστα υπάρχει και ο επιφανής Εβραίος συμβολαιογράφος, Arnold van den Bergh, εικάζοντας ότι μπορεί να έδωσε τις πληροφορίες στους Ναζί ως έναν τρόπο να κρατήσει τη δική του οικογένεια μακριά από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ύποπτη είναι και η διαβόητη Anna van Dijk η οποία συνεργάστηκε με τους Ναζί και έστειλε πολλούς Ολλανδούς στο θάνατο. Η van Dijk, ωστόσο, απαγχονίστηκε μετά την απελευθέρωση.